’n Lang, Uitgerekte Wolfgehuil
Die hele dag deur het ons deur Europa geratel.
’n Rukkie voor middernag, na ons deur die laaste Poolse stasie gestoom het, het ons weer die donker naaldewoude binnegedring. Die sneeu het hoog aan beide kante opgewal en vorentoe was die spoor dofweg deur die bome sigbaar. En soos ek by die venster uitgekyk het, het ek skielik gesien dat ons by ’n hoë doringdraadheining aangekom het. Daar was spreiligte en tussenin was daar wagtorings waar masjiengewere uitgesteek het. Die trein het spoed verminder en toe deur ’n hoë houtgewelf met ’n groot vyfpuntige rooi ster daaroor, beweeg. Ons was in Rusland.
Soldate het by die trein ingeklim. Hulle groen gepunte pette was versier met ’n rooi ster en ’n hamer en sekel en hulle grys oorjasse het amper tot by die enkels van hulle stewels waarvan die kuitdele sag was, gehang. ’n Rukkie later het ons by Negoreloye, die grensstasie, ingestoom.
Hier het ons van treine verwissel. Buite op die perron het die intense koue mens se asem behoorlik weggeslaan. Daarna is ons aangekeer na die warmte van die doeanegebou. Dit was ’n voortreflike, helder kamer wat versier was met muurskilderye wat tonele uit die Sowjet-lewenswyse uitgebeeld het. Teen die mure vloei daar ’n prosessie van onnatuurlik gelukkige en gesonde soldate, kleinboere, werkers, oumanne, vrouens en kinders; wat oes, trekkers bestuur, huise bou en groot en ingewikkelde masjiene hanteer. Reg rondom die kamer, in ’n halfdosyn tale, het voet-hoë goue letters die werkers van die wêreld uitgenooi om te verenig. In die hoeke het groot blompotte gestaan, wat toegewikkel was in geriffelde pienk papier, waarin aspidistras gegroei het.
Dit was toe dat ek vir die eerste keer bewus geword het van ’n reuk, die reuk wat vir die volgende twee en ’n half jaar ’n onvermydelike agtergrond van my lewe sou word. Dit was vir my ’n geheel en al vreemde reuk, ’n samegestelde aroma, ’n mengsel van verskeie bestanddele wat onlosmaaklik met mekaar vermeng was. Daar was altyd, so het reisigers in die keiserstyd in Rusland aan my vertel, ’n ou Russiese reuk wat uit die geur van swart brood en skaapvel en vodka en ongewaste menslikheid bestaan het. Nou hierby kon die moderne reuk van petrol en ontsmettingsmiddels en die klewerige, walgende aroma van Sowjet-seep gevoeg word. Die hieruit voortspruitende ietwat muwwe aroma deurtrek die hele land, dring deur tot elke hoekie en gaatjie, vanaf die Kremlin tot by die mees verafgeleë pondokkie in Siberië. Sedert ek Rusland verlaat het, het ek dit weer een of twee keer geruik, want dit lyk asof, wanneer daar genoeg Russe bymekaar is, hulle dit saam met hulle oor hul landsgrense neem. En elke keer, met daardie spesiale krag wat reuk besit om mens iets te laat onthou, het dit met verrassende helderheid die herinnering van daardie jare teruggebring.
Uiteindelik het ons op die trein geklim. Ek het my eie slaapkompartement gekry. Dit was nie veel anders nie as enige gewone Europese slaapwa, maar hoër en groter en meer opgesmuk, met ’n soort van Edwardiaanse prag. Op ’n koperplaat het ek die jaar van vervaardiging gesien: 1903. Selfs die kondukteur, ’n ou man met perkament-geel vel en ’n langhangsnor, het uit die jare voor die rewolusie gedateer, en hy het my vertel dat hy sy huidige aanstelling sedert die dae van die tsaars beklee het. Met hande wat bewe, het hy vir my skoon lakens en ’n halwe glas vodka gebring, asook ’n piering kaviaar, ’n paar snye swart brood en ’n glas soet, flou tee met ’n skyfie suurlemoen daarin. Dit was nie lank daarna nie dat die lokomotief ’n lang, uitgerekte wolfagtige huilgeluid laat hoor het, en ons het toe stadig weggetrek en teen ’n egalige vyftien myl per uur oor die sneeubedekte velde in die rigting van Moskou beweeg. Na ’n paar minute was ek in die bed en vas aan die slaap.
~
Die volgende dag het ek in die gesantskapskantoor begin werk. Ek het teruggedateerde lêers gelees, die jaarlikse verslae bestudeer en, met my stadig verbeterende kennis van Russies, moeitevol deur die hoogdrawende rubrieke van die Sowjetse pers geswoeg.
In Parys het ons die meeste van ons inligting oor die politieke situasie direk ontvang via ons sosiale kontak met die betrokke persone: Franse politici, joernaliste, staatsamptenare en ander openbare figure.
Dinge was baie anders in Moskou. Behalwe die streng formele roetine-onderhandelings met een of twee skrikkerige amptenare van die volkskommissariaat vir binnelandse sake, aan wie se houding dit duidelik was dat hulle so min as moontlik met ons te doen wou hê, het ons inderdaad geen kontak met die Russe gehad nie. Dit was welbekend dat dit vir Sowjet-burgers gevaarlik was, selfs in die loop van hulle amptelike pligte, om enige omgang met vreemdelinge te kon hê. Deur só op te tree, sou hulle vroeër of later die aandag van die alomteenwoordige organisasie, die volkskommissariaat vir binnelandse sake, die NKVD, op hulle vestig.
Die grootste “suiwering” in die geskiedenis van die Sowjetunie het sy hoogtepunt bereik. Angs het soos ’n mis oor die stad gehang; dit was orals. Almal het mekaar gevrees. Almal het mekaar beskuldig en aangekla. Agente van die NKVD was oral. Niemand kon vertrou word nie. Niemand was veilig nie.
Om te weet wat om ons in die land waarin ons gelewe het, aan die gang was, het ons staatgemaak op rubrieke in die Sowjet-pers wat soms verrassend onthullend was, op gerugte wat meestal van twyfelagtige waarde was, of van sulke inligting wat mens kon optel in alledaagse insidente in die gewone omgang van die lewe, of wat mens mee te doen kon kry wanneer jy met jou sware sneeustewels langs die strate van Moskou voortgesukkel het.
Maar wat my betref, ek het glad nie vertroue verloor daarin dat ek die Sowjet-lewenswyse van naderby sou kon sien nie. Ek het verder ook nie vir ’n oomblik afstand gedoen van die gedagte om op een of ander manier by Sentraal-Asië uit te kom nie. Toe die sneeu begin smelt, het ek begin om ’n plan van aksie uit te werk.
Quintessentially Wild
From Gods of the Morning - A Bird's Eye view of a Highland Year
by John Lister-Kaye
As I walked back to the house from the rookery, the unmistakable yelping chorus of geese floated to me on the damp air. I stood still and squinted into a sky of dulled metal. They were high, just below the ruffled cloud base at around three thousand feet; it took me a moment to locate them. There they were, in an uneven V-formation, shifting and flickering in a large wavering skein of tiny silhouettes, like flies on a high ceiling.
I shivered. Not a shiver of cold – I was well wrapped – but a shiver of deep, transcendental unity. No sound in the world, not even the rough old music of the rooks, etches more deeply into my soul than the near-hysterical ‘wink-winking’ of pink-footed geese all crying together high overhead. It is a sound like none other. Sad, evocative, stirring and, for me, quintessentially wild, it arouses in me a yearning that seems to tug at the leash of our long separation from the natural world.
Their arrival in early autumn sets a special seal on the turning year, repeated again with their departure, back to their Arctic breeding grounds in the spring when the last few rise, with rattling pinions, and wheel away into the north. Autumn or spring, I never tire of their unrestrained dissonance, which surrounds us during the winter months when tens of thousands of grey geese gather on the Beauly Firth. Scarcely a day goes by without a skein or two passing over, or when we go east to the Black Isle, the moist coastal fields are always cluttered with their corn-gleaning and grass-plucking flocks.
It seems that naturalists (and perhaps not just naturalists) need these sounds to help us locate our passions, to ground us in the beliefs we hold about the natural world and to link us with our origins.
My old friend Brian Jackman, the celebrated wildlife journalist, who has enjoyed a forty-year love affair with East Africa, tells me it is the night roaring of lions as he lies awake in his tent on the Masai Mara that does it for him.
For Lennart Arvidsson, the half-Lapp-half-Finnish doyen of the Arctic forests, who first showed me wild lynx tracks in the Sarek snows, it is the long-drawn howls of timber wolves, rising and falling on a moonlit night.
Dame Jane Goodall insists it is still, after nearly half a century since they catapaulted her to world fame, the hoots and pants of a troop of chimpanzees deep in the forest that sets her blood tingling.
Television wildlife cameraman John Aitchison recounts that, for all his globetrotting, it is the calls of waders – greenshank, curlew and redshank especially – on the Scottish salt marshes of his Argyllshire home in the crisp air of a morning in early spring that raises the hairs on his neck.
And Roy Dennis, my ornithologist (and brilliant all-round naturalist) colleague and friend of more than forty years, once told me that the combined fluting calls of tens of thousands of common cranes assembling on the wetland steppe of Hortobágy-Halastó in Hungary was a moment of pure transfiguration for him.
My geese and the shiver pass together. It is autumn, late autumn, and the winter is no longer imperceptibly snapping at our heels. Its clawing fingers have finally gripped. I know there will be a piercing frost tonight. ...
As I return to the house I see wood smoke pluming from a chimney. Lucy has lit the sitting-room fire, a sight that brings an inner glow and a smile to my tingling face. As the darkness closes in I shall repair to my old armchair with a book. The Jack Russells will yawn and sigh as they stretch themselves across the hearth rug at my feet. Winter brings blessings of its own.
Die Essensie van die Wilde, Ongetemde Wêreld
Uit The Gods of the Morning - A Bird's Eye View of a Highland Year
deur John Lister-Kaye
Terwyl ek van die kraaines af teruggeloop het huis toe, het die onmiskenbare geluid van ’n swerm ganse deur die mistige lug na my toe aangesweef gekom. Ek het gaan stilstaan en met skrefiesoë opgekyk in die metaalvaal toegetrekte lug. Hulle was hoog, net onder die veerwolke so omtrent drieduisend voet; dit het my net ’n oomblik geneem om vas te stel waar hulle was. Daar kon ek hulle sien, in ’n ongelyke V-formasie, gedurig verskuiwend van posisie, fladderend in ’n groot aarselende string van klein silhouette, soos vlieë op ’n hoë plafon.
’n Rilling het deur my gegaan. Nie omdat ek koud gekry het nie – ek was goed toegedraai – maar ’n rilling van ’n diepe bo-sintuiglike eenheidsgevoel. Geen klank in die wêreld, nie eens die rowwe ou musiek van die kraaie nie, ets dieper in my gees in as die amper-histeriese “wienk-wienk”-roepende gansgeluide so almal saam daar hoog bo in die lug. Treurig, stemmingsvol, roerend – en vir my die essensie van die wilde, ongetemde wêreld. ’n Hunkering word in my aangewakker wat voel asof dit trek aan die leiriem van ons langdurige verwydering weg van die natuurlike wêreld af.
Hulle aankoms vroeg in die herfsseisoen, plaas ’n spesiale stempel op die wisseling van die jaargetye, wat weer in die lente herhaal word wanneer die laaste klompie ganse met ratelende vlerke opstyg en noordwaarts wegwentel terug Noordpoolstreke toe na hul broeiplekke. Ek word nooit moeg om te luister na hulle spontane dissonante klanke wat ons gedurende die wintermaande omsluit nie. Dan versamel daar tienduisende wildeganse in die Beauly Firth en daar gaan omtrent nie ’n dag verby dat daar nie ’n swerm oor ons heenvlieg nie. En ook wanneer ons ooswaarts Black Isle toe gaan, is die meeste van die strandvlaktes oorlaai met swerms ganse wat hulle verlustig aan die oesreste en graspluksels.
Dit lyk asof natuurkenners (en miskien nie net dié kenners nie) hierdie geluide nodig het om ons te help om ons hartstogte te eien; om ons te onderrig oor ons opvattings oor die natuur om ons, en om ons te koppel aan ons herkoms.
My ou vriend, Brian Jackman, die gevierde natuurlewe-joernalis wat ’n veertigjarige liefdesverhouding met Oos-Afrika geniet het, vertel my dat, wanneer hy in die nag in die Masai Mara in sy tent wakker lê, dit die gebrul van die leeus is wat dit aan hom doen.
Vir Lennart Arvidsson – van afkoms gedeeltelike Laplander en Fin – die nestor van die Noordpoolse woude, die eerste persoon wat my die lynxes-voetspore in die Sarekse sneeu gewys het, is dit die lang, uitgerekte stygende en dalende gehuil van die gryswolf op ’n maanlignag.
Jane Goodall verseker ons dat dit nog steeds, na hulle haar ’n halwe eeu gelede wêreldberoemd gemaak het, die geroep, geskree en die hygende geluide van ’n trop sjimpansees is, diep die woude in, wat haar bloed laat tintel.
Die natuurlewe-televisiekameraman, John Aitchison, vertel dat, na hy die hele wêreld platgereis het, dit die geroep is van die waadvoëls, groenpootruiters en veral die grootwulp op ’n fris, vroeë lente-oggend op die Skotse soutmoerasse by sy tuiste in Argyllshire, wat sy nekhare laat rys.
En Roy Dennis, my ornitoloog (en in alle opsigte briljante natuurkenner) kollega en vriend van meer as veertig jaar, het my op ’n slag vertel dat die gesamentlike fluitroepe van tienduisende gewone kraanvoëls, wat op die vleiland-steppe van Hortobágy-Halastó in Hongarye saamgetrek het, vir hom ’n oomblik van ware gedaanteverwisseling was.
My ganse en my rilling gaan saam verby. Dit is herfs, laat-herfs, en die winter bekruip ons nie meer so onopgemerk nie. Dit het ons uiteindelik in sy kloue. Ek weet die ryp sal vannag dik lê. …
Met my terugkeer huis toe, merk ek die rook van ’n houtvuur by die skoorsteen uitpluim. Lucy het die kaggel in die sitkamer brandgemaak, wat ’n gloed in my hart en ’n glimlag op my tintelendegesig bring. Soos die nag om ons toevou, gaan ek my ou leunstoel opsoek met ’n boek in die hand. Die Jack Russels sal gaap en sug terwyl hulle hulself uitstrek op die mat by my voete. Die winter bied sy eie seëninge.
Travelling Eastwards
From Eastern Approaches
by Fitzroy Maclean
Slowly gathering speed, the long train pulled out of the Gare du Nord. The friends who had come to see me off waved and started to turn away; the coaches jolted as they passed over the points, and the bottles of mineral water by the window clinked gently one against the other. Soon we had left the dingy grey suburbs of Paris behind us and were running smoothly through the rainswept landscape of northern France. Night was falling and in my compartment it was nearly dark. I did not switch on the light at once, but sat looking out at the muddy fields and dripping woods.
I was on my way to Moscow, and, from Moscow, I was going, if it was humanly possible, to the Caucasus and Central Asia, to Tashkent, Bokhara and Samarkand. Already, as I watched that drab, sodden countryside rushing past the window, I saw in my imagination the jagged mountains of Georgia, the golden deserts, the green oases and the sunlit domes and minarets of Turkestan. Suddenly, as I sat there in the half-light, I felt immensely excited.
~
In many ways I was sorry to be leaving Paris. It had been an ideal post at which to begin a diplomatic career, and the years I had spent there had been uninterruptedly happy. It had been, too, an agreeable city to live in. There was the broad sweep of the Champs-Elysées and the Avenue de Bois; the magnificence of the Place Vendôme and the Place de la Concorde; the grey stone of the buildings gilded by the sunlight; the green of the trees; the life and noise of the streets less overwhelming, more intimate than the roar of the London traffic. There were those pleasant walks on summer evenings along the banks of the Seine, under the trees, to the Ile de la Cité; friends’ houses with their cool panelled rooms; the lights reflected in the river, as one went home at night.
But now it was time for a change. I have always relished contrasts, and what more complete contrast could there be after Paris than Moscow? I had seen something of the West. Now I wanted to see the East.
My knowledge of Russia and the Russians was derived largely from the charmingly inconsequent White Russian émigrés of both sexes to be found in the night clubs of every capital in the world and at that time particularly well represented in Paris. From these and from an occasional Soviet film shown at a little Communist cinema behind the Odeon, I had, rightly or wrongly, gained the impression that Russia must be a mysterious and highly coloured part of the world, different from other countries, and offering a better chance of adventure than most places. In the back of my mind lurked the idea that through Moscow might lie the road to Turkestan, to Samarkand, Tashkent and Bokhara, names which for me had then, and still have, an unrivalled power of attraction. It was largely this that had led me to apply for a transfer to Moscow.
Everyone whom I consulted about my projects told me that I was deeply mistaken. They assured me that the Moscow Embassy was a dead end. Life there would be even more sedentary and a great deal duller than life in London or Paris. I should see no Russians and gain no insight into the intricacies of Soviet policy. As for Turkestan, I should never get there. No one, they said, had been there for twenty years. Even before the revolution the Imperial Government had done their best to keep out foreigners, and now travel there was quite out of the question – especially for a British Government official. Why not stay where I was until in the normal course of things I was transferred to Rome, Washington or Brussels?
A spirit of contradiction has always, to some extent, guided my behaviour. This well-meant advice made up my mind. I was now determined to go to Russia as soon as possible. In the Private Secretaries at the Foreign Office I found surprised but ready allies, for I was the first member of the Service who had ever asked to go to such a notoriously unpleasant post, and the necessary dispositions were made with alacrity.
And so, on the cold, rather dreary evening in February 1937, I found myself comfortably installed in a centrally heated first-class sleeper, travelling eastwards.
Reis Ooswaarts
Met die trein wat stadig spoed optel, trek ons weg uit Gare du Nord. Die vriende wat my kom afsien het, het totsiens gewaai en was besig om weg te draai; die waens het geklikklak soos hulle oor die wissels beweeg het, en die bottels mineraalwater by die venster het saggies teen mekaar geklingel. Gou was ons deur die somber, vaal voorstede van Parys en het ons trein gladweg oor die deurdrenkte landskap van Noord-Frankryk gesnel. Dit was reeds sterk skemer en in my kompartement was dit amper donker. Ek het nie sommer daar en dan die lig aangeskakel nie, maar eers uitgekyk oor die verbygaande modderige velde en druipende woude.
Ek was onderweg na Moskou, en, van Moskou af, was my plan – as dit menslik moontlik was – om na die Kaukasus en Sentraal-Asië, na Tashkent, Bokhaar en Samarkand, te reis. Reeds, terwyl ek die kleurlose, deurweekte wêreld daarbuite my venster beskou het, kon ek in my verbeelding die ruwe berge van Georgië sien, en die goue woestyne, die groen oases en die sonverligte koepels en minarette van Turkestan. Skielik, terwyl ek daar in die halflig gesit het, het ek besonder opgewonde gevoel.
~
Om verskeie redes was ek jammer om Parys te verlaat. Dit was ’n ideale pos vir die aanvang van ’n diplomatieke loopbaan, en die jare wat ek daar deurgebring het, was deurlopend gelukkig. Verder was dit ook ’n stad wat my welgeval het. Daar was die breë omvang van die Champs-Elysées en die Avenue de Bois; die luisterryke prag van die Place Vendôme en die Place de la Concorde; die sonvergulde grys klipstene van die geboue; die groen van die bome; die lewe en gewoel op die strate wat minder oorweldigend was, maar intiemer as die gedruis van die Londense verkeer. Op someraande was daar die aangename wandelinge op die wal van die Seine, onder die bome, na die Ile de la Cité; die huise van vriende met hulle koel gepaneelde kamers; die weerkaatsing van die ligte in die rivier wanneer ’n mens in die aand huis toe gestap het.
Maar nou het die tyd aangebreek vir ’n verandering. Ek het altyd behae geskep in kontraste, en kon daar ná Parys ’n groter kontras wees as Moskou? Ek het iets van die Weste gesien, maar nou was dit tyd vir die Ooste.
My kennis van Rusland en die Russe was hoofsaaklik afkomstig van die sjarmante misplaaste Wit-Russiese uitgewekenes van beide geslagte wat in die nagklubs van elke hoofstad in die wêreld raakgeloop kon word, en huidiglik was hulle goed verteenwoordig in Parys. Van hierdie mense en van ’n paar Sowjet-films wat ek in ’n klein kommunistiese teater agter die Odeon gesien het, het ek, reg of verkeerd, die indruk gekry dat Rusland ’n misterieuse en besondere kleurvolle wêrelddeel was, anders as ander lande, en wat ook ’n beter geleentheid vir avontuur gebied het as baie ander plekke. Verskuil in my binneste was daar die gedagte dat, deur Moskou, die pad kon lei na Turkestan, na Samarkand, Tashkent en Bokhaar – name wat vir my toe, en nou ook nog, ’n weergalose aantrekkingskrag gehad het. Dit was hoofsaaklik dié gedagte wat my laat aansoek doen het vir ’n verplasing na Moskou.
Almal met wie ek my planne bespreek het, het my vertel dat ek ’n groot fout sou begaan. Hulle het my verseker dat die Moskouse ambassade ’n doodloopstraat was. Die lewe daar sou selfs besadigder wees en heelwat sieldodender as die lewe in Londen of Parys. Ek sou geen Russe ontmoet nie en geen insig verkry in die ingewikkelde beleid van die Soviet nie. Wat Turkestan betref, daar sou ek nooit uitkom nie. Hulle het gesê dat niemand vir die afgelope twintig jaar daar uitgekom het nie. Selfs voor die revolusie het die keisersregering hul bes gedoen om vreemdelinge weg te hou, en om nou daarheen te kon reis, was buite die kwessie – veral vir ’n amptenaar van die Britse regering. Hoekom bly ek nie liewer waar ek was nie, tot ek in die normale gang van sake verplaas sou word na Rome, Washington of Brussels?
’n Gees van teenstrydigheid was maar altyd, in sekere mate, ’n rigsnoer vir my optrede. Hierdie goed bedoelde raad het my tot ’n vaste besluit laat kom. Die amptenare in die ministerie van buitelandse sake het as verbaasde maar tog gewillige bondgenote opgetree, want ek was die heel eerste lid van die diens wat nog ooit gevra het om na só ’n berugte onaangename pos verplaas te word, en hulle het die nodige voorbereidsels heel vining afgehandel.
En so, op ’n koue, ietwat trietserige aand in Februarie 1937, het ek myself heel gemaklik geïnstalleerd bevind in ’n sentraal verwarmde eersteklasslaapwa, op reis ooswaarts.
An Impression of Infinite and Glowing Viennese Charm
From A Time of Gifts
by Patrick Leigh Fermor
Waking one morning, I saw that it was March 3rd. It was impossible to believe that I’d been in Vienna three weeks! The days had sped by. They had simultaneously spun themselves into a miniature lifetime and turned me into a temporary Viennese. (Unlike halts in summer, winter sojourns bestow a kind of honorary citizenship.) There is little to account for this long lapse of days; there seldom is, in the towns on this journey. I had met many people of different kinds, had eaten meals in a number of hospitable houses, above all, I had seen a lot. Later, when I read about this period in Vienna, I was struck by the melancholy which seems to have impressed the writers so strongly. It owed less to the prevailing political uncertainty than to the fallen fortunes of the old imperial city. These writers knew the town better than I, and they must have been right; and I did have momentary inklings of this sadness. But my impression of infinite and glowing charm is probably the result of a total immersion in the past coupled with joyful dissipation. I felt a touch of guilt about my long halt; I had made friends, and departure would be a deracination. Bent on setting off next day, I began assembling my scattered gear.
What was the name of the village on that penultimate morning, and where was it? West of Vienna, and certainly higher; but all the other details have gone. It was Saturday; everybody was free; we drove there in two motor-cars and feasted in an inn perched on the edge of a beech forest. Then, tingling with glühwein and Himbeergeist, we toiled in high spirits and with the snow halfway up our shanks down a long forest ride. We halted in clouds of our own breath and looked north-east and across Vienna towards Czechoslovakia and the dim line of the Little Carpathians; and, just as the sun was beginning to set, we came on a tarn in a ghostly wood of rime-feathered saplings as two-dimensional and brittle-seeming as white ferns. The water was solid, like a rink. Breaking icicles off the trees, we sent the fragments bounding across the surface and into the assembling shadows with an eerie twittering sound and an echo that took half a minute to die away. It was dark when we drove back, talking and singing with the prospect of a cheerful last evening ahead. How different it seemed from my first arrival …
Prompted by my recent preoccupations, perhaps, the conversation veered to Charles V’s grandfather, the first Maximilian: The Last of the Knights, as he was called, half landsknecht, and, until you looked more carefully at Dürer’s drawing, half card-playing monarch. Someone was describing how he used to escape from the business of the Empire now and then by retiring to a remote castle in the Tyrolese or Styrian forests. Scorning muskets and crossbows and armed only with a long spear, he would set out for days after stag and wild boar. It was during one of these holidays that he composed a four-line poem, and inscribed it with chalk, or in lampblack, on the walls of the castle cellar. It was still there, the speaker said.
Who told us all this? … I’ve forgotten, just as I’ve forgotten the place we were coming from and the name of the castle. Whoever it was, I must have asked him to write it out, for here it is, transcribed inside the cover of a diary I began a fortnight later – frayed and battered now – with the old Austrian spelling painstakingly intact. There was something talismanic about these lines, I thought.
Leb, waiss nit wie lang,
Und stürb, waiss nit wann
Muess fahren, waiss nit wohin
Mich wundert, das ich so frelich hin.
~
Patrick Leigh Fermor’s translation:
Live, don’t know how long,
And die, don’t know when;
Must go, don’t know where;
I am astonished I am so cheerful.
~
Author’s footnote: ‘Stop press! I’ve just discovered that the castle is Schloss Tratzberg. It is near Jenbach, still standing, and not very far from Innsbruck.’
’n Indruk van Tydlose en Gloedvolle Weense Sjarme
Uit A Time of Gifts
deur Patrick Leigh Fermor
Met my wakker word een oggend, besef ek dat dit die 3de Maart was. Dit was onmoontlik om te glo dat ek reeds drie weke in Wene was. Die dae het verbygevlieg en hulself terselfdertyd in ’n leeftyd in die kleine gespin, en my tydelik in ’n Wener verander. (Anders as stilhouplekke in die somer, skenk ’n verblyf in die winter ’n soort van ereburgerskap.) Daar is nie juis ’n verklaring vir hierdie langsame verstryking van dae in die dorpe op hierdie reis nie; daar selde is. Ek het baie verskillende soorte mense ontmoet, etes in ’n hele aantal gasvrye huise genuttig, maar bowenal, het ek baie gesien. Lateraan, toe ek weer oor hierdie tydperk in Wene gelees het, is ek getref deur die neerslagtigheid wat blykbaar die skrywers so sterk beïndruk het. Die huidige politieke onsekerheid het minder daarmee te doen gehad as die kwynende voorspoed van die ou keiserlike stad. Hierdie skrywers het die dorp beter as ek geken, en hulle moes reg gewees het; daar was nogal oomblikke wat ek hulle weemoed gedeel het. Maar my indruk van die tydlose en gloedvolle sjarme is seker die gevolg van ’n algehele betrokkenheid in die verlede tesame met vreugdevolle pret. My gewete het my so ietwat gepla dat ek so lank daar oorgestaan het; ek het vriende gemaak, en om te vertrek sou ’n ontworteling wees. Vasbeslote om die volgende dag die pad te vat, het ek my goed en klerasie wat orals rondgelê het bymekaar begin maak.
Wat was die naam van die dorp op daardie voorlaaste oggend, en waar was dit? Wes van Wene, en verseker lê dit hoër, maar al die ander besonderhede is vergete. Dit was Saterdag; almal was vry; ons het in twee motorkarre gery en by ’n herberg wat langs ’n beukeboomwoud geleë was, feesgevier. Toe, getintel van die glüwein en Himbeergeist, het ons met moeite geloop, heel vrolik, en met die sneeu amper tot by ons knieë, weer af, in ’n lang woudrit. Ons het halt geroep in wolke van ons eie asem en vandaar noordooswaarts gekyk, regoor Wene na Czechoslovakia waar die fyn lyn van die Klein Carpathiaanse-bergreeks te siene was. En toe met dat die son besig was om te sak, het ons in ’n spookagtige woud op ’n bergmeertjie afgekom waar die takkies van die jong boompies wat vol ryp was, gelyk het soos wit varings, twee dimensioneel en bros. Die water was vasgeys, solied soos ’n ysbaan. Die yskeëls wat ons van die bome afgebreek het, het ons oor die oppervlakte van die dammetjie gegooi en dit het met ’n onheilspellende trillende klank geglybons na waar die skaduwees bymekaargekom het met ’n weerklank wat ’n halwe minuut geneem het om weg te raak. Dit was donker toe ons terug bestuur het, al pratende en singende met die vooruitsig van ’n genotvolle laaste aand wat op ons gewag het. Hoe anders het dit gevoel as toe ek eers hier aangehom het.
Miskien as gevolg van my gedagtes wat in beslag geneem was, het die gesprek die wending na Karel V se oupa, die eerste Maximiliaan, geneem. Die laaste van die ridders, soos na hom verwys is, half landskneg, en, tot jy met meer aandag na Dürer se skildery gekyk het, ook so half van ’n kaartspelende monarg. Iemand het beskryf hoe hy af en toe geneig was om van die sake van die keiserryk te ontvlug na ’n kasteel in die Tiroolse of Styriaanse woude. Hy het nie belang gestel in roers en kruisboë nie en gewapen met slegs ’n lang spies, het hy dae lank jagtogte onderneem op soek na takbokke en wildevarke. Dit was gedurende een van dié wegbreekvakansies dat hy ’n kwatryn geskryf het, en dit met kryt of lamproet teen die muur van die kasteel se kelder uitgekrap het. Die verteller het gesê dat dit nog steeds daar was.
Wie was dit wat ons dié dinge vertel het? … Ek het vergeet, net soos ek die plek waarvandaan ons gekom het en die naam van die kasteel, vergeet het. Wie dit ookal was, ek moes hom seker gevra het om dit neer te skryf, want hier is dit, aan die binnekant van ’n dagboek wat ek twee weke later begin hou het, geskryf – nou ietwat toiingrig en flenterig, maar met die ou Oostenrykse spelling ongeskonde. Ek het gedink dat daar iets talismanies aan die versreëls verbonde was.
Leb, waiss nit wie lang,
Und stürb, waiss nit wann
Muess fahren, waiss nit wohin
Mich wundert, das ich so frelich hin.
~
Vertaal deur Hendrik Jansen uit Patrick Leigh Fermor se Engelse vertaling:
Lewe, weet nie vir hoe lank,
En sterf, weet nie wanneer,
Moet vertrek, weet nie waarheen,
Heel verwonderd, dat ek so vrolik is.
~
Skrywer se voetnota: “Laat berig! Ek het so pas ontdek dat die kasteel Schloss Tratzberg heet. Dit is naby Jenbach, dit bestaan nog, en is nie baie ver van Innsbruck af nie.”
