From SAS: Rogue Heroes, The Authorised Wartime History
by Ben MacIntyre
It may have been during the two-hundred-mile journey back to Jaghbub Oasis, the Eighth Army’s forward base, that inspiration struck David Stirling. Riley claimed that the idea came to Stirling while they were lying under a tarpaulin with Jock Lewes on the night they reached the desert rendezvous. Seekings insisted that Stirling’s eureka moment came while they were scouring the horizon for stragglers. The most likely source of inspiration was David Lloyd Owen, a highly intelligent officer who would go on to command the Long Range Desert Group. But the most extraordinary aspect of this idea is that it seems, in retrospect, so blindingly obvious: if the Long Range Desert Group (‘the LRDG’) could get the SAS out of the desert without difficulty, then the reconnaissance unit could surely drive them in as well, thus cutting out all the danger and uncertainty involved in jumping out of aeroplanes in the dark. Quite why this glaringly good idea had not occurred to anyone before is one of the enduring mysteries of the SAS story.
The Long Range Desert Group was the brainchild of Ralph Alger Bagnold, soldier, explorer, scientist, archaeologist, sedimentologist, geomorphologist, and the world’s greatest living expert on sand. Bagnold was the brother of Enid Bagnold, author of the novel National Velvet; his own, less popular but no less durable contribution to world literature wasThe Physics of Blown Sand and Desert Dunes, first published in 1941, and today still influencing NASA’s ongoing research into sand dunes on Mars. A veteran of the Somme and Ypres, a pioneer in desert exploration, inquisitive and indestructible, Bagnold spent much of 1930 driving a Model A Ford around the vast desert between Cairo and Ain Dalla in search of the mythical city of Zerzura. He made the first east-west crossing of the Libyan desert in 1932, driving more than 3,000 miles and winning a medal from the Royal Geography Society. He then drove through the Mourdi Depression of north-eastern Chad and back to Libya. He worked out that reduced tyre pressure and wider tyres increased speed across desert terrain. He invented a condenser that could be attached to a car radiator to prevent it from boiling over, and steel channels for unsticking vehicles bogged down in soft sand. He developed ‘Bagnold’s sun compass’ which, unlike the traditional magnetic compass, was unaffected by desert iron-ore deposits and was also impervious, in Bagnold’s words, to ‘changes in the positions of magnetically uncertain spare parts carried in the vehicles’.
He spent so long being battered by the desert wind that his nose achieved a permanent roseate hue. ‘Never in our peacetime travels had we imagined that war could ever reach the enormous empty solitudes of the inner desert, walled off by sheer distance, lack of water, and impassable seas of sand dunes’, Bagnold wrote. ‘Little did we dream that any of the special equipment and techniques we had evolved for very long-distance travel, and for navigation, would ever be put to serious use.’ But that, of course, is what happened. Nine months after the outbreak of war, Major Bagnold was given permission to form and command a mobile desert scouting force to operate behind the Italian lines. Thus the Long Range Patrol, later the Long Range Desert Group, was born in Egypt in July 1940, to commit ‘piracy on the high desert’.
The Libyan desert covers well over a million square miles of the earth’s surface, an area roughly the size of India. Stretching 1,000 miles south from the Mediterranean and 1,200 miles from the Nile Valley to the mountains of Tunisia and Algeria, it is one of the most inhospitable places on earth and, in terms of humanity, one of the emptiest. Most of the North African war, so far, had been fought on a narrow coastal strip, along which a single paved road hugged the edge of the Mediterranean. Only a few ancient trading tracks traversed the interior. In daytime, the temperature could soar to 60 °C, and then plummet below freezing at night. The only water was to be found in a handful of small oases. It was not an easy place to live, and it was a very easy place to die, but it offered an opportunity for warfare of a most unconventional and uncomfortable sort. In theory, this mighty desert was enemy-held territory. In reality, Bagnold calculated, the Italians and Germans had ‘only enough motor transport for a radius of action of a paltry 100 miles’. The rest was his. So far from being an impassable, hostile wilderness, the desert was a place that men, with the right training and equipment, could cross and re-cross, navigate, watch, hide in and survive in, indefinitely. To the uninitiated, the landscape appears bleak and monotonous; but the apparently flat expanse hid myriad dips and depressions, rocky patches, shelves and escarpments, as well as treacherous seas of soft sand. There were points to navigate by, if one knew how to see them.
The broad purpose of the LRDG was to carry out reconnaissance and raiding, to find out what the enemy was doing where, and from time to time, to attack him. Initially, Bagnold recruited New Zealand farmers, leathery outdoorsmen used to surviving for long periods in harsh terrain; gradually, as the unit expanded, volunteers came in from Rhodesian and British regiments. After long weeks in the desert, the sand buccaneers had developed a distinctly piratical look, sporting Arab headdresses, sandals in place of boots, and bushy beards. Equipped with adapted, lightweight, heavily armed vehicles, the LRDG carried out deep penetration and covert missions behind the lines, moving undetected across huge swathes of territory and perfecting the art of desert camoflage and evasion. LRDG units became adept at slipping unseen up to the coastal road itself, and observing the movements of enemy troops. These ‘road-watching’ operations provided some of the most important military intelligence of the war. Axis forces never adapted to the challenges of the desert in the same way. At the time when Stirling first encountered them, the LRDG were masters of their terrain: ‘There seemed to be nothing they did not know about the desert’.
Siwa oasis in Egypt, about 30 miles from the Libyan border, was the operational headquarters and forward base of the LRDG, under the command of Colonel Guy Prendergast, another desert explorer who had travelled with Bagnold before the war. Waiting in Siwa for a plane to take him back to Cairo, Stirling asked Prendergast if the LRDG might be prepared to act as a transport service for the SAS to and from coastal targets. Prendergast said this would be perfectly possible, so long as the task did not interfere with that unit’s primary reconnaissance role. Thus began one of the most fruitful partnerships in wartime history, bringing together the fighters of the SAS with the expert desert navigators of the LRDG.
The SAS would come to refer to the LRDG, with deep admiration, as the ‘Libyan Taxi Service’. The hairy, hardened, experienced men of the LRDG were cab drivers unlike any others.
]]>Uit SAS: Rogue Heroes, The Authorised Wartime History
deur Ben MacIntyre
Dit mag gedurende die tweehondred-myl reis terug na Jaghbub-oase, die Agste Weermag se voorste basis, gewees het dat David Stirling skielik inspirasie gekry het. Riley het beweer dat, op die aand toe hulle die woestyn-rendezvous bereik het en saam met Jock Lewes onder ’n dekseil gelê het, die idee by Stirling opgekom het. Seekings hou vol dat Stirling se eureka-oomblik gekom het terwyl hulle die horison vir afgedwaaldes gefynkam het. Die moontlikste bron van inspirasie was David Lloyd Owen, ’n hoogs intelligente offisier wat later die bevelvoerder van die Long Range Desert Group sou word. Maar in retrospek is die buitengewoondste aspek van hierdie idee die feit dat dit so verstommend voor die hand liggend was: as die LRDG die SAS sonder ’n probleem uit die woestyn kon kry, kon die verkenningseenheid hulle sekerlik ook na binne vervoer, en sό die gevaar en onsekerheid daarvan om in die donker by ’n vliegtuig uit te spring, uitskakel. Presies waarom hierdie skitterende goeie idee nie voorheen by iemand opgekom het nie, is een van die blywende raaisels van die SAS-storie.
Die Long Range Desert Group was die geesteskind van Ralph Alger Bagnold, soldaat, verkenner, wetenskaplike, argeoloog, sedimentoloog, geomorfoloog en die wêreld se grootste lewende deskundige op sand. Bagnold was die broer van Enid Bagnold, die skrywer van die roman National Velvet. Sy eie, minder gewilde, maar nie minder waardevolle bydrae tot die wêreldletterkunde nie, was The Physics of Blown Sand, wat aanvanklik in 1941 gepubliseer is en wat deesdae NASA se voortgesette navorsing oor sandduine op Mars nog steeds beïnvloed. Bagnold was ’n veteraan van die Somme en Ypres, ’n pionier in woestynnavorsing, nuuskierig en onverganklik. In 1930 het hy in ’n Model-A Ford in die wyd uitgestrekte groot woestyn tussen Kaïro en Ain Dalla eindeloos rondgery op soek na die mitiese stad van Zerzura. In 1932 was hy die eerste persoon wat die Libiese Woestyn van oos na wes oorkruis het. Hy het meer as 3,000 myl bestuur en is daarna ’n medalje van die Royal Geography Society toegeken. Toe het hy deur die Mourdi-laagte van Noord-Tsjad en terug na Libië gery. Hy het uitgewerk dat ’n verminderde banddruk en wyer bande die spoed oor die woestynterrein vermeerder het. Hy het ’n kondensator ontwerp wat aan ’n kar se verkoeler gekoppel kon word om te verhoed dat dit oorkook, asook staalgeute om voertuie wat in sagte sand vasgeval het, los te kry. Hy het “Bagnold se sonkompas” ontwerp, wat nie soos die tradisionele magnetiese kompas was nie, en wat nie deur deposito’s van woestynystererts beinvloed was nie en wat verder ook nie geraak was deur, in Bagnold se woorde, “veranderings in die posisies van magneties onsekere onderdele in die voertuie” nie.
Hy was so lank deur die woestynwind toegetakel, dat sy neus ’n permanente rooskleurige tint gehad het. “Nooit in ons vredetydse reise kon ons ons voorstel dat oorlog ooit die enorme leë verlatenheid van die binneste woestyn sou bereik nie, ommuur deur niks anders nie as afstand, gebrek aan water en ontoeganklike seë van sandduine”, het Bagnold geskryf. “Ons sou nooit kon droom het dat enige van die spesiale toerusting en tegnieke wat ons ontwikkel het vir langafstandreise en navigasie, ooit vir ernstige gebruik aangewend sou word nie.” Maar dit is natuurlik wat gebeur het. Nege maande ná die uitbreek van die oorlog, is toestemming aan majoor Bagnold gegee om ’n mobiele woestynverkenningsmag te vorm en as bevelvoerder op te tree. Hulle taak was om agter die Italiaanse linies te opereer: Die Long Range Patrol, later die Long Range Desert Group, is in Julie 1940 in Egipte gebore, om “seerowery op die ope woestyn” te beoefen.
Die Libiese woestyn beslaan heel meer as ’n miljoen vierkante myl van die aarde se oppervlakte, ’n area omtrent die grootte van Indië. Dit strek ’n duisend myl suid van die Middellandse see, en een-duisend-twee-honderd myl vanaf die Nylvallei tot by die berge van Tunisië en Algerië. Dit is een van die onherbergsaamste plekke op aarde en, in terme van die mensdom, een van die leegste. Die grootste deel van die oorlog in Noord-Afrika het tot op daardie stadium op ’n smal kusstrook plaasgevind, langs ’n enkel geplaveide pad digby die Middellandse see. Slegs ’n paar antieke handelspaadjies het die binneland deurkruis. Gedurende die dag kon die temperatuur sestig grade celcius bereik, en gedurende die nag tot onder vriespunt val. Die enigste water kon net in ’n paar klein oases gevind word. Dit was ’n moeilike plek om in te lewe en ’n baie maklike plek om in te sterf, maar dit het die geleentheid verskaf om oorlog op die onkonvensioneelste en ongemaklikste soort van manier te voer. In teorie was hierdie magtige woestyn ’n gebied wat aan die vyand behoort het, maar Bagnold het inderwaarheid uitgewerk dat die Italianers en Duitsers “net genoeg motortransport gehad het vir ’n radius van aksie vir ’n niksbeduidende honderd myl”. Wat oorgebly het, was Bagnold s’n. Ver van die gedagte dat die woestyn ’n onbegaanbare, vyandige wildernis was, kon die manne, met die regte opleiding en toerusting, dit oorsteek, herhaaldelik deurkruis, navigeer, verken, weggekruip, en vir ’n onbepaalde tyd in oorleef. Vir die oningewydes kom die landskap as onherbergsaam en eentonig voor, maar die skynbare plat uitgestrektheid versteek tallose laagtes, rotsagtige stroke, kranse en eskarpemente, sowel as die verraderlike seë van sagte sand. Daar was plekke wat gebruik kon word om te navigeer, as mens hulle kon raaksien.
Die algemene doel van die LRDG was om te verken, om strooptogte uit te voer, om te bepaal wat en waar die vyand aan die doen was, en om af en toe aan te val. Aanvanklik het Bagnold Nieu-Seelandse boere gewerf. Hulle was geharde buitelugmanne wat daaraan gewoond was om oor langdurige periodes in strawwe terreine te werk. Stadigaan soos die eenheid groter geword het, het vrywilligers van die Rhodesiese en Britse regimente aangesluit. Ná weke in die woestyn het die sandboekaniers onmiskenbaar roofagtig begin lyk, sportiewe Arabiese hooftooisels gedra, sandale in plaas van stewels, en bosse baarde gekweek. Toegerus met omgeboude, liggewig en swaargewapende voertuie, het die LRDG diep die woestyn ingegaan en geheime sendings agter die linies uitgevoer. Hulle het onopgemerk oor groot landstreke beweeg en die kuns van woestynkamoeflering en ontwyking vervolmaak. Die LRDG-eenhede het bedrewe daarin geword om ongesiens tot by die kuspad te glip en die bewegings van die vyandelike troepe dop te hou. Hierdie pad-dophou-maneuvers het van die belangrikste geheime militêre inligting van die oorlog verskaf. Die vyand se magte het nooit op dieselfde manier by die uitdagings van die woestyn aangepas nie. Toe Stirling die LRDG vir die eerste keer ontmoet het, was hulle die heersers van die terrein: “Dit het gelyk asof daar van die woestyn niks was wat hulle nie geweet het nie”.
Die operasionele hoofkwartier en voorste basis van die LRDG, was die Siwa-oase in Egipte, omtrent dertig myl van die Libiese grens af. Dit was onder bevel van kolonel Guy Prendergast, nog ’n woestynverkenner wat voor die oorlog saam met Bagnold rondgereis het. Terwyl hy in Siwa op ’n vliegtuig gewag het om hom terug Kaïro toe te vat, het Stirling vir Prendergast gevra of die LRDG bereid sou wees om as ’n transportdiens vir die SAS na en van die kusteikens te dien. Prendergast het gesê dat dit heeltemal moontlik was, solank die taak nie met die eenheid se primêre verkenningsrol sou inmeng nie. En so het een van die lonendste vennootskappe in oorlogsgeskiedenis ontstaan. Dit het die vegters van die SAS en die deskundige woestynnavigators van die LRDG byeengebring.
Met diepe bewondering het dit gebeur dat die SAS na die LRDG verwys het as die “Libiese Taxi-diens”. Die harige, geharde, ervare manne van die LRDG was taxi-bestuurders soos geen ander nie.
]]>
Click on the image to listen to the podcast
From SAS: Rogue Heroes, The Authorised Wartime History
by Ben MacIntyre
On a November evening in 1941, five elderly Bristol Bombay transport aircraft lumbered along the runway of Bagush airport on the Egyptian coast, and then wheeled into the darkening Mediterranean haze. Each aircraft carried a ‘stick’ of eleven British parachutists, some fifty-five soldiers in all, almost the entire strength of the new, experimental and intensely secret combat unit: L Detachment of the Special Air Service. The SAS.
As the planes rumbled north-west, the wind began to pick up, bringing the electric inklings of a brewing storm. The temperature inside dropped quickly as the sun slipped below the desert horizon. It was suddenly intensely cold.
The fledgling SAS was on its first mission. Codenamed Operation Squatter, it ran as follows: to parachute at night into the Libyan desert behind the enemy lines, infiltrate five airfields on foot, plant explosives on as many German and Italian aircraft as they could find and then, as the bombs exploded, head south to a rendezvous point deep in the desert, where they would be picked up and brought back to safety.
Some of the men strapped in and shivering in the rushing darkness at 18,000 feet were regular soldiers, but others were not: their number included a hotel porter, an ice-cream maker, a Scottish aristocrat, and an Irish rugby international. Some were natural warriors, nerveless and calm, and a few were touched by a sort of martial madness; most were silently petrified, and determined not to show it. None could claim to have been fully prepared for what they were about to do, for the simple reason that no one had ever before attempted a night-time parachute assault in the North African desert. But a peculiar camaraderie had already taken root, a strange esprit compounded in equal parts of ruthlessness, guile, competitiveness and collective determination. Before take-off, the men had been informed that anyone seriously injured on landing would have to be left behind. There is no evidence that any of them found this odd.
The wind had reached gale force by the time the bucking Bombays neared the Libyan coast, two-and-a half hours after take-off. Storm-driven sand and pelting rain completely obscured the flares on the ground, laid down by the Royal Air Force to guide the planes to the drop zone, twelve miles inland. The pilots could not even make out the shape of the shoreline. German searchlights on the coast picked up the incoming planes, and flak began exploding around them in blinding flashes. A shell ripped through the floor of one plane and missed the auxiliary fuel tank by inches. One of the sergeants made a joke, which no one could hear, although everyone grinned.
The pilots indicated that the parachutists should prepare to jump – although, in truth, they were now flying blind, navigating by guesswork. The parachute cannisters containing explosives, tommy guns, ammunition, food, water, maps, blankets and medical supplies, were tossed out first.
Then, one by one, the men hurled themselves into the seething darkness.
~
Two hours before take-off, the RAF had laid on what was, by wartime standards, a banquet. There was as much food as the men of L Detachment could eat, and a bottle of beer each. It was even served by RAF officers. This ‘dinner fit for a king’ was intended as a tribute to the departing parachutists, but some detected a melancholy aspect to the elaborate send-off: ‘We were treated like men going to the gallows.’ A small flicker of anxiety, like the rising wind off the desert, wafted through the RAF mess tent at Bagush airfield as the men ate their meal, and with good reason: Operation Squatter ought never to have taken place.
The weather forecast was atrocious. Winds of at least 30 knots were predicted, twice the maximum speed for safe parachuting, with heavy rain. Whirling sand could create serious navigation problems for the pilots, while the gusting wind would probably blow the parachutists, and the cannisters containing their equipment, far off course. Visibility on this moonless night would be limited anyway, but in the midst of a desert storm, regrouping on the ground would be a severe challenge. Brigadier Galloway of the General Staff advised calling off the operation, but the final decision was left to Stirling. He consulted his officers. There was no question of postponement, since the main English army offensive would be taking place the following day, whatever the weather: the parachute drop would either have to go ahead or be cancelled. The men had signed up because they were frustrated by the endless delays that had plagued Layforce; and the effect of another cancellation on morale might be terminal. Stirling feared that his enemies at Middle East HQ might take the opportunity to disband his detachment altogether. He would later frame the decision as one in which the very future of the unit was at stake, although he cannot have been certain of this at the time. At the back of his mind must have been the knowledge that his own leadership status would suffer badly if he pulled the plug. ‘I swore when I started SAS that if we undertook to take on a target on a particular night, we would do it utterly regardless,’ he told his biographer. ‘It seemed to me that we had to take the risk.’ Jock Lewes and Paddy Mayne agreed; the decision was popular with the men. Stirling’s choice was prompted by conviction, audacity and hope; it was a brave decision, but the wrong one.
~
David Stirling hit the desert floor with such force that he blacked out. Just a few minutes earlier, the pilot of the plane, unable to navigate accurately in the storm, asked if he should abort the jump. ‘No, certainly not,’ said Stirling. Then he jumped. When he came to, he found that he was being dragged along by his parachute ‘like a kite’ in a 40-mile-an-hour wind, whipped and grated across sharp gravel and rocks. After a struggle, he managed to twist the clip of his parachute release, and the canopy flapped away into the storm. Stirling staggered to his feet in the darkness, covered in lacerations and pouring blood but otherwise unharmed.
~
The following morning, before the rest of the camp was awake, David Lloyd Owen of the Long Range Desert Group was brewing up his tea when a tall figure emerged out of the dawn gloom. ‘My name is Stirling,’ the man said. ‘Have you seen any of my chaps?’ Lloyd Owen had not, of course, for all of the other chaps on Stirling’s team had been captured. Under Sergeant Yates, they had taken a wrong turn, and stumbled into an Italian patrol. Stirling and Sergeant Tait had managed to reach the coastal escarpment, locating the coastal road but not the airfield, before turning back and trudging 50 miles through the rain to the rendezvous. They were the only members of their stick to make it back.
Stirling remained at the desert rendezvous for two more days, scanning the horizon in the hope that other stragglers might eventually emerge. None did.
~
Stirling pointed out that he had personally reached the coastal road and seen the sea, having approached from the desert, which proved that ‘given the right conditions, what I had thought of was possible’. The men had performed admirably, under appalling conditions. ‘The whole section behaved extremely well,’ wrote Paddy Mayne, ‘and although lacerated and bruised in varying degrees by their landing, and wet and numb with cold, remained cheerful.’ Cooper was philosophical: ‘OK, we’ve had a beating. It’s been a fiasco, but the weather did it all. The general plan was alright.’ Seekings, as usual, struck an uncompromising pose: ‘You can’t sit around thinking about casualties. We joined to fight a war. We knew what it was about.’ But behind the bravado, even Seekings was rattled.
There was no disguising the grim truth: Operation Squatter had been an unmitigated disaster. Of the fifty-five men who parachuted into the gale on 16 November, just twenty-one had returned. The rest were dead or injured, missing or captured. L Detachment had lost most of its strength without firing a shot, attacking the enemy or detonating a single bomb. They had been defeated, not by force of arms, but by wind and rain. The mission had done nothing to support Operation Crusader. Worse than that, the failed operation had alerted the enemy that the British were conducting active sabotage behind the lines. Bonington’s party, shot down and captured, was under orders to reveal only name, rank and serial number to their German captors. But someone had blabbed.
~
The men were deeply demoralised. Everyone had lost a close friend. Jock Cheyne, left in the desert with a broken back, had been a particular chum of Pat Riley. Jim Almonds learned of the loss of Bonington’s unit with a stab of guilt. ‘I should have been on that plane,’ he reflected. ‘The terms of fate are past all understanding.’ Though he never spoke of it, the loss of Eoin McGonigal devastated Paddy Mayne. ‘Eoin McGonigal was the one person who liked Paddy before he became a hero,’ said one who knew them both. One of Mayne’s biographers goes further: ‘If there was a real love in [Mayne’s] life, it was his friend Eoin McGonigal.’ Something snapped in Mayne when McGonigal died.
What should have been a triumphant first mission, Stirling conceded, had been ‘a complete failure’. He had feared that cancelling the operation might jeopardise the future of the SAS; by pushing ahead, he had very nearly destroyed it. ‘It was tragic … so much talent in those we lost,’ he reflected. The reduced detachment seemed likely to be disbanded.
But in disaster, as so often, lay the germ of salvation.
Uit SAS: Rogue Heroes, The Authorised Wartime History
deur Ben MacIntyre
Op ’n Novemberaand in 1941, het vyf Bristol Bombay-transportvliegtuie op die aanloopbaan van Bagush-lughawe aan die Egiptiese kus aangerol, en toe in die duisternis van die Middelandse dynserigheid die lug ingeklim. Elke vliegtuig het elf Britse valskermspringers gedra: Omtrent vyf en vyftig soldate – amper die volledige krag van die nuwe, eksperimentele en intensiewe geheime gevegseenheid, “L Detachment” van die “Special Air Service”. Die SAS.
Terwyl die vliegtuie in ’n noord-westelike rigting voortgedreun het, het die wind in sterkte toegeneem en die elektriese wenk van ’n naderende storm aangedra. Soos die son agter die woestynhorison weggesink het, het die temperatuur binne-in vinnig gedaal. Skielik was dit bitterkoud.
Die beginner-SAS was op sy eerste sending. Kodegenaamd “Operation Squatter”, die plan was as volg: Om in die nag met ’n valskerm in die Libiese woestyn agter die vyandelike linies te land, om die vyf lughawens te voet te infiltreer, bomme op soveel as moontlik van die Duitse en Italiaanse vliegtuie as wat hulle kon vind, te plant, en terwyl die bomme ontplof, suidwaarts terug te keer na ’n rendezvous-punt diep in die woestyn, waar hulle opgetel en na veiligheid teruggebring sou word.
Party van die vasgegespede manne wat in die vinnig toenemende donkerte op 18,000 voet gesit en bewe het, was gewone soldate, maar daar was ook ander: Onder hulle was ’n hotelportier, ’n roomysmaker, ’n Skotse aristokraat en ’n Ierse internasionale rugbyspeler. Party van hulle was van nature begaafde soldate, vreesloos en kalm, en ’n paar was deur ’n soort van krygshaftige waansin aangeraak. Die meeste was stil en angsbevange, maar vasberade om dit nie te wys nie. Daar was niemand wat aanspraak daarop kon maak dat hy deeglik voorbereid was oor wat gedoen moes word nie, om die eenvoudige rede dat nog niemand tevore ’n nagtelike valskermaanval in die woestyn van Noord-Afrika aangedurf het nie. Maar ’n eienaardige kameraadskap het reeds begin posvat, ’n vreemde esprit de corps saamgestel uit gelyke dele van meedoënloosheid, deurtraptheid, mededinging en gemeenskaplike vasberadenheid. Voor hulle opgestyg het, was die manne in kennis gestel dat enigeen wat met sy grondvat ernstig beseer sou word, daar agtergelaat sou word. Daar is geen blyke daarvan dat enigeen van hulle dit snaaks gevind het nie.
Teen die tyd wat die kaperjollende Bombays nader aan die Libiese kus gekom het, het die wind stormsterkte bereik. Dit was twee ure na die opstyging. Stormaangedrewe sand en stortende reën het die geflikker van ligfakkels op die grond heeltemal verdonker. Dit was deur die RAF twaalf myl die binneland in gelê om die vliegtuie na die springstrook te lei. Die loodse kon nie eers die vorm van die kuslyn uitmaak nie. Duitse soekligte het die aankomende vliegtuie opgepik en lugafweervuur het rondom hulle met verblindende flitse begin ontplof. ’n Koeël het deur die vloer van een van die vliegtuie geklief en die reserwebrandstoftenk met duime gemis. Een van die sersante het ’n grap gemaak wat niemand kon hoor nie, hoewel almal maar gegrinnik het.
Die loodse het aangedui dat die valskermspringers moes regmaak om te spring – hoewel hulle inderwaarheid toe blind gevlieg het en navigasie maar net raaiwerk was. Die valskermhouers wat plofstowwe, handmasjiengewere, ammunisie, kos, water, landkaarte, komberse en mediese voorrade bevat het, is eerste uitgegooi.
En toe, een na die ander, het die manne hulself in die siedende duisternis uitgewerp.
~
Twee ure voor opstygtyd, het die RAF ’n maal, wat gedurende oorlogstye ’n banket was, voorgesit. Daar was soveel kos as wat die manne van L Detachment kon eet, en ’n bottel bier vir elkeen. Dit was selfs deur RAF-offisiere bedien. Hierdie ete “goed genoeg vir ’n koning” was bedoel as ’n huldeblyk aan die vertrekkende valskermspringers, maar sommiges het iets melankolies saam met die opgesmukte totsiensgeleentheid gevoel: “Ons is behandel soos manne oppad galg toe.” ’n Klein flikkering van angs, soos die stygende woestynwind, het deur die RAF-menasietent by Bagush-lughawe gewaai toe die manne hul maal genuttig het, en met goeie rede: “Operasion Squatter” moes nooit plaasgevind het nie.
Die weervoorspelling was verskriklik. Winde van ten minste 30 knope is voorspel, tweemaal die maksimum spoed vir ’n veilige valskermsprong, met swaar reën. Warrelende sand kon ernstige navigasieprobleme vir die loodse skep, terwyl rukwinde die valskermers, en die houers wat al die voorrade bevat het, ver van hul koers af kon waai. Sigbaarheid op hierdie donkermaannag sou in elk geval beperk wees, maar te midde van ’n woestynstorm sou hergroepering uiters uitdagend wees. Deur brigadier Galloway van die Algemene Staf is daar aangeraai om die operasie te staak, maar die finale besluit is aan Stirling oorgelaat. Hy het sy offisiere geraadpleeg. Daar was geen moontlikheid om dit uit te stel nie, aangesien die belangrikste Engelse weermagoffensief die volgende dag sou plaasvind, wat ookal die weer. Die valskermoperasie sou όf voortgaan όf gekanselleer word. Die manne het aangesluit, want hulle was gefrustreerd deur die nimmereindigende vertragings wat Layforce verpes het. Die effek op moraal as gevolg van nog ’n kansellasie, kon ongeneeslik gewees het. Stirling was bevrees dat sy vyande by die Midde-Ooste se hoofkwartier dit as ’n geleentheid sou beskou om sy eenheid heeltemal te ontbind. Hy sou later die besluit formuleer as een waarop die algehele toekoms van die eenheid afhanklik sou wees, hoewel hy op daardie geleentheid nie so seker daarvan kon gewees het nie. Agter in sy kop moes hy geweet het dat sy eie status as leier erg daaronder skade sou ly as hy tou opgooi. “Toe ek die SAS begin het, het ek gesweer dat, as ons sou onderneem om ’n projek op ’n spesifieke tyd aan te pak, ons dit onvoorwaardelik sou doen,” het hy aan sy biograaf vertel. “Dit het vir my gelyk of ons die risiko moes neem.” Jock Lewes en Paddy Mayne het saamgestem. Die besluit was gewild by die manne. Stirling se keuse is aangespoor deur oortuiging, waagmoed en hoop. Dit was ’n dapper besluit, maar dit was die verkeerde een.
~
David Stirling het die woestynsand met soveel geweld getref, dat hy sy bewussyn verloor het. Net ’n paar minute vroeër het die loods van die vliegtuig, wat hy nie doeltreffend in die storm kon navigeer nie, gevra of hy die valskermsprong moes aborteer. “Nee, definitief nee,” het Stirling gesê. Toe het hy gespring. Toe hy sy bewussyn herwin het, het hy agtergekom dat hy deur sy valskerm in die 40 myl per uur wind voortgesleep is “soos ’n vlieër”, en hard oor die skerp klipgruis en rotse gegesel en gesleep is. Ná ’n gestoei het hy daarin geslaag om die knip op die valskerm te draai om los te kom, en die draagdoek het in die storm weggeflapper. Stirling het in die donker al waggelend op sy voete gekom, oortrek van skeurwonde en bloed wat van hom afgestroom het, maar verder ongedeerd.
~
Die volgende oggend, voor die res van die kamp wakker geword het, was David Lloyd Owen van die Long Range Desert Group besig om vir homself tee te maak, toe ’n lang figuur uit die oggend mistigheid opgedoem het. “My naam is Stirling,” het die man gesê. “Het jy enige van my kêrels dalk gesien? Lloyd Owen het natuurlik nie, want al die ander kêrels in Stirling se span was gevange geneem. Onder sersant Yates het hulle ’n verkeerde draai gevat en in ’n Italiaanse patrollie vasgeloop. Stirling en sersant Tait het daarin geslaag om die eskarpement by die kus te bereik, waar hulle die kuspad raakgeloop het, maar nie die lughawe nie. Daarna het hulle omgedraai en vyftig myl terug deur die reën gestrompel na die rendezvous. Hulle was die enigste lede van hulle groepie wat daarin geslaag het om terug te kom.
Stirling het vir twee dae langer by die woestyn-rendezvous gebly, en die horison noukeurig bespied met die hoop dat ander afgedwaaldes uiteindelik te voorskyn sou kom. Niemand het nie.
~
Stirling het vertel dat hy die kuspad bereik het en die see gesien het. Die feit dat hy dit vanuit die woestyn benader het, het bewys dat “gegewe die regte omstandighede, dit waaraan ek gedink het, moontlik was”. Onder verskriklike omstandighede het die manne bewonderenswaardig gedoen. “Die hele afdeling het besonder goed opgetree,” het Paddy Mayne geskryf, “en hoewel hulle verskillende soorte wonde opgedoen het en gekneus was soos hulle geval het, en nat en koud was, het hulle opgewek gebly.” Cooper was filosofies: “OK, ons het ’n pak slae gekry. Dit was ’n fiasko, maar die weer het dit alles veroorsaak. Die plan was oor die algemeen goed.” Seekings het soos gewoonlik ’n onbuigsame houding ingeneem: “Jy kan nie net rondsit en dink aan die ongevalle nie. Ons het aangesluit om ’n oorlog te veg. Ons het geweet waaroor dit gegaan het.” Maar agter die bravado, was Seekings onthuts.
Die hartverskeurende waarheid was nie te verbloem nie: “Operation Squatter” was deur en deur ’n ramp. Van die vyf en vyftig manne wat op 16 November met valskerms in die stormwind geland het, het net een en twintig teruggekeer. Die res was dood of beseer, vermis of gevange geneem. L Detachment het die meeste van sy krag verloor sonder om ’n skoot af te vuur, en die vyand aangeval sonder om ’n enkele bom te laat ontplof. Hulle is verslaan, nie deur die krag van wapens nie, maar deur die wind en reën. Die sending het niks bygedra om “Operation Crusader” te ondersteun nie. Wat nog erger was, die mislukte operasie het die vyand gewaarsku dat die Britte besig was met sabotasie agter hulle linies. Bonington se span op wie eers geskiet is en toe gevange geneem is, se bevele was om net hulle name, rang en serienommers aan hulle Duitse gevangenemers bekend te maak. Maar iemand het die aap uit die mou gelaat.
~
Die manne was uiters gedemolariseerd. Almal het ’n intieme vriend verloor. Jock Cheyne wat in die woestyn agtergelaat was met ’n gebreekte rug, was ’n besonderse maat van Pat Riley. Jim Almonds het pynlike skuld ervaar toe hy gehoor het van Bonington se eenheid. “Ek moes op daardie vliegtuig gewees het,” het hy later gedink. “Die voorwaardes van die noodlot is onverstaanbaar.” Hoewel hy nooit daaroor gepraat het nie, het die verlies van Eoin McGonigal vir Paddy Mayne platgeslaan. “Eoin McGonigal was die een persoon wat van Paddy gehou het voor hy ’n held geword het,” het iemand wat hulle albei geken het, gesê. Een van Mayne se lewensbeskrywers het verder gesê: “As daar ooit ’n ware liefde in sy (Mayne se) lewe was, was dit sy vriend Eoin McGonigal.” Iets in Mayne het saam met sy vriend gesterf.
Wat veronderstel was om ’n triomfantelike eerste sending te gewees het, het Stirling toegegee, was ’n “algehele mislukking”. Hy was bevrees dat die afstelling van die operasie die toekoms van die SAS in gevaar sou stel, maar deur daarmee voort te gaan, het hy dit amper vernietig. “Dit was tragies … soveel talent in dié wat ons verloor het,” het hy daarna gepeins. Dit het gelyk of die verkleinde “detachment” ontbind sou word.
Maar soos dikwels, lê daar in die rampspoed, die saad van heil.
]]>From SAS: Rogue Heroes, The Authorised Wartime History
by Ben MacIntyre
Stirling was an officer different to any other. A stooped, lanky figure, an unlikely pioneer of a regiment that would become famed for physical strength, he limped around the camp, making a point of getting to know each of the men. Most of the recruits were used to being disdained by their officers, bullied by their NCOs, and generally treated as a lower life-form. Stirling was exquisitely polite to all. ‘He did not bark orders,’ marvelled Johnny Cooper. ‘He asked people to do things.’ While many officers existed in a state of permanent choleric meltdown, Stirling never raised his voice. Riley found him ‘a very quiet chap, very shy’. Most of his recruits had never come across an officer who not only tolerated alternative views, but encouraged them.
Other elements of Stirling’s peculiar character seeped into the unit, including his natural modesty and his talent for extreme understatement. From the earliest days, he insisted that there should be ‘no bragging or swanking’. The members of L Detachment would be carrying out secret, perilous tasks that might well impress other soldiers and civilians, but they should never speak about them outside their own ranks. This was sound military policy, but it also reflected Stirling’s personal allergy to boasting. The men of the SAS were expected to maintain a discreet silence about their activities.
As the mini-camp took shape, Jock Lewes set about devising a training programme of spartan rigour, a regime so severe that many came close to quitting – which was, of course, exactly what Lewes wanted quitters to do.
~
Lieutenant Bill Fraser seemed slightly baffled by life, too delicate for soldiering – but he had seen some hard fighting. Some of the soldiers considered him ‘a bit strange’, code for homosexual, and nicknamed him ‘Skin Fraser’. He may well have been gay, but it is noticeable that, at a time of intense homophobia in army ranks, most of his comrades in arms (with some notable exceptions) could not have cared less. Fraser was a superb leader.
~
Stirling’s final choice of junior officer was both inspired and quite odd: inspired because the officer in question would set an unparalleled standard for courage and leadership in the SAS; and odd because he was also given to volcanic explosions of temper and sometimes violent insubordination. He was truculent, troubled and dangerously unpredictable, particularly when drunk, which was often. A celebrated international rugby player, a frustrated poet, and a bar-room brawler, this man was seventeen stone of highly volatile human explosive. At the time when Stirling set out to recruit him, he was also allegedly in prison for thumping his commanding officer.
Robert Blair Mayne, known by all as Paddy, was one of seven children of a prosperous Protestant family from Northern Ireland. Born in Newtownards in County Down in 1915, he had excelled at rugby as a schoolboy, and went on to read law at Queens University, Belfast, where he won the Ireland universities heavyweight boxing championship. Over six feet tall, broad-shouldered and swift, he first played for Ireland’s national rugby team, in the position of lock forward, against Wales in 1937, and went on to represent Ireland on five subsequent occasions. In 1938, he was one of eight Irishmen chosen to take part in the Lions’ tour of South Africa. One reporter noted his ‘quiet, almost ruthless efficiency’. The war interrupted what had seemed destined to be a great rugby career. He signed up with the Royal Ulster Rifles, and then the commandos. After the Battle of Litani River in June 1941, he was mentioned in dispatches for the impressive way he had commanded his troops, achieving his objectives and bringing back a large clutch of prisoners.
All of which makes Paddy Mayne sound like some plastic model of academic, athletic and military virtue. Which he most emphatically was not.
Mayne struck many, on first meeting, as a subdued, almost shy man. After a few drinks, he became boisterous; after a few more, he became argumentative and challenging; quite soon after that, it was time to get out of the bar.
His conduct during the Lions’ tour of South Africa broke all records for drunken misbehaviour, in a sport not noted for sobriety and tranquillity off the field. He repeatedly broke into his teammates’ rooms after midnight and smashed all the furniture to splinters; in the company of Welsh hooker ‘Bunner’ Travers, he headed down to the Durban docks to get plastered and pick fights with the longshoremen; he argued with the team manager, and then disappeared on a three-day bender. One night he found a team of convicts chained up beneath Ellis Park stadium, where they were being put to work erecting stands. This he considered barbaric, so he returned the following night with bolt-cutters and set free at least one, and possibly all of them. In an attempt to impose some restraint on Mayne, he was made to share a hotel room with the fly-half George Cromey, a Presbyterian minister. One night, after an official dinner, Mayne vanished. Cromey was still waiting for him at 3 a.m. when Mayne, in bedraggled evening dress, burst in and announced, ‘I’ve just shot a springbok,’ before dumping a very bloody, very dead South African antelope on the floor. He had run into some hunters in a bar, and gone off for a little midnight game hunting.
This was Mayne the amusing drunk. Mayne the vicious, fighting drunk was a different proposition altogether. In the latter state, he was liable to pick up people who had annoyed him and hurl them quite considerable distances, or simply beat them senseless. He never remembered what he had done the next morning. As one of his closest friends put it, Mayne was ‘a very nice and kind fellow, most of the time, although he could be roused to something else … once he had gone beyond a certain point, drinking, he became somebody quite different.’ Inside Paddy Mayne there was a deep reservoir of anger that welled up in violence; it had found one channel on the rugby field, and another in alcoholic post-match mayhem. On the battlefield, it would produce heroics; off it, Paddy Mayne’s destructive demon could erupt without warning, and with terrifying force.
What was the source of Mayne’s inner fury? He may have been subconsciously rebelling against a rigidly strait-laced Protestant upbringing. He had a strong aversion to the use of foul language. The only person he feared, it is said, was his mother – who was, admittedly, petrifying. Mayne was a deeply literate man, with a particular liking for the darker poetry of A. E. Housman, and he may have harboured dreams of becoming a writer; some have seen frustrated creativity as the root of his anger. There have also been suggestions that he had homosexual inclinations. Certainly, his relations with women were strained, and he never established a long-term heterosexual relationship. ‘How could any woman love a big, ugly man like me?’ he once said to his brother. Male sexual banter on the subject of women could send him into a rage. He was intensely secretive about his emotional life, as he was about much else. Mayne’s sexuality has no bearing whatever on his qualities as a soldier, except to the extent that the repression of his feelings may have contributed to an inner turmoil that made him a most complicated and angry man, but a very remarkable soldier.
Mayne was said to have been in prison, for striking a superior officer, in the late summer of 1941. The story is told that he was playing chess with Eoin McGonigal, his closest friend, when they were interrupted by his commanding officer, Lieutenant Colonel Geoffrey Keyes, an upper class Old Etonian and the son of Sir Roger Keyes, the Director of Combined Operations. Keyes was a brave man (he would die just a few months later in an abortive attempt to kidnap Rommel, winning a posthumous VC), but he had the voice of Bertie Wooster and exactly the sort of patrician manner that lit Mayne’s very short fuse. A row ensued, Mayne pushed Keyes, who fell over and cut himself on the edge of a table. According to some accounts, the confrontation ended with Mayne running Keyes out of the mess tent on the point of a bayonet. Soon afterwards, Mayne applied to be transferred to the Far East. If he was arrested, there is no supporting evidence in the archives. Stirling, however, told and retold the story of how he had discovered Paddy in prison, and arranged for the charges to be dropped in order to get him into L Detachment. Mayne never denied it.
Mayne did not like posh people. As a militant Ulster Unionist, he was instinctively anti-Catholic. He despised the way certain officers seemed to gain preferment through social connections. So the first meeting between Mayne and David Stirling – an upper-cass, Catholic officer with unrivalled access to the old-boy network – was never going to be easy. According to Stirling, Mayne eyed him with dark suspicion as he laid out his plans and asked the Irishman if he would like to come aboard. Mayne listened, and then began asking questions in a ‘gentle, slightly mocking voice’, with his light Ulster twang.
Finally Mayne leaned back: ‘I can’t see any real prospect of fighting in this scheme of yours.’
Stirling was quick in response. ‘There isn’t any … except against the enemy.’
Mayne laughed. He was hooked. But, before they shook on it, Stirling had one condition: ‘This is one commanding officer you will never hit, and I want your promise on that.’
‘You have it,’ said Mayne.
Stirling was only half joking. He would always remain wary of Mayne’s ‘vicious temper, at times unnatural in its ferocity’. Recruiting Mayne was like adopting a wolf: exciting, certain to instil fear, but not necessarily sensible.
]]>Uit SAS: Rogue Heroes, The Authorised Wartime History
deur Ben MacIntyre
Stirling was anders as enige ander offisier. ’n Krom figuur, lank en skraal, ’n onwaarskynlike pionier van ’n regiment wat beroemd sou word vir fisiese krag. Hy het mank in die kamp rondgeloop, en ’n punt daarvan gemaak om elkeen van die manne te leer ken. Die meeste van die rekrute was gewoond daaraan om deur die offisiere met minagting bejeën te word, om afgeknou te word deur hulle onderoffisiere, en om oor die algemeen as ’n laer lewensvorm behandel te word. Stirling was besonder hoflik teenoor almal. “Hy het nie bevele uitgeblaf nie,” het Johnny Cooper verwonderd gesê. “Hy het mense gevra om dinge te doen.” Terwyl baie offisiere in ’n staat van permanente opvlieënde katastrofes gelewe het, het Stirling nooit sy stem verhef nie. Riley het hom “as ’n baie stil kêrel, baie skaam”, ervaar. Die meeste van sy rekrute het nog nooit ’n offisier raakgeloop wat nie net alternatiewe sienings verdra het nie, maar hulle selfs aangemoedig het.
Ander elemente in Stirling se buitengewone karakter het in die eenheid deurgesyfer, sowel as sy natuurlike nederigheid en sy talent vir uiterste onderbeklemtoning. Sedert sy vroegste dae het hy daarop aangedring dat daar “geen spoggery of grootdoenery” moes wees nie. Die lede van L Detachment sou geheime, lewensgevaarlike take uitvoer wat ander soldate en burgerlikes kon beïndruk, maar hulle moes nooit buite hulle eie geledere daarvan praat nie. Dit was gesonde militêre beleid, maar dit het ook Stirling se persoonlike allergie vir spoggery gereflekteer. Daar was van die manne van die SAS verwag om ’n bedagsame stilte oor hulle aktiwiteite te handhaaf.
Terwyl die mini-kamp vorm aangeneem het, het Jock Lewes begin om ’n opleidingskamp van spartaanse kastyding te ontwerp, ’n stelsel so gedug dat heelwat amper handdoek ingegooi het – wat natuurlik presies was wat Lewes die hensoppers wou laat doen het.
~
Dit het gelyk of luitenant Bill Fraser so ietwat verbyster was deur die lewe, te delikaat vir ’n soldaat – maar hy was al in hewige gevegte betrokke. Party soldate het hom as “’n bietjie snaaks” beskou, ’n kode vir homoseksueel, en hom die bynaam “Skin Fraser” gegee. Dit kon so wees dat hy gay was, maar dit was opmerksaam dat, in ’n tyd wat daar intense homofobië in die weermag was, dit die meeste gewapende kamerade (daar was merkbare uitsonderings) koud gelaat het. Fraser was ’n uitstaande leier.
~
Stirling se finale keuse vir junioroffisier was beide geïnspireerd en nogal snaaks: geïnspireerd, want die betrokke offisier sou ’n ongeëwenaarde standaard daar stel vir moed en leierskap in die SAS; en koddig, want hy was geneig tot woeste vulkaniese uitbarstings van humeur en soms gruwelike insubordinasie. Hy was veglustig, onrustig en gevaarlik onvoorspelbaar, veral wanneer hy dronk was, wat nogal baie gebeur het. ’n Gevierde internasionale rugbyspeler, ’n gefrustreede digter, ’n kroegbakleier – hierdie man was 108 kg van hoogs onstabiele menslike plofstof. Gedurende die tyd toe Stirling daarop uit was om hom te werf, was hy ook na bewering in die tronk omdat hy ’n bevelvoerder opgedons het.
Robert Blair Mayne, aan almal bekend as Paddy, was een van sewe kinders van ’n welvarende protestandse familie uit Noord-Ierland. Gebore in Newtownards in County Down in 1915, het hy as ’n skoolseun uitgeblink in rugby, en daarna het hy by Queens Universiteit in Belfast regte gaan studeer, waar hy die Ierse universiteite se swaargewigbokskampioenskap gewen het. Oor die ses voet lank met breë skouers en spoed, het hy eerstens vir Ierland se nasionale rugbyspan gespeel as ’n slot teen Wallis in 1937. Daarna het hy Ierland in vyf daaropvolgende geleenthede verteenwoordig. In 1938 was hy een van agt Iere wat gekies was om deel te wees van die Leeus se toer van Suid-Afrika. Een verslaggewer het sy “stil, amper meedoënlose effektiwiteit” opgemerk. Wat gelyk het na ’n grootse rugbyloopbaan is deur die oorlog onderbreek. Hy het by die Royal Ulster Rifles aangesluit, en daarna by die kommando’s. Ná die Slag van Litani River in Junie 1941, is sy naam in amptelike verslae genoem vir die indrukwekkende manier waarop hy bevel gevoer het oor sy troepe, waardeur hy sy doelwit bereik en ’n groot klomp gevangenes terug gebring het.
Dit alles laat Paddy Mayne klink na een of ander plastiese model van akademiese, atletiese en militêre voortreflikheid – wat hy vir seker empaties nie was nie.
Op die eerste kennismaking met Mayne, het hy voorgekom as ’n stil en gelate, amper ’n skaam man. Ná ’n paar drankies, het hy luidrugtig geword; en ná nog ’n paar het hy skoorsoekerig en uitdagend geword. Gou daarna het dit tyd geword om uit die kroeg uit pad te gee.
Sy gedrag tydens die Leeus se toer van Suid-Afrika het alle rekords vir besope wangedrag gebreek – in ’n sport wat nie bekend staan vir soberheid en rustigheid van die veld af. Hy het herhaaldelik ná middernag by sy spanmaats se kamers ingebreek en al die meubels aan skerwe geslaan; in die geselskap van die Wallise haker, “Bunner” Travers, het hulle pad gevat na Durban se dokke toe om daar geswael te raak en bakleiery met die dokwerkers te gaan soek; hy het met die spanbestuurder geargumenteer, en toe vir ’n drie-daagse gesuipery verdwyn. Een aand het hy op ’n span bandiete afgekom wat met kettings onder die stadium by Ellis Park vasgemaak was – hulle werk was om die sitplekstellasies op te rig. Hy het dit as barbaars beskou, en het die daaropvolgende nag teruggekeer met ’n boutknipper en het ten minste een van hulle vry laat wegkom, en moontlik hulle almal. In ’n poging om Mayne in toom te hou, was hy verplig om ’n kamer met die losskakel, George Cromey, ’n Presbiteriaanse predikant, te deel. Een aand ná ’n amptelike dinee, het Mayne verdwyn. Toe Cromey nog teen drie uur die oggend op Mayne se terugkeer gewag het, het ’n gehawende Mayne in aanddrag ingebars en aangekondig: “Ek het nou net ’n springbok geskiet,” voordat hy die baie bebloede en baie dooie Suid-Afrikaanse wildsbok op die vloer laat val het. Hy het ’n paar jagters in ’n kroeg raakgeloop, en hulle het toe saam laat spat op ’n middernagtelike wildsjagtog.
Dit was Mayne die vermaaklike beskonkende. Mayne die boosaardige, veglustige dronkgat was heeltemal ’n ander persoon. Op ’n latere stadium kon hy iemand wat hom kwaad gemaak het, optel en ’n hele ent vêr wegsmyt, of hom eenvoudig sinneloos opneuk. Die oggend daarna kon hy nooit onthou wat hy gedoen het nie. Soos een van sy beste vriende gesê het, Mayne was “die meeste van die tyd ’n baie aangename en goedhartige kêrel, hoewel hy opgesweep kon word tot iets heel anders ... as hy eers ’n punt bereik het waar hy te veel gedrink het, het hy iemand heeltemal anders geword.” In Paddy se binneste was daar ’n diep bron van woede wat opgewel het in geweld. Een kanaal het hy op die rugbyveld gevind, en ’n ander in alkoholiese gewelddadigheid ná ’n wedstryd. Op die slagveld het dit heroïse dade tot gevolg gehad. Paddy Mayne se verwoestende demoon kon sonder vooraf waarskuwing uitbars – met skrikwekkende geweld.
Wat was die oorsprong van Mayne se innerlike toorn? Dit mag wees dat hy in sy onderbewussyn teen sy onbuigsame nougesette Protestantse opvoeding gerebelleer het. Hy het ’n sterk afkeer aan die gebruik van vuiltaal gehad. Al persoon vir wie hy bang was, was sy moeder – wat weliswaar skrikaanjaend was. Mayne was besonderd geletterd, met ’n besondere voorkeur vir die sombere gedigte van A.E. Housman, en dit kon wees dat hy gedroom het om ’n skrywer te word; die gefrustreerde skeppingsdrang is deur sommiges beskou as die wortel van die kwaad. Daar was ook die gedagte dat hy homoseksuele neigings gehad het. Sy verhouding met vrouens was verseker gespanne, en hy het nooit langdurige heteroseksuele verhoudings gehad nie. “Hoe kan enige vrou so ’n groot, lelike man soos ek liefhê?” het hy op ’n slag aan sy broer gesê. Seksuele gekskeerdery oor vrouens kon hom rasend van woede maak. Hy was geweldig geslote oor sy emosionele lewe, net soos met baie ander dinge. Mayne se seksualiteit het glad geen verband met die kwaliteit van sy krygsmanskap gehad nie, behalwe tot die mate dat die onderdrukking van sy gevoelens tot sy innerlike onrus kon bydra, wat hom die gekompliseerdste en grimmigste man kon maak, maar ’n baie merkwaardige soldaat.
Daar is gesê dat Mayne aan die einde van die somer van 1941, in die tronk was omdat hy ’n senior offisier aangerand het. Die storie lui dat hy skaak met Eoin McGonigal, sy beste vriend, gespeel het, toe hulle deur sy bevelvoerende offisier, luitenant-kolonel Geoffrey Keyes, van ’n adelliker stand, oudleerling van Eton en die seun van sir Roger Keyes, die Direkteur van Gekombineerde Operasies, in die rede geval en gesteur is. Keyes was ’n dapper man (hy het ’n paar maande later in ’n mislukte poging om Rommel te ontvoer, gesterf, en daarmee die VC postuum ontvang), maar hy het die stem van Bertie Wooster gehad en presies die soort van patrisiese houding wat Mayne se baie kort lont ontsteek het. Dit het ’n twis tot gevolg gehad. Mayne het Keyes gestoot wat hom laat struikel het en waarop hy homself aan die kant van die tafel stukkend gesny het. Sommige weergawes verloop dat die konfrontasie beëindig is toe Keyes met ’n bajonet by die tent uitgejaag is. Kort daarna het Mayne aansoek gedoen om na die Verre Ooste verplaas te word. Daar is geen aanduiding of hy gearresteer was nie. Stirling het egter herhaaldelik die storie vertel hoe hy vir Paddy in die tronk ontdek het, en gereël het vir die aanklagtes om teruggetrek te word sodat hy in L Detachnment opgeneem kon word. Mayne het dit nooit ontken nie.
Mayne het nie van deftige mense van hoë status gehou nie. As ’n militante Ulster Unionis, was hy instinkmatig anti-katoliek. Hy het die manier waarop sekere offisiere bevordering deur sosiale konneksies verkry het, verfoei. Dus, die eerste ontmoeting tussen Mayne en Stirling – uit die hoër stand, katolieke offisier met weergalose toegang tot die oudleerlingnetwerk – sou nooit maklik gewees het nie. Volgens Stirling, het Mayne hom met agterdog aangekyk toe hy sy planne voorgelê het en die Ier gevra het of hy by hulle wou aansluit. Mayne het geluister en toe op “’n kalm en bedaarde, maar ietwat spottende stemtoon” vrae begin vra op sy ligte Ulster-nasale tongval.
Uiteindelik het Mayne teruggeleun: “Ek kan glad nie ’n geveg in hierdie skema van jou sien nie”.
Stirling was gou reg met ’n antwoord. “Daar is nie so iets nie ... behalwe teen die vyand”.
Mayne het gelag. Hy was gevang. Maar voor hulle daarop handgeskud het, het Stirling een voorwaarde gestel: “Ek is een bevelvoerder aan wie jy nooit gaan slaan nie, en dit moet jy my belowe.”
“Nou maar goed so,” het Mayne gesê.
Stirling het maar net so half en half ’n grap gemaak. Hy sou altyd versigtig wees vir Mayne se “boosaardige humeur, ten tye onnatuurlik in felheid”. Om Mayne te kon werf, was soos om ’n wolf aan te neem: opwindend, gewis sal dit vrees inboesem, maar nie noodwendig verstandig nie.
]]>From SAS: Rogue Heroes, The Authorised Wartime History
by Ben MacIntyre
By mid-July, Stirling had written the outline of a proposal, giving credit to Lewes, and noting that the plan was ‘largely based on Jock’s ideas’.
Stirling’s original memo was handwritten in pencil, and does not survive in the SAS archives. Its outlines were straightforward: Rommel’s eastward advance along the North African coast had swung the battle in favour of the celebrated German commander, but it had also created an opportunity, leaving the enemy supply lines extended and coastal airfields vulnerable to attack. Most were only thinly defended. Some even lacked perimeter fencing. On a moonless night, a small number of highly trained commandos could be dropped by parachute, as close as feasible to enemy airfields; they would then split into small teams, each no more than five strong, which would penetrate the aerodromes under cover of darkness, plant time bombs on as many aircraft as possible, and then retreat back into the desert, where they could be picked up by the Long Range Desert Group – the British reconnaissance unit which, Stirling had learned, was capable of driving deep into the desert. Up to thirty separate attacks might be launched in a single night. To maintain security and secrecy, such an operation would have to be approved by the Commander-in-Chief in the Middle East. The new unit would need special status, access to military intelligence and its own secluded training ground. Stirling was suggesting ‘a new type of force, to extract the maximum out of surprise and guile’.
With hindsight, the plan seems obvious. At the time, it was revolutionary.
Many middle-ranking officers in the British army had fought in the First World War, and clung to an old-fashioned, classical conception of warfare: men in uniform clashing on a battlefield, and then fighting until one side emerged victorious. So far, although the battlefront had moved back and forth, the war in North Africa was following this pattern. What Stirling proposed would leapfrog the front line and take the battle directly into the enemy camp. In the eyes of some, this was not only unprecedented, but unsporting, like punching a chap when he’s looking the other way. Blowing up planes in the middle of the night and then running away, some felt, was a job for saboteurs, mercenaries and assassins, not for soldiers of His Majesty’s armed forces. It was not war as they knew it, and it was not cricket. Worse than that, Stirling’s idea represented a threat to the very concept of rank. The chain of command is sacrosanct in every army, but Stirling was proposing to bypass that too, and report only to the most senior commander – in this case General Sir Claude Auchinleck, the newly appointed Commander-in-Chief of Middle East Command. Stirling was a mere lieutenant, and an undistinguished one at that, who was proposing to subvert centuries of military tradition, by speaking directly to the top brass, in order to create and command what looked suspiciously like a private army. To the traditionalists among his superiors, this was more than just impertinent; it was positively insurrectionary.
Stirling had no illusions about how his plan would be received by the staff officers at Middle East Headquarters. He was openly contemptuous of the mid-level military bureaucracy, which he referred to, variously, as a ‘freemasonry of mediocrity’ and ‘layer upon layer of fossilised shit’. If his idea was to have a chance, he would need to get the proposal directly into the hands of the most senior officers, before anyone lower in the hierarchy had a chance to kill it. If it passed through the normal channels, the plan would perish on the desk of the first staff officer who read it. Stirling’s radical approach to the ‘fossilised shit’ was similar to his attitude towards the front line: he did not intend to go through it, but to go around it. How he did so has become the stuff of myth.
British Middle East Headquarters was housed in a large block of commandeered flats surrounded by barbed wire in Cairo’s Garden City. Still on crutches, Stirling hobbled up to the entrance, only to find his way barred by two guards demanding that he show a pass, which he did not have. So, waiting until a moment when the guards were preoccupied, he climbed through a gap in the fence. As he was entering the building, the guards spotted his abandoned crutches and gave chase. Going as fast as his stiff legs would carry him, he flew upstairs and burst into a room marked ‘Adjutant General’. There he found himself confronted by a red-faced major, who just happened to be one of his former instructors at Pirbright. The senior officer remembered Stirling as one of his least attentive students, and swiftly sent him packing: ‘Whatever lunatic idea you have, Stirling, forget it … Now, get out.’
In the corridor, hearing the guards thundering upstairs, he entered the next room, which turned out to contain General Sir Neil Ritchie, the Deputy Chief of Staff. Stirling handed over his proposal, which he had condensed into a short paper. Ritchie leafed through the proposal with, according to Stirling, growing interest. Then he looked up. ‘This may be just the sort of plan we’re looking for.’ The major from the Adjutant General’s office was summoned from next door and instructed, to his astonishment and barely suppressed fury, to give the young officer all the assistance he needed. ‘I don’t like you, and I don’t like this business,’ hissed the major from the Adjutant General’s office, after Richie had left. ‘You will get no favours from me.’ Three days later, Stirling was summoned back to see General Auchinleck.
This is an almost perfect Stirling story, containing the characteristic admixture of self-deprecation, bluff and impudence, describing an act of daring crowned with unlikely success, while taking a swipe at the military bureaucracy he disdained. It has the patina of a tale polished, told and retold after dinner. It might even be true, or partly true.
But there is another, more prosaic explanation for Stirling’s successful attempt to gain access to the top brass. Auchinleck was an old family friend of the Stirlings. Ritchie had been grouse shooting at Keir. Both were Scots, and both had fought in the First World War alongside General Archibald Stirling, David’s father. This was an age when family and class connections counted for much: if there was one junior officer who could get to see a general simply by asking, that was David Stirling. ‘I knew I could argue with a general,’ he later said.
Generals Auchinleck and Ritchie were both present at Stirling’s next interview, along with Major General Eric Dorman-Smith – a man considered by one colleague to be close to lunacy, but one of the few senior officers who appreciated the way war was swiftly evolving, with new technology and motorisation.
The three officers quizzed Stirling closely on his outline proposal, and listened attentively as he laid out his ideas.
Auchinleck, universally known as ‘the Auk’, had only recently taken over as Commander-in-Chief, and was already under intense pressure from Winston Churchill to strike back at Rommel, and reverse the tide of the North African war. A major counter-offensive would be taking place sooner (if Churchill had his way) or later (if Auchinleck had his), and Stirling’s band of raiders might possibly play an important role in hampering enemy airpower at a critical moment. The decision had already been taken to disband Layforce, providing a ready pool of possible recruits, and unlike earlier commando operations, the plan would not require the use of expensive ships and the complexities of naval cooperation. Stirling’s plan was cheap, in terms of manpower and equipment, and it could pay handsome dividends if it worked. And if it didn’t, all that would be lost would be a handful of adventurers. There may have been another reason for the generals’ willingness to listen. All three had been in the thick of battle during the last war: Dorman-Smith had won the Military Cross at Ypres; Ritchie had won the same medal for his ‘coolness, courage and utter disregard of danger’ under fire; Auchinleck had been mentioned in dispatches during the fierce fighting in Mesopotamia. The trio of generals may have heard this twenty-five-year-old soldier explaining how he intended to help win the war by fighting the Germans at close quarters, and seen in him a little of themselves.
At the end of the meeting, Stirling was told that he would be promoted to captain, and authorised to raise an initial force of six officers and sixty men from the remnants of Layforce.
The new unit needed a name. It was provided by a little-known military genius with a unique talent for deception and subterfuge, and a taste for theatricality. Colonel Dudley Wrangel Clarke was responsible for strategic deception in the Middle East, the strange but vital offshoot of military operations dedicated to concealing the truth from the enemy and planting lies in its place. Clarke had emerged as one of the great deceivers of the Second World War: operating from a converted bathroom and then from the basement of a Cairo brothel, he perfected the use of fictional orders of battle, visual deception, double agents, and misinformation to confuse and mislead the enemy. He was flamboyant, charming, and very funny. He was also a bit odd. In October 1941 he would be arrested in Madrid dressed, rather elegantly, as a woman. This incident, never fully explained, caused much sniggering – the Spanish police photographs were sent to Churchill – but it did his career no harm whatever.
One of Clarke’s ruses in the Middle East had been the creation, in January 1941, of a fake paratroop brigade, to try to fool the Italians into fearing that the British might land airborne troops to assist the next attack. The aim was to soak up Italian forces by making them mount defences against a non-existent threat, inflate the apparent size of British forces, and generally corrupt enemy planning. The operation was codenamed Abeam, and the bogus unit was given the invented name ‘First Special Air Service Brigade’. Clarke had planted fake photographs in Egyptian newspapers, showing parachutists near prisoner-of-war camps, and had two men in bogus uniforms wander around Egypt pretending to be SAS paratroopers, convalescing from injuries sustained while parachuting. False documents, identifying the first SAS Brigade, were also planted on known enemy spies, including a Japanese consular official. Captured enemy documents appeared to indicate that Operation Abeam was working, but when Clarke got wind that a real parachute unit was being prepared, he sensed an opportunity to bolster the deception. If Stirling’s small assault team took the same name, Clarke argued, this would surely reinforce the idea, in the mind of the opposition, that a full brigade of paratroopers was preparing for action.
Stirling readily agreed to name his force ‘L Detachment, Special Air Service Brigade’. The letter L was selected to imply that detachments A to K were already in existence. Stirling later joked that it stood for ‘Learner’. Clarke was ‘delighted to have some flesh and blood parachutists instead of totally bogus ones’. In return he promised to use his extensive network of contacts to spread the word that Stirling was looking for recruits.
The SAS was formed as part of a larger contingent that did not, in reality, exist – an oddly appropriate start for a unit that had come into being through a most unlikely combination of good luck and bad, error, accident and design.
]]>
Teen die middel van Julie het Stirling die omlyning van sy voorstel geskryf, erkenning aan Lewes gegee, en daarin genoem dat die plan “in ’n groot mate gebaseer was op Jock se idees”.
Stirling se oorspronklike memo was met ’n potlood geskryf, en dit het nie in die argief van die SAS oorleef nie. Die algemene trekke daarvan was duidelik: Rommel se ooswaartse oprukking langs die Noord-Afrikaanse kus, het die stryd in die guns van die vermaarde Duitse bevelvoerder geswaai, maar dit het ook ’n geleentheid geskep: Die vyandelike toevoerlinies is verleng en lughawens aan die kus is kwesbaar vir aanvalle gelaat. Dáár was die meeste van hulle verdediging maar redelik swak. By sommige was daar geen heining om die grens nie. Op ’n nag met donkermaan kon ’n klein groep goed opgeleide kommando’s met valskerms, so na as moontlik aan die vyandelike lughawens neergelaat word. Hulle kon dan in klein groepies onderverdeel word, elkeen nie meer as vyf-man sterk nie. Hulle kon die lughawens in die donker binnedring, op soveel vliegtuie as moontlik bomme plant, en dan terugval woestyn toe waar hulle deur die Long Range Desert Group opgepik sou word – dit was die Britse Verkenningseenheid vir wie dit moontlik was, so het Stirling gehoor, om tot diep in die woestyn te beweeg. Tot omtrent dertig afsonderlike aanvalle kon op een enkele nag uitgevoer word. Om sekuriteit en geheimhouding te verseker, sou so ’n operasie deur die opperbevelvoerder in die Midde-Ooste goedgekeur moes word. Die nuwe eenheid sou spesiale status benodig, toegang tot militêre inligting en sy eie afgesonderde opleidingsterrein. Stirling het “’n nuwe soort van mag, om die maksimum voordeel uit verrassing en slimheid te verkry”, voorgestel.
Van agterna beskou, lyk die plan voor die hand liggend. Destyds was dit rewolusionêr.
Baie offisiere in die Britse weermag, in die middelrangorde, het in die Eerste Wêreldoorlog geveg, en het vasgehou aan die ouderwetse, klassieke beskouing van oorlogvoering: soldate in uniform wat bots op die slagveld, en dan veg totdat een van hulle seëvier. Tot dusver, hoewel die gevegsfront vorentoe en agtertoe beweeg het, het die oorlog in Noord-Afrika daardie patroon gevolg. Wat Stirling voorgestel het sou die frontlinie bo-oor spring en die geveg reg in die kamp van die vyand laat plaasvind. Sommige het dit as nie net ongehoord beskou nie, maar ook onsportief, soos om ’n kêrel by te kom wanneer hy anderpad kyk. Sommige het gevoel dat dit ’n taak vir saboteurs, huursoldate en sluipmoordenaars was om vliegtuie in die middel van die nag op te blaas en dan weg te hardloop, en nie vir soldate van Sy Majesteit se gewapende magte nie. Dit was nie ’n oorlog soos wat hulle geken het nie, en dit was nie krieket nie. Nog erger, Stirling se idee het ’n bedreiging aan die blote konsep van rang verteenwoordig. Die bevelsorde in elke weermag is hoogheilig, maar Stirling het voorgestel dat daarvan ook weggeskram moes word, en slegs aan die mees senior bevelvoerder gerapporteer moes word – in hierdie geval generaal Sir Claude Auchinleck, die nuutaangestelde opperbevelvoerder van die kommandement van die Midde-Ooste. Stirling was maar slegs ’n luitenant, en ’n onbeduidende een daarby, wat voorgestel het dat eeue van militêre tradisie omvêrgegooi moes word deur direk met die hoëkoppe te praat, om sodoende ’n kommandement te stig wat heel verdag na ’n private weermag lyk. Vir die tradisionaliste onder sy hoër offisiere, was dit meer as net voorbarig, dit was bepaald oproerigheid.
Stirling het geen illusies gehad oor hoe sy plan deur die stafoffisiere by die hoofkwartier van die Midde-Ooste ontvang sou word nie. Hy was openlik minagtend teenoor die middelste vlak van die militêre burokrasie, waarna hy verskeie kere verwys het as “’n vrymesselary van niks besonders nie” en “laag na laag van versteende stront”. As sy idee enigsins ’n geleentheid sou kry, sou dit vir hom nodig wees om die voorstel direk in die hande van die seniorste offisiere te kry, voordat iemand laer in die hiërargie ’n kans sou geniet om dit te laat sneuwel. As dit deur die normale kanale sou gaan, kon die plan op die lessenaar van die eerste staffofisier wat dit lees, op die rotse loop. Stirling se radikale benadering tot die “gefossileerde stront” was dieselfde as sy houding teenoor die frontlinie: Hy het nie probeer om deur dit te gaan nie, maar om dit. Hoe hy dit reggekry het, het die stof waaruit mites bestaan geword.
Die hoofkwartier van die Britte in die Midde-Ooste was in ’n groot opgekommandeerde blok woonstelle in Kaïro se Garden City. Nog steeds op krukke, het Stirling al sukkelende na die ingang toe geloop, net om daar twee wagte te vind wat hom voorgekeer het en gevra het om sy pas te sien, wat hy nie gehad het nie. So wag hy toe ’n rukkie, totdat die wagte met iets anders besig was, en klim toe deur ’n gat in die heining. Net na sy binnegaan van die gebou, het die wagte sy agtergelate krukke opgemerk en hom agternagesit. So vinnig as wat sy stywe bene hom kon dra, het hy boontoe laat vat en by ’n kamer gemerk “Adjudantoffisier” ingebars. Daar het hy homself voor ’n rooigesig majoor bevind, wat ongelukkig een van sy vorige instrukteurs by Pirbright was. Die senior offisier het Stirling onthou as een van sy onoplettendste studente, en hy het gou van hom ontslae geraak: “Watter simpel idee jy ookal mag hê, Stirling, vergeet daarvan … Nou kry jou ry.”
Terug in die gang toe hy die wagte in aller yl boontoe hoor kom, het hy die volgende kamer binnegegaan – dit het behoort aan generaal Sir Neil Ritchie, die Anjunkstafhoof. Stirling het sy verkorte voorstel oorhandig. Ritchie het deur die voorstel geblaai, volgens Stirling, met groeiende belangstelling. Toe het hy opgekyk. “Dit mag net die soort van plan wees waarna ons op die uitkyk is.” Die majoor van die adjudantgeneraal se kantoor van langsaan is ingeroep en opdrag gegee, tot dié se verbasing en skaars onderdrukte woede, om die jong offisier al die bystand wat hy nodig sou hê, te gee. “Ek hou nie van jou nie, en ek hou ook nie van dié besigheid nie,” het die majoor deur sy tande gesis na Ritchie vertrek het. “Van my gaan jy geen gunste kry nie.” Drie dae later is Stirling teruggeroep om generaal Auchinleck te gaan spreek.
Dit is die amper perfekte Stirling-storie, wat die karakteristieke vermenging van persoonlike afkraking, bluf en vermetelheid bevat, en ’n waaghalsige daad, met onwaarskynlike sukses bekroon, terwyl hy klappe aan die militêre burokrasie wat hy verag het, uitdeel. Dit het die patina van ’n opgepoetste verhaal wat ná aandete vertel en oorvertel is. Dit mag selfs waar, of gedeeltelik waar, wees.
Maar daar is ’n ander meer prosaïse verduideliking van Stirling se suksesvolle pogings om toegang tot die opperhoofde te verkry. Auchinleck was ’n ou familievriend van die Stirlings. Ritchie het al voorheen op Keir, Skotse grouse gejag en geskiet. Hulle was altwee van Skotse afkoms, en albei het langs generaal Archibald Stirling, David se pa, in die Eerste Wêreldoorlog geveg.
Dit was die leeftyd toe familie- en klassekonneksies baie getel het: As daar ’n junioroffisier was wat ’n generaal, deur net eenvoudig daarvoor te vra, kon sien, was dit David Stirling. “Ek het geweet ek kon met ’n generaal argumenteer,” het hy later gesê.
Generaals Auchinleck en Ritchie was beide teenwoordig by Stirling se volgende onderhoud, asook majoor-generaal Eric Dorman-Smith – ’n man wat deur een kollega beskou was as byna van lotjie getik, maar wat een van die min senioroffisiere was wat ’n besef gehad het van hoe gou die oorlog met nuwe tegnologie en motorisering ontwikkel het.
Dié drie offisiere het Stirling deeglik ondervra oor sy verkorte voorstel, en met aandag geluister terwyl hy sy idees uiteengesit het.
Auchinleck, algemeen bekend as “die Auk”, het destyds maar slegs kort tevore oorgeneem as opperbevelhebber, en was toe alreeds onder ernstige druk van Winston Churchill af om teen Rommel terug te slaan, en die gety in die noorde van Afrika om te keer. ’n Grootskaalse teenoffensief sou vroeër plaasgevind het (as Churchill sy sin kon kry) of later (as Auchinleck syne kon kry), en Stirling se span aanvallers kon moontlik ’n belangrike rol speel om die vyand se lugslaankrag op ’n kritiese oomblik te belemmer. Die besluit om Layforce te ontbind was klaar geneem, en dit het beteken dat ’n parate poel van moontlike rekrute beskikbaar was. Anders as vroeëre kommando-maneuvers, sou die plan nie die gebruik van duur skepe en die gekompliseerdheid van marinesamewerking vereis nie. Stirling se plan was goedkoop in terme van mannekrag, toerusting en wapens, en dit kon uiters lonend wees, sou dit werk. Sou dit nie werk nie, al wat verlore sou wees was net ’n handjievol avonturiers. Daar mag ’n ander rede vir die generaals se gewilligheid om te luister gewees het. Al drie van hulle was gedurende die laaste oorlog betrokke in die afgryslikste van die stryd: Aan Dorman-Smith is die Militêre Kruis by Ypres toegeken; Ritchie het dieselfde medalje gewen vir sy “kalmte, waagmoed en algehele verontagsaming van gevaar” onder vyandelike vuur; Auchinleck is in amptelike verslae gedurende die hewige gevegte in Mesopotamië, vermeld. Dié trio van generaals kon in hierdie vyf en twintigjarige soldaat se verduideliking gehoor het hoe hy van plan was om van hulp te wees om die oorlog teen die Duitsers te wen deur handgemeen met hulle te raak, en hulle kon dalk in hom ’n bietjie van hulle self gesien het.
Aan die einde van die vergadering is aan Stirling gesê dat hy tot kaptein bevorder sou word, en dat hy volmag verleen sou word om ’n aanvangsmag van ses offisiere en sestig manskappe, van wat oorgebly het van Layforce, op die been te bring.
Die nuwe eenheid het ’n naam nodig gehad. Dit is deur ’n redelik onbekende militêre genie met ’n unieke talent om te mislei en te verkul, bewerkstellig, en wat ’n voorliefde vir die teatrale gehad het. Kolonel Dudley Wrangel Clarke was verantwoordelik vir strategiese om-die-bosleiery in die Midde-Ooste. Die vreemde, maar noodsaaklik uitspruitsel van militêre maneuvers het ten doel gehad om die waarheid van die vyand weg te steek, en leuens in die plek daarvan te plant. Clarke het as een van die groot om-die-bosleiers in die Tweede Wêreldoorlog verrys. Hy het vanuit ’n omskepte badkamer en toe vanuit die kelderverdieping van ’n bordeel in Kaïro gewerk. Hy het gebruik gemaak van denkbeeldige slagorders, visuele misleiding, dubbelagente, en vals informasie om die vyand te verwar en te mislei. Hy was flambojant, sjarmant, en heel komieklik. Hy was ook ’n bietjie koddig. In Oktober 1941 is hy in Madrid gearresteer toe hy, nogal elegant, as ’n vrou aangetrek was. Hierdie insident, wat nooit ten volle verduidelik was nie, het heelwat van ’n gegiggel ten gevolge gehad het – die Spaanse polisiefoto’s is aan Churchill gestuur – maar dit het sy loopbaan geheel en al ongeskonde gelaat.
Een van Clarke se oëverblindery-aksies in die Midde Ooste in 1941 was die skepping van ’n vals valskermbrigade om te probeer om die Italianers te laat vrees dat die Britte lugtransporttroepe mag laat land om die volgende aanval by te staan. Die doel was om Italiaanse magte saam te laat drom om hulle bolwerke te beskerm teen niebestaande bedreigings, en om oor die algemeen die vyand se beplanning in die wiele te ry, om die klaarblyklike grootte van die Britse magte kunsmatig te vergroot, en om oor die algemeen die vyand se beplanning in die wiele te ry. Die kodenaam van die operasie was Abeam, en die sogenaamde eenheid is die versinne naam van “First Special Air Service Brigade” gegee. Clarke het vervalste foto’s in die Egiptiese koerante laat plant wat valskermtroepe naby krygsgevangenekampe vertoon het, en twee manne in Egipte in vals uniforms laat rondloop het en wat voorgegee het dat hulle SAS-valskermtroepe was, wat besig was om te herstel ná beserings wat hulle opgedoen het met ’n valskermsprong. Vals dokumente, wat die eerste SAS-brigade identifiseer, is ook op bekende vyandelike spioene geplant, wat ’n Japanese konsulamptenaar ingesluit het. Aan die gebuite vyandelike dokumente het dit gelyk asof Operasie Abeam gewerk het, maar toe Clarke daarvan te hore gekom het dat ’n opregte valskermeenheid in wording was, het hy aangevoel dat daar ’n geleentheid was om die oëverblindery verder te onderskraag. As Stirling se aanvalspan dieselfde naam aanneem, het Clarke geredeneer, sou dit in die gemoed van die opposisie verseker die idee versterk dat ’n volsterkte brigade valskermsoldate vir aksie voorberei het.
Stirling het geredelik saamgestem om sy mag “L Detachment, Special Air Service Brigade” te noem. Daar was op die letter L besluit om te kenne te gee dat afsonderlike eenhede van A tot K alreeds bestaan het. Stirling het later op grappender wyse opgemerk dat dit vir “Leerder” gestaan het. Clarke was “verheug om vlees en bloed valskermsoldate te hê in plaas van algehele valsses”. In ruil daarvoor het hy belowe om sy uitgebreide netwerk van kontakte te gebruik om die woord te versprei dat Stirling op soek was na rekrute.
Die SAS is as deel van ’n groter kontingent gevorm wat egter in der waarheid nie bestaan het nie – ’n vreemde maar tog ’n geskikte begin van ’n eenheid wat tot stand gekom het deur ’n hoogs onwaarskynlike kombinasie van voorspoed en teenspoed, fout, ongeluk en beplanning.
]]>From SAS: Rogue Heroes, The Authorised Wartime History
by Ben MacIntyre
Lieutenant John Steele Lewes was a paragon of military virtue, a man of rigid personal austerity, and a martinet. Born in India to a British father and an Australian mother, he had captained the Oxford University Boat Club, graduated from Christ Church, and seemed destined for a career in politics or the upper reaches of the army. Having joined the Welsh Guards on the outbreak of war, he was appointed regimental training officer, and billeted at Sandown Racecourse.
‘Jock’ Lewes was almost too good to be true. ‘Be something great,’ his father had told him, and Lewes intended to fulfil that injunction. He was athletic, rich, patriotic and handsome, with glinting blue eyes and an immaculately tended Douglas Fairbanks Jr moustache.
Lewes was stern, workaholic and slightly priggish, with a deep ‘contempt for decadence’, according to his biographer. He had no sense of humour, and ‘his austerity could be simply too much for other mortals.’ ‘You wouldn’t find Jock catching a quick drink in Cairo or taking a flutter at the racecourse,’ observed Stirling, who could usually be found doing one or the other.
The two officers did, however, share an urgent desire for action, and a belief that the commandos were not being properly used. A rising star in Layforce, Lewes had already demonstrated his pluck and ingenuity in several operations, including a successful attack using motorised gunboats on an enemy airbase near Gazala on the Libyan coast. Lewes had been impressed by the Germans’ use of paratroops in the conquest of Crete, and thought that a parachute force might prove a useful addition to future allied commando operations. He began lobbying senior officers to be allowed to form his own, hand-picked unit, and wrote home that he had been given ‘that which I have longed for – a team of men, and complete freedom to train and use them as I think best’. Stirling was struck by Lewes’s calm demeanour, great professionalism and experience. According to one version of the story, he had got wind of what Lewes was up to and deliberately sought him out in the officers’ mess. Others say the conversation was purely accidental. Either way, the ideas of Lewes and Stirling were converging.
There was, however, another, secret side to Jock Lewes that might have given Stirling pause, had he known about it: Lewes had flirted with Nazism.
On a cycling tour to Germany in 1935, Lewes had been deeply impressed by the organisation and strength of the nascent Third Reich. ‘England is no democracy and Germany far from being a totalitarian state’, he wrote to his parents. ‘Dazzled’ by National Socialism, he visited Germany several times in the following years, returning home more smitten from each visit: he mixed with German high society, attended a 1938 ball where Hitler and Goebbels were guests of honour, and fell in love with a young German woman, Senta Adriano, an enthusiastic member of the Nazi party. He mooned over Senta’s ‘frankness and sincerity’, her ‘golden hair, eyes greeny blue and well spaced, fine delicate eyebrows – not plucked’. Plucked eyebrows would have been a mark of frivolity.
Then came Kristallnacht, the night of broken glass, as Nazis rampaged through Germany and Austria, smashing and looting Jewish shops, businesses and synagogues. Jock Lewes may have been politically naïve, but he was not a fool: the events of November 1938 provoked in him a violent and painful change of heart. Suddenly, with horrible clarity, he understood the true nature of the regime he had appeased, politically and emotionally.
‘I have been struggling to maintain my belief in German sincerity, but only a fanatic faith could withstand the evidence they choose to put before us’, he wrote. ‘I swear I will not live to see the day when Britain hauls down the colours of her beliefs before totalitarian aggression.’ He broke off his engagement to Adriano, and became, almost overnight, a ferocious opponent of Nazism. ‘I shall willingly take up arms against Germany,’ he wrote. He felt he had been duped, both by the Nazis and by the fascist woman he loved. ‘He took the lie personally’; he was out for revenge.
Lewes’s determination and ruthlessness, his utter dedication to the task of fighting Germany, was the reaction of a man who has been wronged by a faithless lover, one who has made a terrible mistake, and needed to make amends.
The light was already failing when Lewes, Stirling and four other men climbed into an elderly biplane to perform the world’s first desert parachute jump: for Stirling, a jaunt; for Lewes, the next stage in his campaign of revenge against Nazi Germany. The Vickers Valentia, on loan to the Royal Air Force, was used to deliver mail; it was almost comically unsuitable for parachuting. The parachutes purloined by Lewes were designed with static lines to be clipped to a steel cable, attached fore and aft: as the parachutist left the plane, the line would pull out the folded parachute until fully extended, at which point a connecting thread would snap and the parachute canopy would fill with air. There were no parachute instructors in the Middle East, but a friendly RAF officer advised them to ‘dive out as though going through into water’. The team practised by jumping off the plane wings, a fall of about ten feet. By way of a test, Lewes tossed out a dummy parachutist, made from tent poles and sandbags, at a height of eight hundred feet. ‘The parachute open okay, but the tent poles smashed on landing.’
Lewes and Stirling agreed that they were ready to go: they would simply tie the parachute lines to the legs of the passenger seats, open the door and dive out. The pilot took off from the small airfield fifty miles south of Bagush, circled once, and then gave the signal to jump: Lewes and his batman went first, followed by a volunteer named D’Arcy, and then Stirling. D’Arcy later wrote: ‘I was surprised to see Lieutenant Stirling pass me in the air.’ But not half as surprised as Lieutenant Stirling. His parachute had snagged on the tailfin of the plane and been badly ripped. Realising that he was not so much parachuting as falling, he closed his eyes and braced himself for the impact.
Stirling did not regain consciousness until he awoke, half paralysed, in a bed at the Scottish Military Hospital. ‘I was a bit unlucky,’ he said, with resounding understatement.
Lewes, predictably enough, had ‘made a perfect landing’, and felt moved to write a poem about the romance of parachuting.
Green for Go! Now! God, how slow it is!
The air doesn’t rush and earth doesn’t rise
Till you swoop into harnass and know it is
Over, look up and love the white canopy
Steadfast above you, an angel in panoply
Guarding the skies.
Stirling did not feel that way. His first experience of parachuting had been extremely unpleasant. He would suffer back pain and migraines for the rest of his life as a result of his spinal injury. The fall had almost killed him, but it had given him a very good idea.
It was eight weeks before Stirling could walk again. In that time, he gathered every map of the coast and inland area he could lay his hands on, jotting down notes on airfields, roads, rail lines and enemy positions along the coast. When Lewes visited him in hospital, Stirling laid out his plans: ‘I believe it would be possible, not too difficult in fact, to infiltrate small numbers of men into select German positions from the desert flank. I think we could then have a pretty dramatic effect on their efficiency and morale by sabotaging aircraft, runways and fuel dumps.’
With typical generosity, Stirling would later credit Lewes with much of the thinking behind this plan. Yet at this stage Lewes was sceptical. How would parachutists be able to carry sufficient explosive to do real damage? Who would authorise such an operation? And how would the raiders get away after an attack across hundreds of miles of sand? ‘Have you thought about training for walking in the desert?’ he asked. Lewes’s doubts may have had less to do with the feasibility of the plan than with misgivings about the character of Stirling himself, a man with a rakish reputation and many of the traits Lewes despised. He may also have felt that Stirling was interfering with his own plans. Lewes was heading back to besieged Tobruk. They agreed to discuss the concept of parachute raiding once more when he returned. ‘If you manage to get anywhere with the idea, talk to me again,’ said Lewes, as he got up to leave. ‘I don’t hold out much hope.’
]]>Uit SAS: Rogue Heroes, The Authorised Wartime History
deur Ben MacIntyre
Luitenant John Steele Lewes was ’n toonbeeld van militêre deugsaamheid, ’n man wat onbuigsaam en hardvogtig op homself was, en ’n streng leier. Gebore in Indië, met ’n Britse pa en ’n Australiese moeder, was hy die kaptein van die Oxford Universiteit se Bootklub. Hy het by Christ Church gegradueer, en dit het gelyk of hy bestemd was om ’n loopbaan in politiek, of die hoogste range in die weermag, na te volg. Nadat hy by die Welsh Guards aangesluit het, is hy as die regimentsopleidingoffisier aangestel, en is by die Sandown-renbaan ingekwartier.
Jock Lewis was amper te goed om waar te wees. “Wees iets besonders,” het sy pa aan hom gesê, en Lewes was van plan om daardie raad uit te voer. Hy was atleties, ryk, patrioties, en aantreklik, met glinsterende blou oë, en ’n onberispelik versorgde Douglas-Fairbanks-junior snor.
Lewes was ’n genadelose werkslaaf en ietwat verwaand, en, na aanleiding van sy biograaf, het hy ’n diepliggende “minagting vir dekadensie” gehad. Hy het geen sin van humor gehad nie, en “sy strengheid kon eenvoudig net te veel wees vir ander sterflinge”. “Jy sou nie op Jock afkom waar hy gou ’n drankie in Kaïro gemaak het, of iets op ’n weddenskap by ’n renbaan gewaag het nie,” het Stirling opgemerk. Hy, Stirling, was gewoonlik met die een of ander van dié twee doenig.
Die twee offisiere het egter ’n intense begeerte vir aksie gedeel, en hulle het geglo dat die kommando’s nie behoorlik gebruik is nie. Lewes, ’n ster in wording in die Layforce eenheid, het reeds sy waagmoed en vernuf in verskeie operasies gedemonstreer. Dit het ’n suksesvolle aanval met gemotorriseerde kanonneerbote op ’n vyandelike lugbasis, naby Gazala aan die Libiese kus, ingesluit. Lewes was beïndruk deur die Duitsers se gebruik van valskermsoldate in hulle verowering van Kreta. Hy het gedink dat ’n valskermmag bewys mag word as ’n nuttige toevoeging, tot toekomstige geallieerde kommando-krygsverrigtinge. Hy het steun begin verwerf, by senior offisiere, om toegelaat te word om sy eie, uitgesoekte span te vorm, en hy het huis toe geskryf dat hy “dit waarna hy verlang het”, gegee is – “’n span manne, en algehele vryheid om hulle op te lei, en te gebruik na my goeddunke”. Stirling was beïndruk deur Lewes se kalm handelswyse, en uitstaande professionalisme, en ervaring. Na gelang van een weergawe van die storie, het hy snuf in die neus gekry van wat Lewes in die mou gevoer het, en hy het hom doelbewus in die offisiersmenasie genader. Deur ander is gesê dat die gesprek totaal per ongeluk was. Wat ookal, Stirling en Lewes se idees het saamgesmelt.
Daar was egter ’n ander, geheime deel aan Jock Lewes, wat Stirling dalk in die bek sou geruk het, as hy daarvan sou geweet het: Lewes het ’n flirtasie met die Nazi’s gehad.
Tydens ’n fietstoer in 1935, Duitsland toe, was Lewes diep beïndruk deur die organisasie en krag van die ontluikende Derde Reich. “Engeland is geen demokrasie nie, en Duitsland vêr van ’n totalitêre staat”, het hy aan sy ouers geskryf. “Verbyster” deur Nasionale Sosialisme, het hy Duitsland in die volgende paar jaar verskeie kere besoek, en ná elke besoek, het hy dieper beïndruk, teruggekeer huis toe: Hy het met die Duitse hoë sosiale kringe gemeng. In 1938 het hy ’n bal, waar Hitler en Goebbels eregaste was, bygewoon, en verder ook verlief geraak op ’n jong Duitse meisie, Senta Adriano, ’n entoesiastiese lid van die Naziparty. Hy het gedroom oor Senta se “openhartigheid en eerlikheid”, haar “goue hare, groen oë en goed gespasieerde, delikate fyn wenkbroue – nie gepluk”. Geplukte wenkbroue sou ’n teken van ligsinnigheid wees.
Toe het Kristallnacht aangebreek, die nag van die gebreekte glas, toe die Nazi’s boosaardig tekere gegaan het, deur in Duitsland en Oostenryk die Joodse winkels, besighede, en sinagoges te beskadig, en te plunder. Jock Lewes kon polities naïef gewees het, maar hy was geen gek nie: Die gebeurtenisse van November 1938 het in hom ’n hewige en pynlike verandering van insigte, tot gevolg gehad. Skielik, met klinkklare helderheid, het hy die ware aard van die regime, waarna hy polities en emosioneel gehunker het, verstaan.
“Ek het geworstel om my vertroue in Duitse-opregtheid te behou, maar slegs ’n fanatikus kon die getuienis wat hulle verkies het om voor ons te ontbloot, weerstaan,” het hy geskryf. “Ek sweer ek sal nie lewe om die dag te sien wanneer Brittanje die vlag, van waarin hy glo, stryk voor hierdie totalitaristiese aggressie nie.” Hy het sy verlowing met Adriano verbreek, en amper oornag ’n verwoede teenstander van Naziïsme geword. “Ek sal gewilliglik die wapen teen Duitsland optel,” het hy geskryf. Hy het gevoel hy was deur beide die Nazi’s en die fassistiese vrou, wat hy liefgehad het, bedrieg. “Hy het die leuen persoonlik ervaar”, en hy was reg om wraak te neem.
Lewes se vasberadenheid en meedoënloosheid, sy volkome toewyding aan die taak om Duitsland te beveg, was die reaksie van ’n man wat deur ’n trouelose minares veronreg was, iemand wat ’n vreeslike fout begaan het, en dit was nodig vir hom om daarvoor te vergoed.
Dit was alreeds besig om aand te word, toe Lewes en vier ander manne in ’n ouerige tweedekkervliegtuig geklim het, om die wêreld se eerste valskermsprong in die woestyn uit te voer: Vir Stirling was dit ’n plesiertog; vir Lewes, die volgende stadium in sy krygstog van wraak teen Nazi-Duitsland. Die Vickers Valentia, geleen aan die Royal Air Force, was gebruik om pos af te lewer – dit was amper komies ongeskik vir valskermspring. Die valskerms wat deur Lewes gegaps is, was ontwerp met statiese drade aan ’n staalkabel vasgeheg en voor en agter geklem: Wanneer die valskermspringer die vliegtuig verlaat, word die opgevoude valskerm deur die lyn getrek, totdat dit ten volle uitgestrek is, en op daardie punt knak die koppeldraad, en die valskermdraagdoek word met lug gevul. Daar was geen valskerminstrukteurs in die Midde-Ooste nie, maar ’n vriendelike RAF-offisier het hulle dié raad gegee: “Duik uit asof in water”. Die span het geoefen deur van die vliegtuig se vlerke af te spring, ’n val van omtrent tien voet. Om die ding te toets, het Lewes ’n pop-valskermspringer van tentpale en sandsakke gemaak, en op ’n hoogte van agthonderd voet, uitgegooi. “Die valskerm het mooi oopgemaak, maar die tentpale het met die landing gebreek.”
Lewes en Stirling het saamgestem, dat hulle gereed was om te gaan: Hulle sou eenvoudig die valskermlyne aan die pote van die sitplekke vasmaak, die deur oopmaak, en duik. Die loods het van die klein vliegtuigveldjie, vyftig myl suid van Bagush af, opgestyg, een keer gesirkel, en toe die opdrag gegee om te spring: Lewes en sy handlanger het eerste gegaan, gevolg deur ’n vrywilliger genaamd D’Arcy, en toe Stirling. D’Arcy het later geskryf: “Ek was verras om luitenant Stirling verby my in die lug te sien gaan”. Maar nie die helfte so verras as luitenant Stirling self nie. Sy valskerm het in die stertvin vasgehaak, en was lelik geskeur. Toe hy besef het dat hy besiger was om te val, as om ’n valskermsprong uit te voer, het hy sy oë toegemaak, en homself gestaal vir die impak.
Stirling het nie weer sy bewussyn herwin, totdat hy, half verlam, in ’n bed in die Skotse Militêre Hospitaal wakker geword het nie. “Ek was ’n bietjie ongelukkig,” het hy met weergalmende onderbeklemtoning gesê.
Lewes, heel voorspelbaar, het “’n perfekte landing gemaak”, en dit het hom so geroer, dat hy ’n gedig oor die romantiek van valskermspring geskryf het.
Green for Go! Now! God, how slow it is!
The air doesn’t rush and earth doesn’t rise
Till you swoop into harnass and know it is
Over, look up and love the white canopy
Steadfast above you, an angel in panoply
Guarding the skies.
Stirling het nie so gevoel nie. Sy eerste ervaring van ’n valskermsprong was baie onaangenaam. As gevolg van die besering aan sy ruggraat, sou hy vir die res van sy lewe aan rugpyn en migraine ly. Die val het hom amper sy lewe gekos, maar dit het hom ’n baie goeie idee gegee.
Dit was agt weke voor Stirling weer kon loop. En gedurende daardie tyd, het hy elke landkaart van die kus, en die binneland, wat hy in sy hande kon kry, bymekaargemaak, en aantekeninge van vliegvelde, paaie, spoorlyne, en vyandelike posisies langs die kus gemaak. Toe Lewes hom in die hospitaal besoek het, het Stirling sy planne uiteengesit: “Ek glo dit sal moontlik wees, eintlik nie te moeilik nie, om op ’n klein skaal manne te kry om uitgesoekte Duitse posisies, vanuit die woestyn, te infiltreer. Ek dink ons kan dan ’n taamlike dramatiese effek op hulle doeltreffendheid en moraal verkry, deur die vliegtuie, aanloopbane en brandstofopslagplekke, te saboteer.
Met tipiese ruimhartigheid, het Stirling later vir Lewes geprys vir baie van die dinkwerk agter die plan. Tog was Lewes op daardie stadium skepties. Hoe sou dit vir die valskermspringers moontlik wees om genoegsame plofstof te dra, om werklik skade aan te rig? Wie sou aan so ’n operasie magtiging verleen? En hoe sou die aanvallers ná ’n aanval oor honderde myle van sand wegkom? “Het jy oor opleiding om in woestynsand te loop, gedink?” het hy gevra. Lewes se bedenkinge mag minder te doene gehad het met die haalbaarheid van die plan, as met die twyfel oor Stirling se karakter, ’n man met ’n losbandige reputasie, en baie ander karaktertrekke wat Lewes teen die bors gestuit het. Hy kon ook gevoel het dat Stirling met sy eie planne inmeng. Lewes het teruggekeer na die beleërde Tobruk. Hulle het saamgestem om die konsep van valskermstrooptogte weer ’n keer te bespreek, wanneer hy teruggekom het: “As jy daarin slaag om iets met die idee te bereik, praat weer met my,” het Lewes gesê, toe hy opgestaan het om te vertrek. “Ek het nie veel hoop nie.”
]]>From SAS: Rogue Heroes, The Authorised Wartime History
by Ben MacIntyre
Stirling was one of those people who thrive in war, having failed at peace. In a short life, he had tried his hand at a variety of occupations – artist, architect, cowboy and mountaineer – and found success in none of them. Privileged by birth and education, intelligent and resourceful, he could have done anything, but had spent the early part of his life doing little of any consequence. The war was his salvation.
The Stirling family was one of the oldest and grandest in Scotland, an aristocratic clan of great distinction, long military traditions and considerable eccentricity. David Stirling’s mother was the daughter of Lord Lovat, the chief of Clan Fraser, with bloodlines stretching back to Charles II. His father, General Archibald Stirling, had been gassed in the First World War, served as an MP and then retired to Keir, the 15,000 acre Perthshire estate that had been the family’s seat for the previous five centuries. The general presided over his sprawling lands and unruly family like some benign but distant chieftain observing a battlefield from a remote hill. David’s formidible mother Margaret was the more forceful presence: her children were in awe of her. Keir House, where David Stirling was born in 1915, was a vast edifice, freezing cold even at the height of summer, filled with old hunting trophies, noise and devilment. The Stirling parents drummed good manners into their six children, but otherwise largely left them to get on with their lives. The four Stirling boys, of whom David was the second in age, grew up stalking deer, hunting rabbits, fighting and competing. One favourite game was a form of sibling duel using air rifles: two brothers would take pot shots at each other’s backsides in turn, moving closer by a pace after each shot.
Despite this aristocratically spartan start in life, David Stirling was not a hardy child. Dispatched to Ampleforth, the Catholic boarding school, at the age of eight, he caught typhoid fever and was sent home for an extended period of recovery. A speech impediment was eventually cured by surgery. He disliked sport, and did his best to avoid it. He grew at an astonishing rate: by the age of seventeen, he was nearly six feet six inches tall, a gangly beanpole, wilful, reckless and exceptionally polite. Largely by virtue of his class, he was awarded a place at Cambridge University, where he misbehaved on a lavish scale, spending more time at Newmarket racecourse than he devoted to studying. ‘If there was a serious side to life, it totally escaped me,’ he later admitted. If he ever opened a book, the event was not recorded. After a year, the master of his college informed him that he was being sent down, read out a list of twenty-three offences that merited expulsion, and invited him to select the three which he considered ‘would be least offensive’ to his mother.
~
The David Stirling who turned up at the Guards Depot in Pirbright in the autumn of 1939 was a strange mixture of parts. Ambitious but unfocused; steeped in soldierly traditions, but allergic to military discipline. A boisterous exterior belied a man prone to periodic depressions, whose extreme good manners and social ease masked moments of inner turmoil. Stirling was a romantic, with an innate talent for friendship, but little desire or need for physical intimacy.
~
He had many women friends, and according to his biographer was ‘not unattracted to the opposite sex’. Yet he seemed to relax only among men, and ‘in wide open spaces’. Like many convivial people, he was slightly lonely. A warrior monk, he craved action and the company of soldiers, but when the fighting was over, he embraced solitude.
Stirling was also possessed of a profound self-belief, the sort of confidence that comes from high birth and boundless opportunity. He was blithely unconstrained by convention, and regarded rules as nuisances to be ignored, broken, or otherwise overcome. He was elaborately respectful towards his social inferiors, and showed no deference whatsoever to rank. Strikingly modest, he was repelled by braggards and loudmouths: ‘swanks’ (swanking) or ‘pomposo’ (pomposity) were his gravest insults. His manner seemed vague and forgetful, but his powers of concentration were phenomenal. Despite an ungainly body and a patchy academic record, he had a stubborn faith in his own abilities, intellectual and physical. Stirling did exactly what he wanted to do, whether or not others thought his aims were sensible or even possible. The SAS came into being, in part, because its founder would not take ‘no’ for an answer, either from those in authority or from those under his command.
~
Slipping away from the Guards Depot at Pirbright, he would frequently head to London for a night of drinking, gambling and billiards at White’s Club; just as frequently, he was caught and confined to barracks. Stirling was a nightmare recruit: impertinent, indolent and often half asleep as a result of his carousing the night before. ‘He was quite, quite irresponsible,’ recalled Willie (later Viscount) Whitelaw, a fellow trainee officer at Pirbright. ‘He just couldn’t tolerate that we were being trained along the lines of the last major conflict. His reaction was just to ignore everything.’
It was at the bar of White’s Club, one of the most exclusive gentleman’s clubs in London, that Stirling first learned about a form of soldiering that seemed much closer to the adventure and excitement he had in mind: a crack new commando unit intended to hit important enemy targets with maximum impact. Stirling’s cousin, Lord Lovat, had been among the first to volunteer for the commandos.
~
Stirling immediately volunteered. Soon he found himself stomping through the wilds of western Scotland, familiar boyhood terrain and far from the parade ground he loathed. For weeks the commandos trained in the bogs and bracken of the Isle of Arran: route marches, unarmed combat, endurance, fieldcraft, navigation and survival techniques. Even at this early stage, some of the other volunteers noticed something different about the tall young officer. Stirling was a natural leader, with an understated but adamant faith in his own decisions, and a gentlemanly insistence on doing everything he asked of his men, and more.
]]>Uit SAS: Rogue Heroes, The Authorised Wartime History
deur Ben MacIntyre
Stirling was een van daardie mense wat gefloreer het in oorlogstye, nadat hy onsuksesvol was terwyl daar vrede was. In sy kort lewe het hy al verskeie beroepe uitprobeer – kunstenaar, argitek, cowboy en bergklimmer – en hy was in nie een van hulle suksesvol nie. Bevoorreg deur geboorte en opvoeding, intelligent en vindingryk, kon hy enigiets doen, maar in die vroeë gedeelte van sy lewe het hy min van waarde reggekry. Die oorlog was sy redding.
Die Stirling-familie was een van die oudste en mees vooraanstaande in Skotland – ’n aristokratiese clan van groot onderskeiding, lang militêre tradisies en aansienlike eksentrisiteit. David Stirling se ma was die dogter van Lord Lovat, die hoof van die Fraser Clan met bloedlyne wat strek tot by Charles ll. Sy pa, generaal Archibald Stirling, is in die Eerste Wêreldoorlog vergas. Hy het as ’n LV gedien en toe by Keir gaan aftree. Dié 15,000 akker Perthshire-landgoed was gedurende die voorafgaande vyf eeue in besit van die familie. Die generaal het sy uitgestrekte grondgebied en weerbarstige familie bestuur soos ’n goedhartige opperhoof wat ’n slagveld van ’n afgeleë koppie af besigtig het. David se formidabele moeder, Margaret, het die vuriger teenwoordigheid gehad: Haar kinders het baie ontsag en respek vir haar getoon. Keir House, waar David in 1915 gebore is, was ’n groot gebou maar yskoud, selfs in die middel van die somer. Dit was vol jagtrofeë, lawaai en kwajongstreke. Die Stirling-ouers het goeie maniere by hulle ses kinders ingehamer, maar hulle verder tot ’n groot mate in vrede gelaat om met hulle lewens aan te gaan. Die vier Stirling-seuns, van wie David die tweede was, het grootgeword deur bokke te bekruip, hase te jag, rusie te maak en om te wedywer. Die spel waarvan hulle die meeste gehou het, was ’n vorm van broederlike tweegevegte waarby windbukse gebruik is: Die twee broers het potskote na mekaar se boude geneem, en na elke skoot is daar een tree nader aan mekaar beweeg.
Ten spyte van die aristokraties-spartaanse begin in die lewe, was David Stirling nie ’n geharde kind nie. Op die ouderdom van agt is hy weggestuur na Ampleforth, ’n katolieke kosskool. Daar het hy tifuskoord opgedoen en is vir ’n lang periode huis toe gestuur om gesond te word. ’n Spraakgebrek is uiteindelik met chirurgie reggemaak. Hy het nie van sport gehou nie, en het sy bes probeer om dit te vermy. Hy het teen ’n verbasend tempo gegroei: Teen die ouderdom van sewentien, was hy amper ses voet ses duim lank, ’n lompe langeraat, eiesinnig, roekeloos en buitengewoon hoflik. Hoofsaaklik op grond van sy afkoms, het hy ’n plek by Cambridge Universiteit verkry, waar hy op ’n groot skaal homself wangedra het en meer tyd by die Newmarket-renbaan deurgebring het as wat hy aan sy studies gewy het. “As daar ’n ernstige kant aan my lewe was, het dit my totaal ontglip,” het hy later erken. As hy ooit ’n boek oopgemaak het, was dié gebeurtenis nie aangeteken nie. Na ’n jaar is hy deur die meester van sy kollege meegedeel dat hy geskors is. ’n Lys van drie en twintig misdrywe wat skorsing regverdig, is voorgelees, en hy is uitgenooi om drie te kies wat hy reken sy ma “die minste sou onstel”.
~
Die David Stirling wat in die herfs van 1939 by die Gaurds Depot in Pirbright opgedaag het, was ’n vreemde mengelmoes van komponente. Ambisieus maar ongefokus; deurtrek van die tradisies van soldate, maar allergies vir militêre dissipline. ’n Uitbundige uiterlike het ’n man wat geneig was vir periodieke depressies, weerspreek. Sy besondere goeie maniere en sosiale gemaklikheid het oomblikke van innerlike onrus verdoesel. Stirling was ’n romantikus met ’n ingebore talent vir vriendskap, maar min begeerte of behoefte vir fisieke intimiteit.
~
Hy het baie vriendinne gehad, en volgens sy biograaf, was hy “nie onaangetrek tot die teenoorgestelde geslag nie”. Nogtans het dit gelyk of hy net tussen mans ontspan het, “in wye oop ruimtes”. Soos baie vrolike mense, was hy ietwat eensaam. ’n Krygshaftige monnik wat na aksie en die geselskap van soldate gehunker het, maar wanneer die geveg verby was, het hy afgesonderheid omarm.
Stirling was ook besiel met diepliggende selfvertroue, die soort wat die resultaat is van goeie afkoms en grenslose geleenthede. Hy was salig onbewus van konvensie, en het reëls beskou as ergernisse wat geïgnoreer, verbreek, of andersins omseil kon word. Hy het ’n hoflike respek aan sy sosiale minderes betoon, en het geheel en al geen ontsag vir rang gehad nie. Hy was merkwaardig beskeie en ’n gespoggery en grootpratery het hom afgestoot: aanstellerigheid en pretensieusheid was vir hom die ernstigste beledigings. Sy styl was vaag en vergeetagtig, maar sy vermoë om te konsentreer was fenomenaal. Ten spyte daarvan dat hy liggaamlik lomp was en ’n wisselvallige akademiese rekord gehad het, het hy ’n hardnekkige geloof in sy eie intellektuele en fisiese vermoë gehad. Stirling het presies gedoen wat hy wou, en nie omgegee of ander persone gedink het dat sy doelwitte verstandig of selfs moontlik was of nie. Die SAS het gedeeltelik ontstaan omdat sy stigter nie “nee” vir ’n antwoord wou aanvaar nie – of dit gekom het van diegene in outoriteit of van persone onder sy bevel het nie saak gemaak nie.
~
Wanneer hy weggeglip het van die Guards Depot by Pirbright, het hy dikwels Londen toe gegaan vir ’n aand van drank, dobbel en biljart by White’s Klub. En net so dikwels is hy uitgevang en in die barakke ingehok. As ’n rekruut was Stirling ’n nagmerrie: voorbarig, traag en baie keer half aan die slaap as gevolg van sy gefuifery die vorige nag. “Hy was geheel en al onverantwoordelik,” het Willie (later burggraaf) Whitelaw, ’n medekwekeling by Pirbright, onthou. “Hy kon dit net nie verdra dat ons besig was om opgelei te word volgens die beginsels van die vorige groot konflik nie. Sy reaksie was eenvoudig net om alles te ignoreer.”
Dit was in die kroeg by White’s Klub, een van die mees eksklusiewe hereklubs in Londen, waar Stirling vir die eerste keer geleer het van ’n soort van oorlogvoering wat vir hom meer na avontuur en opwinding geklink het: ’n Kranige nuwe kommando-eenheid wat bedoel was om vyandelike doelwitte met maksimum trefkrag by te kom. Stirling se neef, Lord Lovat, was een van die eerste vrywilligers wat by die kommando’s aangesluit het.
~
Stirling het dadelik vrywillig aangesluit. Gou het hy homself bevind waar hy aangestryk het deur die wildernis van die weste van Skotland. Dit was die bekende omgewing van sy seunsjare en vêr van die paradegrond wat hy nie kon verdra nie. Die kommando’s het weke lank in die moerasse en varings van die eiland van Arran geoefen: afstandsmarse, ongewapende stryd, uithouvermoë, veldkuns, navigasie en oorlewingstaktieke. Selfs op hierdie vroeë stadium het sommige van die vrywilligers agtergekom dat hierdie lang, jong offisier ietwat anders was. Stirling was ’n natuurlike leier, met ’n onderbeklemtoonde maar onbuigsame geloof in sy eie besluite, en wat op ’n beleefde wyse daarop aangedring het om self alles en nog meer te doen as dit wat hy van sy manskappe gevra het.
]]>From SAS: Rogue Heroes, The Authorised Wartime History
by Ben MacIntyre
Five months before Operation Squatter, a tall, thin soldier lay, grumpy and immobile, in a Cairo hospital bed. The twenty-five-year-old officer had been brought into the Scottish Military Hospital on 15 June 1941, paralysed from the waist down. A letter to his mother from the War Office stated that he had suffered ‘a contusion of the back as a result of enemy action’.
This was not, strictly speaking, true. The injured soldier had not set eyes on the enemy: he had jumped out of a plane, without a helmet or proper training, ripped his parachute on the tailfin and plummeted to earth at roughly twice the recommended speed. The impact had knocked him out and badly injured his spine, leaving him temporarily blinded and without feeling in his legs. The doctors feared he would never walk again.
Even before his parachuting accident, the officer’s contribution to the war effort had been minimal: he lacked the most basic military discipline, could not march straight, and was so lazy his comrades had nicknamed him ‘the Giant Sloth’. Since being posted to Egypt with the British commando force, he had spent much of his time in Cairo’s bars and clubs, or gambling at the racecourse. The nurses at the hospital knew him well, for he frequently popped in during the morning, whey-faced and liverish, to request a blast from the oxygen bottle to cure his hangover. Before his parachute jump landed him in hospital, he had been under investigation to establish whether he was malingering and ought to be court-martialled. His fellow officers found him charming and entertaining; his senior commanders, for the most part, regarded him as impertinent, incompetent and profoundly irritating. On completing officer training, he had received a blunt appraisal: ‘irresponsible and unremarkable’.
Lieutenant David Stirling of the Scots Guards was not a conventional soldier.
The writer Evelyn Waugh, a fellow officer in the commando force, came to visit Stirling about three weeks after his admission to hospital. Waugh had been misinformed by the matron that one of Stirling’s legs had already been amputated, and he would likely lose the other. ‘I can’t feel a thing,’ Stirling told his friend. Embarrassed, as Englishmen tend to be when faced with disability, Waugh kept up a steady stream of meaningless small talk, perched on the edge of the bed, and studiously avoided the subject of his friend’s paralysis. Every so often, however, he would sneak a surreptitious glance to where Stirling’s remaining leg ought to be, and whenever he did so Stirling, with extreme effort, would wiggle the big toe of his right foot. Finally, Waugh realised he was being teased, and hit Stirling with a pillow.
‘You bastard, Stirling, when did it happen?’
‘Minutes before you came. It takes a bit of effort, but it’s a start.’
Stirling was regaining the use of his legs. Others might have cried for joy; for Stirling, however, the first sign of his recovery was an excellent opportunity to play a practical joke on one of Britain’s greatest novelists.
It would take two more weeks before Stirling could stand upright, and several more before he was able to hobble about. But during those two months of enforced inaction he did a great deal of thinking – something which, in spite of his reputation as a feckless gadabout, he was rather good at.
The commandos were intended to be Britain’s storm troops, volunteers selected and trained to carry out destructive raids against Axis targets. Prime Minister Winston Churchill had decided that the ideal theatre in which to deploy the commandos would be North Africa, where they could conduct seaborne raids against enemy bases along the Mediterranean coast.
In Stirling’s unsolicited opinion, the concept was not working. Most of the time the commandos were inactive, awaiting the order for a great assault that never came; on the rare occasions they were deployed, the results had been disappointing. The German and Italian troops fully expected to be attacked from the sea, and were primed and waiting. The commando forces were simply too large and cumbersome to launch an assault without being spotted; the element of surprise was immediately lost.
But what, wondered Stirling, if the combat troops attacked from the opposite direction? To the south, stretching between Egypt and Libya, lay the Great Sand Sea, a vast, waterless expanse of unbroken dunes covering 45,000 square miles. One of the most inhospitable environments on earth, the desert was considered by the Germans to be virtually impassable, a natural barrier, and they therefore left it largely unprotected, and entirely unpatrolled. ‘This was one sea the Hun was not watching,’ Stirling reflected. If mobile teams of highly trained men, under cover of darkness, could be infiltrated on to the enemy’s desert flank, they might be able to sabotage airfields, supply depots, communications links, railways and roads, and then slip back into the embracing emptiness of the sand sea. A commando force several hundred strong could attack only one target at a time; but a number of smaller units, moving quickly, raiding suddenly and then retreating swiftly, could destroy multiple targets simultaneously. The opportunity to attack the enemy in the rear, when he least expects it, is the pipe-dream of every general. The peculiar geography of North Africa offered just such a possibility, reflected Stirling, as he lay half paralysed in his hospital bed, trying to wiggle his toes.
Stirling’s idea was the result of wishful thinking more than expertise; it had emerged not from long hours of reflection and study, but from the acute boredom of convalescence. It was based on intuition, imagination and self-confidence, of which Stirling had plenty, rather than experience of desert warfare, of which he had none.
But it was an inspired idea, the sort of idea that could only have occurred to someone as strange and remarkable as Archibald David Stirling.
]]>Klik op die beeld om na die podgooi te luister
Uit SAS: Rogue Heroes, The Authorised Wartime History
deur Ben MacIntyre
Vyf maande voor Operasie Squatter, het ’n lang, uitgeteerde soldaat knorrig en onbeweeglik in ’n hospitaalbed in Kaïro gelê. Die vyf-en-twintigjarige offisier is op 15 Junie 1941 na die Skotse Militêre Hospitaal gebring, lam van die onderlyf af. ’n Brief aan sy ma van die ministerie van oorlog af, het gelui dat hy gely het aan “’n kneusing van sy rug as gevolg van vyandige optrede”.
Streng gesproke was dit nie die waarheid nie. Die beseerde soldaat het die vyand nog glad nie onder oë gehad nie: hy het uit ’n vliegtuig gespring, sonder ’n skuthelm of ordentlike opleiding, sy valskerm aan die stertvin geskeer en grondwaarts geval teen dubbel die aanbevole spoed. Die impak het hom bewusteloos gemoker en sy rugstring sleg beseer, en hom tydelik blind en sonder enige gevoel in sy bene gelaat. Die dokters was bevrees dat hy nie weer sou kon loop nie.
Selfs voor die valskermongeluk, was dié offisier se bydrae tot die oorlogspoging minimaal: hy het tekortgeskiet aan die mees basiese militêre dissipline, kon nie reguit marsjeer nie en was so lui dat sy kamerade hom die bynaam die “Giant Sloth” gegee het. Sedert hy na Egipte saam met die Britse kommando magte gestuur is, het hy baie van sy tyd in Kaïro se kroeë en klubs deurgebring, of by die renbane gedobbel. Die verpleegsters by die hospitaal het hom goed geken, want hy het dikwels in die oggende, bleek en lewergepla, ingeloer om ’n skoot uit die suurstofbottel aan te vra om sy babelas te help genees. Voordat sy valskermsprong hom in die hospitaal laat beland het, is hy ondersoek om vas te stel of hy voorgegee het en of hy voor die krygshof gedaag behoort te word. Sy mede-offisiere het hom sjarmant en amusant gevind terwyl sy senior bevelvoerders hom tot ’n groot mate beskou het as voorbarig, onbevoeg en deur en deur irriterend. Ná hy die offisiersopleiding voltooi het, het hy ’n kortaf taksering ontvang: “onverantwoordelik en nie merkwaardig nie”.
Luitenant David Sterling van die Scots Guards was nie ’n konvensionele soldaat nie.
Die skrywer, Evelyn Waugh, ’n mede-offisier in die kommando-weermag, het Stirling omtrent drie weke ná sy opname in die hospitaal besoek. Waugh was verkeerdelik deur die matrone ingelig dat een van Stirling se bene reeds geamputeer was, en dat hy moontlik ook die ander een kon verloor. “Ek kan niks voel nie,” het Stirling sy vriend vertel. Verleë en ongemaklik, soos die Engelse maar geneig is om te wees wanneer hulle hul te midde van gestremdheid en liggaamsgebrek bevind, het Waugh, sittende op die kant van die bed, voortgeborduur met niksseggende geklets en opsetlik die onderwerp van sy vriend se verlamming vermy. Hy het egter so af en toe onderlangs geblik na waar Stirling se oorblywende been behoort te wees, en wanneer hy dit gedoen het, het Stirling met ’n uiterse poging die groottoon van sy regtervoet gewikkel. Uiteindelik het Waugh besef dat hy besig was om geterg te word, en het Stirling sommer toe met ’n kussing bygedam.
“Jou swernoot, Stirling, wanneer het dit gebeur?”
“Minute voor jy hier opgedaag het. Dis ’n bietjie moeilik, maar dis ’n begin”.
Stirling het die gebruik van sy bene teruggekry. Ander mense mag van blydskap gehuil het; vir Stirling egter, was die eerste teken van herstel ’n uitstekende geleentheid om ’n poets te bak op een van Brittanje se grootste romanskrywers.
Dit het twee of meer weke geneem voor Stirling weer regop kon staan, en verder nog ’n hele paar voor hy in staat was om rond te strompel. Maar gedurende daardie twee maande van verpligte onaktiwiteit, het hy ’n klomp dinkwerk gedoen – iets wat, ten spyte van sy reputasie as ’n nuttelose slenteraar, hy nogal goed kon doen.
Die kommando’s was veronderstel om Brittanje se stormtroepe te wees, uitgesoekte vrywilligers opgelei om vernietigende strooptogte teen die teikens van die vyand uit te voer. Eerste Minister Winston Churchill het besluit dat die ideale teater waarin die kommando’s ontplooi moes word, Noord-Afrika moes wees, waar hulle strooptogte vanuit die see teen vyandelike basisse langs die Middelandse see se kus kon uitvoer.
In Stirling se ongevraagde opinie, het die konsep glad nie gewerk nie. Die kommando’s was die meeste van die tyd onaktief terwyl hulle gewag het op ’n bevel vir ’n groot aanslag, wat nooit gekom het nie. Op seldsame geleenthede was hulle ontplooi, maar die resultate was teleurstellend. Die Duitse en Italiaanse troepe het verwag om definitief vanuit die see aangeval te word, en hulle was voorbereid en wagtende daarop. Die magte van die kommando’s was eenvoudig net te groot en te lomp om ’n aanval te loods sonder om opgemerk te word; die verrassingselement was dadelik verlore.
Maar wat, het Stirling gewonder, as die strydende troepe van die teenoorgestelde rigting aanval? Na die suide toe, tussen Egipte en Libië, lê die Groot Sandsee, ’n eindelose, waterlose sandvlakte van onafgebroke duine wat 45,000 vierkante myl gedek het. As een van die mees onherbergsame plekke op aarde, was die woestyn deur die Duitsers beskou as feitlik onbegaanbaar, ’n natuurlike versperring, en dus het hulle dit grootliks onbeskermend gelaat, en geheel en al ongepatrolleerd. “Dis een see hierdie wat die Hunne nie dophou nie,” het Stirling gepeins. As mobiele spanne van hoogs opgeleide manskappe, die vyand in die nag vanuit die woestynflank kon infiltreer, sou hulle in staat wees om lughawens, voorraaddepots, kommunikasieskakels, spoorweë en paaie te sabotteer, en om dan terug te glip om in die leegheid van die see van sand omhels te word. ’n Kommando met ’n mag van ’n paar honderd man kon slegs een teiken op ’n slag aanval; maar ’n aantal kleiner eenhede wat vinnig beweeg, skielik stroop en dan weer gou terugtrek, kon ’n groot aantal teikens gelyktydig vernietig. Die geleentheid om die vyand van agter aan te val, wanneer hy dit die minste verwag, is die droom van elke generaal. Die besondere geografie van Noord-Afrika bied presies so ’n moontlikheid aan, het Stirling gedink toe hy half lam in sy hospitaalbed gelê en probeer het om sy tone te beweeg.
Stirling se idee was meer wensdenkery as vernuf; dit het nie gekom ná lang ure van nadenke of studie nie, maar van uiterste verveling gedurende sy hersteltyd. Dit was gebaseer op intuïsie, verbeelding en selfvertroue, waarvan Stirling baie gehad het, eerder as ervaring van woestynoorlogvoering, waarvan hy niks gehad het nie.
Maar dit was ’n geïnspireerde idee, die soort van idee wat net by iemand so vreemd en merkwaardig as Archibald David Stirling kon opkom.
]]>From The Lady Who Fought
by Sarah Raal
‘See that you are here at nine o’ clock tomorrow morning,’ were the last words of the Commandant.
When I walked away, contemplating washing the clothes of the filthy Tommies, I was furious. I had to think of a way out of this predicament. Escape seemed the only way of avoiding this business of washing the clothes. Yes, I had to escape from the camp, but how? Even though there wasn’t yet a clear opportunity open to me, I was firmly resolved to teach that women’s Commandant a lesson.
I went to my tent, and came across two of my friends there. I did my very best not to give any indication of my true feelings – I thought it would be unwise to give them too much detail, if I wished to obtain their assistance. Had I done so, they would have been afraid of the punishment they might receive if they helped me to escape. So I spoke to them about the impossibility of camp life, the terrible treatment, and the ghastly food we had to put up with, and in this way I led up to the suggestion that we three should attempt an escape.
I suggested that one of them should go and request a pass, for herself and her two sisters, to fetch wood in the mountains. I would disguise myself, so that I could pass for one of the sisters, for I was not allowed even a step outside the fence.
Well, no sooner said than done.
They went and requested the pass, while I did the rounds – swapping and borrowing – to get hold of a kappie, spectacles, a sack, and an axe. We tried to keep everything very quiet. Nothing must become known – the stakes were too high. I still think that if they had known about the punishment awaiting me at nine o’ clock the next morning, they would never have dared help me. Before we left, we had to try and get together a few pieces of bread, and whatever else could be obtained, and to conceal them carefully.
I cannot describe the anxious moments I experienced when we began walking through the camp, closer and closer to the first guard. It was customary for the girls and women to go and fetch wood, but this time it was different. My heart was beating in my throat. It felt as if the guards must be aware of our plans. Even the manner in which they looked at us, which on other days we would have ignored, now looked suspicious.
The first guard read the pass, and looked us up and down a few times. What a relief when I heard the words: ‘All right, you may go.’
There was a second guard to get past, but he looked less suspicious and, as soon as he saw our pass, he let us go – with a warning not to go anywhere near the ridge, as there were some Boers up there. Poor creature, little did he know that that was precisely what we wanted to hear. We were then so eager to get away that it was difficult to walk on in a composed manner, every now and then making as if we were picking up wood, and acting as if that were our only concern.
No sooner were we over the first rise than we threw away our sacks and axes, and ran towards the ridge where the Boers were supposed to be. By the time we were halfway there, my companions were ready to give up the attempt. We had run as fast as we could, and were desperately tired, but I kept on at them not to give up. For myself, I had only to think of having to report to the Commandant at nine o’ clock the next morning to bolster my determination to carry on.
Eventually we reached the foot of the ridge.
By then we were so exhausted, we fell down like three weary horses trying to regain their breath. We were lying there, resting, when we heard a voice from somewhere up on the ridge: ‘You must flee, the English are coming.’
We were paralysed with fear, but soon realised – with relief – that these were Boers, even though they were wearing khaki. They helped us up and over the ridge, and the rest of the Boers – shooting – forced the English back. Risking life and limb, we fled over ridges and through ditches, until that night we reached the farm Ribboksfontein. Mr and Mrs Van Heerden welcomed us heartily, and could not stop talking about the daring exploit we three girls had accomplished successfully. Miss Van Schalkwyk stayed there, for her parents had not yet been taken captive, and she planned to return to them from there.
I will never again feel as tired as I did the night we escaped from the Springfontein camp. If ever a bed was welcome and sleep overpowering, it was then. When I awoke with a start the next morning, I was a different person.
I was taken with Miss Jacobs, one of the friends who had escaped with me, to my brothers at Touwfontein. Their surprise at seeing us was something to behold. They were shaving when we arrived and, with their faces still covered in shaving soap, they stampeded towards us, kissed us, threw their hats in the air, and shouted: ‘Welcome!’
They interrogated us about everything that had happened, and there seemed to be no end to their questions. Then came the serious debate about what was to be done with us, as the situation was looking none too rosy. Almost all the houses had been razed to the ground, food was scarce, and things were unlikely to go smoothly.
At first, it was thought that the two of us girls should go and stay wherever there was a house still standing, but in the end it was decided that it would be far safer for us to join the commando than remain alone on a farm, as everyone in the area had been captured, and herded off to concentration camps.
Miss Jacobs and I remained together for a while, but then we separated, each of us wanting to be with our brothers.
That is how I came to join Commandant Nieuwoudt, under whom my brothers were serving. General Hertzog joined out commando for a time and, seeing him at first hand, I could only marvel at his courage, his determination, and his unselfish love for his country and his people.
]]>Uit Met die Boere in die veld
deur Sarah Raal
“Sorg dat jy môre om nege-uur hier is,” was die laaste woorde van die kommandant.
Toe ek wegstap en die gedagte by my opkom dat ek die klere van die vuil Tommies moet was, was ek woedend. Ek moet egter begin om oor iets van meer belang te dink, naamlik hoe om van hieraf weg te kom. Ja, ek moet uit die kamp uit wegloop, maar hoe? Al was daar nog nie ’n oop kans nie, het ek vas besluit om daardie vrouekommandant ’n goeie les te leer.
Ek het by die tent aangekom en twee van my vriendinne daar gekry. Ek moes my uiterste bes doen om niks van my gevoelens te laat merk nie. Ek het gedink dit sou onwys wees om hulle al die besonderhede te vertel as ek hulle hulp wou gebruik. Hulle twee sou bang gewees het vir die straf as hulle my help om weg te loop. Gevolglik het ek begin praat oor die onmoontlike lewe in die kamp en die treurige behandeling en kos waarmee ons tevrede moes wees, en algaande die voorstel gemaak dat ons drie moes wegloop.
Ek het voorgestel dat een van hulle ’n pas moes gaan vra, vir haar en haar twee susters, om hout te gaan haal in die berg, en dan sal ek probeer om my so te vermom dat ek kan deurgaan as een van die susters – want ek mag mos nie buite die heining van die kamp gaan nie.
Wel, so gesê, so gedaan.
Onderwyl hulle die pas gaan vra, het ek rond en bont geruil en geleen om ’n kappie, bril, sak en ’n byl in die hande te kry. Ons het probeer om alles darem stil te hou. Niks moes rugbaar word nie, want die gevaar was te groot. Ek dink nou nog dat as hulle geweet het my straf wag die volgende oggend om nege-uur op my, hulle nooit sou gewaag het om my te help nie. Voor ons vertrek moes ons skelmpies ’n paar stukkies brood en wat daar te kry was, vat en versigtig wegsteek.
Ek kan nooit beskrywe watter angstige oomblikke ek deurgemaak het toe ons deur die kamp begin stap het en nader en nader aan die eerste wag kom nie. Dit was ’n gewoonte dat die meisies en vrouens gaan hout haal. Maar dié keer was die anders. My hart het in my keel geklop, want dit voel mos nou asof die wagte weet wat ons van plan is om te doen. Selfs die manier waarop hulle na ons kyk, waarvan ons ander dae nie eens notisie sou geneem het nie, lyk nou agterdogtig.
Die eerste wag het die pas gelees en ons so ’n paar maal op en af bekyk. Wat ’n verligting toe ek die woorde hoor: “Goed, gaan maar deur.”
Nou volg die tweede wag om verby te kom. Hy het minder agterdogtig gelyk, want sodra hy ons pas gesien het, het hy ons laat deurgaan met die waarskuwing om nie naby die rantjie te gaan nie, want daar is Boere. Arme skepsel, net wat ons graag wou gehoor het. Ons was toe al so gretig om weg te kom dat dit ’n moeilike taak was om bedaard aan te stap en so nou en dan te maak of ons hout optel en asof ons in niks anders belangstel nie.
Skaars was ons agter die eerste bult of ons gooi sakke en byle weg en begin na die rantjie toe hardloop waar die Boere veronderstel was om te wees. Toe ons so halfpad was, wou my twee maats met geweld tou opgooi, want ons het gehardloop so hard as wat ons kan. Maar ek bly hulle moed inpraat so al wat ek kon. As die gedagte by my opkom dat ek die volgende ogggend om nege-uur my verskyning voor die kommandant moet maak, dan praat ek weer ’n slag met hulle. So het dit aangehou totdat ons eindelik aan die voet van die rant gekom het.
Ons was toe ook so uitgeput dat ons soos drie flou perde daar neergeval en probeer het om ons asem terug te kry. Terwyl ons so rustig gelê en rus het, hoor ons ’n stem uit die rant êrens sê: “Julle moet vlug, die Engelse kom.”
Ons het ons lam geskrik, maar ons het gou besef dat dit Boere is, hoewel hulle kakie gedra het. Hulle het ons toe die rant uitgehelp, en die ander klomp het op die Engelse teruggeskiet. Ons het vir al wat ons werd was oor rante en deur slote gevlug tot ons dié aand by die plaas Ribboksfontein aangekom het. Mnr. en mev. Van Heerden het ons met alle liefde ontvang en kon nie genoeg praat van die waagstuk van ons drie meisies nie. Daar het mej. Van Schalkwyk toe ook agtergebly, want haar ouers was nog nie gevang nie, en sy sou vandaaraf na hulle toe teruggaan.
Ek sal seker nooit weer so moeg kan word as ek daardie aand was toe ons uit die kamp weggeloop het nie. As ’n bed ooit welkom was en slaap oorweldigend, dan was dit toe. Toe ek die volgende oggend wakkerskrik, het ek ’n ander mens gevoel.
Mej. Jacobs, een van my vriendinne wat saam weggeloop het, en ek is toe na ons broers op Touwfontein weggebring. Die verrassing om ons te sien onder sulke omstandighede, was vir hulle byna ondraaglik. Hulle was net besig om te skeer toe ons daar aankom, en met gesigte vol seep het hulle ons bestorm en gesoen, hoede in die lug gegooi en geskreeu: “Welkom!”
Toe ons onder kruisverhoor gekom het, kon hulle maar net nie genoeg uitvra nie. Maar toe moes daar beraadslaag word om te besluit wat met ons gedoen kan word, want dinge lyk maar nie alte rooskleurig nie. Die huise is byna almal afgebrand; die kos is skaars, en dit sal seker nie te vlot verloop nie. Ons besluit toe dat ons twee meisies maar sal gaan bly waar daar nog ’n huis staan, maar die end van die saak was dat ons twee toe maar by die kommando aangesluit het, daar dit baie onveiliger was om alleen op die plaas te bly, want al die mense in die buurt is al gevang en na die konsentrasiekampe geneem.
Ek en mej. Jacobs het nog so ’n tyd bymekaar gebly, en toe is ons ook uitmekaar – want elkeen van ons wou by ons broers bly.
Dus sluit ek by kommandant Nieuwoudt aan, onder wie se afdeling my broers is. Generaal Hertzog kom toe vir ’n tyd lank na ons kommando toe, waar ek meer as een keer sy heldemoed, sy vasberadenheid en sy opofferende liefde vir land en volk bewonder het.
From The Lady Who Fought
by Sarah Raal
After the servant had gone, the Commandant said I must prepare to go with them. They would be leaving early the next morning. I asked them what would become of my belongings.
‘Oh, we’re taking them,’ he said.
‘Yes, but then you must give me a receipt for them.’
He agreed to this and gave me a receipt for £1,090, and they burnt the spider. I was very excited, and thought to myself: ‘Toe maar, Khakis, now you can struggle to get the sheep out of the mountains – I’ve got my receipt’. I hid the receipt in the hem of a large handkerchief. Luckily they knew nothing about the other money I had on me. Soon I was all packed and ready, for in truth there was almost nothing to pack. The furniture didn’t belong to me, and my possessions amounted to just a few things.
They asked me when my brother was likely to come, and I said I couldn’t understand why he hadn’t turned up yet. By dusk there was still no sign of the brother who, of course, was never intended to arrive.
Suddenly the Commandant came into the house, and I could hear from his footsteps that something had gone badly wrong. He entered the living room, absolutely livid, and, with flaming eyes, he sought me out. The moment he saw me, he came right up to me, almost poking my eyes out, so close was the finger he pointed in my face. He spat out the words: ‘You traitor. I’m going to send you to prison with severe punishment.’
I maintained my innocence, and asked him what had happened. He paid no attention, and continued to abuse me terribly. I was a liar, a traitor, a cheat, he was going to put me in prison, and so on. He also wanted to take back the receipt he had given, and said I wouldn’t get a single penny. I could see that sweet talk would get me nowhere now, and I was becoming heated at all the abuse he was heaping on me. So I told him that I had placed no value on the receipt he had given me, anyway, and that I had already burnt it.
I was actually extremely curious to discover what had happened. I called Tryn, and found out from her that my brothers had sent a letter back. How they could have done such a foolish thing, I cannot – to this day – understand. In any event, they said in the letter that they would come that evening and teach the Khakis a lesson. On the servant’s return, the Khakis took my brothers’ letter from him, and that was that. I knew now that my fate was sealed. I could expect only the worst, and prepared myself for Springfontein prison and its rice water.
That same evening we trekked to the neighbouring farm of Vlakfontein. The next day, the Khakis joined battle with the Boer patrol, including my brothers. I could see nothing, but clearly heard the sounds of battle. I sat there, afraid that my brothers might die in the skirmish. They were such a small group, but at least they were sheltered in a good ridge. Late that afternoon, three wounded Khakis were brought back to the convoy. I knew nothing of the outcome of the skirmish, and only later asked an officer about the fighting. He answered bitterly: ‘You ask as if you don’t know. It’s all your hellish doing. You’ll pay for it. We’ve shot all your people dead.’
‘Where did you bury them?’ I asked.
‘Bury them? We left them for the wild animals and the vultures,’ he answered.
On hearing this shocking news, I turned quietly and climbed back into the wagon tent. Dark shadows were already creeping over the plains, and a feeling of loneliness, homesickness and yearning slowly overcame me. If only it would get dark, I could give vent to my feelings in tears. Later that night, I lit my little lamp, simply to sit and contemplate what might lie in store for me. The soldiers repeatedly lifted the canvas and asked why I was not asleep. I sat in silence.
It was a night of distress and fear. Here I was, alone in this huge convoy, and somewhere nearby lay my brothers, possibly dead or badly wounded, and I couldn’t even be near them, to give them some water or attend to their wounds. What would my dear mother think if she knew? And then again, where were she and my dear father? Perhaps also already dead in a camp, where our people were dying like flies – so we heard. And on top of that, my own situation – with the depressing prospect of imprisonment that awaited me. In this fashion I sat and worried the night away, until dawn.
Early the next morning, I heard women’s voices next to the wagon. I peered out to see who it could be, and was almost speechless with surprise. There stood none other than Mrs Metz and Mrs Jacobs, with their children. They had been taken captive the previous day at Touwfontein, another farm in the same district, and that night they had been brought on foot to the convoy. My heart went out to them, they looked so thin and exhausted from the long walk.
The next day they sent us to the station at Jagersfontein, and there – without food or water – we sat in an open truck, baking in the hot sun, and in this fashion we travelled to Springfontein. On arrival there, we were sent straight to the camp. They put me in a tent with Mrs Jacobs. This would not be for long, I thought to myself, as I still had to go to prison; and I expected to be fetched at any moment. A few days went by, with me expecting to be hauled off to prison, but nothing happened. I began to take courage and to think they had forgotten about me. In the meantime, I keenly observed all aspects of camp life. It was too much for me, and I realised that I would never be able to endure it – the wretchedness was indescribable. The death and suffering of people, and the terrible conditions they experienced, would either drive me insane or be the death of me.
Notwithtanding that things were so awful in the camp, there was nevertheless a section of our people who, unconcerned at the plight of their fellow-Afrikaners, continued to live happily and pleasurably. I was astonished to see that Afrikaner girls, not from the camps, but those who lived nearby, rode about with English officers and had fun with them, quite clearly without the slightest concern for what was happening on their doorstep.
A few more days went by in this fashion, and nothing happened to indicate that they intended sending me to prison. I decided to risk a visit to the Commandant. I had heard that my mother was in the Bloemfontein camp, and I hoped to make my way there. I was, however, afraid, for I was already on the blacklist and could not afford to step further out of line. I asked for an interview with the camp Comandant, and was escourted to his office. When I told him my story, he pointed to a letter on his table and said: ‘Oh no, there will be no permission for you. You betrayed us and caused some of our people to be shot. I know all about you. You will stay in this camp, and not once will you step over the perimeter. What is more, you will die here!’
‘That’s what you think,’ I thought to myself. We would see.
He asked me how many brothers I still had on commando. I said four, and he then began abusing the burghers. ‘Those savage Boers, they don’t fight, they just go around plundering, robbing and stealing.’ My blood grew hotter with each further abuse. Why could I not give vent to my feelings?
So I blurted out: ‘No! They are brave men, but what are you? You’re a women’s Commandant. It’s a scandal. There’s neither skill nor honour in being a women’s Commandant.’
This was too much for him. He jumped up, grabbed me by the chest, shook me a few times, and said: ‘Insult me, and you’ll find yourself in prison … you traitor!’
He turned around, suddenly, when someone from behind him grabbed his hand. It was a Mr X, the Commandant’s secretary. I was more than dumbfounded when I recognised him as one of my teachers during my first years at school. This so-called secretary asked the Commandant to keep calm, and to proceed more gently. Whether these words had any effect, I cannot be sure, for my punishment followed immediately.
I could choose between fourteen days in prison on rice water, or fourteen days doing the camp guards’ washing. I thought for a moment.
‘So, what do you say?’ shouted the women’s Commandant.
‘I’ll do the washing,’ I said calmly.
For I had, by then, already begun to make plans for an alternative solution.
Ná die jong weg is met die brief, sê die kommandant vir my ek moet klaarmaak om saam te gaan – vroeg die olgende môre sou die laer vertrek. Toe vra ek vir hom wat dan sal word van al die goed.
“O, ons vat dit,” sê hy.
“Ja, maar dan moet jy my ’n bewys gee daarvoor.”
Hy stem toe in en gee my ’n bewys vir £1,090, en die spaider verbrand hulle. Ek is hoog in my skik en dink by myself: “Toe maar, Kakies, sukkel julle nou maar om die skape uit die berg te kry; my bewys het ek.” Dié versteek ek in die soom van ’n groot sakdoek. Gelukkig weet hulle niks van die ander geld wat ek aan my het nie. Ek is nou ook klaar ingepak, want daar was ook byna niks om te pak nie. Die huisraad behoort nie aan my nie, en verder maak my besittings maar net ’n paar kleinighede uit.
Hulle vra my wanneer die broer nou eindelik sal kom, maar ek verstaan ook nie waarom hy nog nie opgedaag het nie. Dit is later al skemer, en ons wag nog op die broer wat nooit sou kom nie.
Meteens kom die kommandant die huis ingestap, en aan sy stap kon ek hoor dat daar iets verkeerd is. Hy kom ook die sitkamer in, briesend kwaad, en met twee oë wat vlam van woede, soek hy my. Sodra hy my sien, kom hy tot vlak voor my en steek amper my oë uit soos hy sy vinger in my gesig druk, met die woorde: “You traitor. I’m going to send you to prison with a severe punishment.”
Ek hou my ewe onskuldig en wil weet wat nou gebeur het. Hy steur hom egter nie aan my nie en gaan voort om my uit te skel vir al wat hy kan. Ek is ’n leuenaar, ’n verraaier, ’n bedrieër, en hy gaan my in die tronk stop, ensovoorts. Hy wil ook die bewys wat hy my gegee het, terug hê, en sê dat ek geen pennie sal kry nie. Ek wis dat mooipraat nou niks sal baat nie, en het toe al begin warm word vir al sy skeltaal. Ek sê toe aan hom dat ek geen waarde aan die bewys geheg het nie en dit al klaar verbrand het.
Ek is egter baie nuuskierig om te weet wat gebeur het. Ek roep vir ou Tryn en vind by haar uit dat my broers weer ’n brief terug geskryf het. Hoe hulle so iets kon doen, kan ek nou nog nie begryp nie. In elk geval, in die brief sê hulle dat hulle die Kakies dié aand sal kom opdons. Met die terugkom het die Kakies die brief by die jong gekry, en toe was die gort gaar. Ek wis toe my lot was beslis, ek kon maar die ergste verwag en my klaarmaak vir Springfontein se tronk en ryswater.
Dieselfde aand trek ons nog daarvandaan weg tot op die buurplaas Vlakfontein. Die volgende dag raak die Kakies daar slaags met die patrollie Boere waaronder my broers is. Ek kon nie sien nie, maar kon goed hoor hoe hulle skiet en veg. Ek sit met die vrees dat my broers miskien in die geveg sal omkom; hulle is maar ’n klein klompie, maar het darem ’n goeie rant waarin hulle kon skuil. Laat die agtermiddag bring hulle drie gewonde Kakies die laer binne. Van die verloop van die geveg weet ek nog niks. Ek wag toe maar en vra naderhand aan ’n offisier wat betrokke was by die geveg. Ewe bitsig sê hy: “Jy vra nog asof jy nie weet nie. Dis deur jou helse werk, en jy sal daarvoor boet, maar ons het jou mense almal doodgeskiet.”
“Waar het jy hulle begrawe?” vra ek weer.
“Begrawe? Ons het hulle daar laat lê vir die ongediertes en aasvoëls!” antwoord hy.
By die hoor van dié skokkende tyding het ek maar stil omgedraai en weer in die tentwa geklim. Donker skaduwees kruip al oor die vlaktes, en ’n gevoel van eensaamheid, heimwee en verlange maak hom nou stadig van my meester. Wanneer dit donker word, kan ek tog in trane ongehinderd uiting gee aan my gevoel. Later in die nag steek ek my lampie aan, om maar so te sit en peins oor wie weet wat alles nog met my mag gebeur. Elke keer lig een van die soldate die seil op en vra waarom ek nie slaap nie. Dan sit ek maar net so en gee geen antwoord nie.
Dit was ’n nag van kommer en angs. Alleen in die groot laer, en hier in die nabyheid lê my broers miskien dood of swaar gewond, en ek kan nie eens by hulle wees om hulle ’n bietjie water te gee of hulle wonde te verbind nie. Wat sou my ou moeder sê as sy moes weet? En dan weer, waar is sy en my vader? Miskien ook al dood in die kamp, waar ons mense so doodgaan, soos ons hoor. Daarby nog my eie toestand, met die treurige vooruitsig van tronklewe wat op my wag. So het ek die nag deur gesit en my bekommer, totdat die lig van ’n nuwe dag oor my gebreek het.
Vroeg die volgende môre hoor ek vrouestemme langs my wa. Ek loer uit om te sien wie dit kan wees, en raak byna stom van verbasing. Daar staan niemand anders nie as mev Metz en mev Jacobs met hul kinders. Die vorige dag is hulle op Touwfontein, ook ’n plaas daar in die buurt, gevang. Hulle is die nag te voet hier na die laer toe aangejaag. In my hart het ek met hulle gesimpatiseer – hulle het so uitgehonger en gedaan gelyk van die ver loop.
Die volgende dag stuur hulle ons na Jagersfontein se stasie toe, en daar, sonder water of kos, sit hulle ons in ’n oop trok, en by dit in die kokende, warm son daarby, en so is ons na Springfontein. Toe ons daar aankom, is ons sonder versuim sommer reguit kamp-toe. Hulle sit my toe by mev Jacobs in die tent. Dit sal seker nie vir lank wees nie, dink ek, want ek moet mos nog tronk-toe en ek verwag net elke oomblik dat hulle my sal kom haal. ’n Paar dae gaan egter so verby, en daar gebeur niks. Ek begin moed skep en dink dat hulle van my vergeet het. Intussen het ek die lewe in die kamp goed gadegeslaan, maar dit was vir my te oorweldigend. Ek besef dat ek dit nooit sal uithou nie; die ellende is onbeskryflik. Die sterfte en siekte onder die mense, sou my mal of dood maak.
Nieteenstaande die treurige toestande in die kampe, was daar nogtans ’n deel van ons volk wat, onbesorg oor die lotgevalle van hulle mede-Afrikaners, gelukkig en plesierig bly leef het. Dit het my verbaas om te sien dat Afrikanermeisies, nie van diegene in die kampe nie, maar wat in die omgewing gebly het, wat ewe plesierig met die offisiere rondgery het, met blykbaar nie die minste besorgdheid oor wat in hul onmiddellike omgewing aangaan nie.
Nog ’n paar dae gaan so verby, en daar gebeur niks wat lyk of hulle nog ’n tronkplan met my het nie. Ek besluit toe om dit maar na die kommandant toe te waag. Ek het gehoor my moeder is in Bloemfontein se kamp, en my plan is nou daarheen. Ek is egter maar skrikkerig, want ek is reeds op die swart lys en moet dus net in my spoor trap. Ek vra toe om die kampkommandant te spreek, en iemand neem my na sy kantoor toe. Toe ek my storie klaar vertel het, wys die ou na ’n brief op sy tafel en sê: “O nee, vir jou is daar geen verlof nie. Jy het ons verraai en ons mense laat doodskiet. Ek weet alles van jou af. Hier in die kamp sal jy bly, nie eens ’n voet van jou oor die lyn nie; en wat meer is, jy sal ook hier vrek!”
Ek dog by myself: “Dis wat jy dink, maar ons sal sien.”
Hy vra my toe hoeveel broers ek nog op kommando het. Ek sê toe vier, en toe begin hy op die burgers skel. “Die wilde Boere, hulle veg nie; hulle gaan net rond om te plunder, te roof en te steel.”
By elke skelwoord het my bloed ook warmer geword, en ek dink toe by myself: “Waarom kan ek ook nie uiting gee aan my gevoelens nie?”
Toe sê ek: “Nee! Hulle is dapper manne, maar wat is jy – ’n vrouekommandant, en dit is ’n skandaal. Dit is nie ’n kuns of eer om ’n vrouekommandant te wees nie!”
Dit was vir hom te erg. Hy spring op en gryp my aan die bors, skud my so ’n paar maal en sê: “Jy beledig my, en ek sal jou in die tronk laat stop … jou verraaier!”
Meteens draai hy hom om toe iemand van agter hom aan die arm vat. Dit was ’n mnr X, die kommandant se sekretaris. Ek was meer as verstom toe ek hom herken as een van my onderwysers gedurende my eerste skooljare. Die sogenaamde sekretaris vra toe die kommandant om kalm te bly en sagter te werk te gaan. Of dié woorde enige uitwerking gehad het, kan ek nie juis sê nie, want dadelik volg my straf.
Ek kon kies of ek veertien dae in die tronk op ryswater wou lewe, of om vir veertien dae die kampwagte se wasgoed te doen. Ek dink so ’n rukkie.
“Toe, wat sê jy?” skreeu die vrouewagter.
“Ek sal die wasgoed doen,” sê ek ewe kalm.
Want ek het toe al klaar begin planne beraam om ’n ander uitweg te kry.
]]>
Click on the image to listen to the podcast
From The Lady Who Fought
by Sarah Raal
With no fixed destination, we chose a direction and trekked away from the farm and the railway line. It was a slow business and the going was difficult. The oxen, which had been inspanned in no particular order, would not pull together. We moved in the direction of Toomfontein. Across the plains, behind the mountains, came Sam with the flock of sheep. At Toomfontein, we waited for them to catch up with us; and I told Sam to trek from there to Vlakfontein, where we would meet up again and make further plans.
At Vlakfontein we rested and camped for about three weeks. It was far from my brothers, and it was not easy taking care of all the sheep.
To my great joy, my brothers got leave to join Commandant Nieuwoudt’s commando. This meant that they were much closer to me, and were able to afford me some protection, while I could assist them with clothing and other provisions. For greater safety, and to be closer to them, I trekked from Vlakfontein to Boomplaas, a farm about eight miles away, and about six miles from where my brothers were stationed.
I stayed at Boomplaas for about six weeks, hoping the war would soon be over, for coping with the sheep had become very difficult. It was a large flock, and the wild dogs and jackals were a menace. Also, I felt neither at home nor at ease there. I had a peculiar dread of the big mountains with their deep, dark ravines full of baboons. This was the farm where a battle had taken place in 1848. The officers’ graves there, and the ghost stories that were told, made the place even less attractive to me.
Dear old Tryn and the others remained loyal to me, and continued to sleep with me in the house. I also had my faithful dog, and the revolver my brothers had given me, so I was at least reasonably protected.
A strange thing happened one night while I was staying there. As usual, we locked up the house and went to sleep, but at about eleven o’clock we heard something. Nero, my dog, also heard it, and ran growling from one window to the next. I patted and coaxed him so that he wouldn’t bark. Tryn was afraid, and came to my bed, wanting to know what was going on. Suddenly Nero barked loudly and jumped up against the door, and the next thing I knew Tryn was sitting beside me in bed. She wouldn’t listen, however much I tried to calm her down, and refused to leave my bed. She insisted that I fire a shot for some kind of reassurance, otherwise she wouldn’t budge. There was nothing I could do, so I fired a shot through the door, and we sat quietly and listened. When it was all dead quiet again, and nothing had happened, Tryn went, fetched her bedding, and made her bed right next to mine. Thus we spent the rest of the night, without sleeping at all.
Early next morning, we were anxious to see what had been going on. To our astonishment, we found the kitchen door wide open, with the whole lock sawn off, and some of our things stolen from the pantry. So it was a petty thief that had given us such a fright.
It was now my sixth week at Boomplaas, and the experience of the previous night had made me even more afraid of the place. I saw a lot of my brothers. They passed by on their way to blow up the railway line, or when they went out scouting, and they would usually pay me a visit.
The morning after the theft, I received a message that my brothers would be coming for supper the following evening. Next morning I was up and about early, to get everything ready for their arrival, and to prepare a good meal for them.
By afternoon everything was more or less ready, and I went to sit and work in front of the window in my room. I became so engrossed in my needlework that I didn’t notice a group of horsemen arriving, and only when they reached the yard did I see that the place was crawling with Khakis. I got such a fright that I simply jumped up to go outside, but before I could do so the English troops came storming into the house and started searching all the rooms. After a while they stopped, but only after they had stolen what they wanted – that night I did not even have a slice of bread to eat.
I began to worry less about what was going on at the house. My real concern was what would happen that evening when my brothers arrived, as planned. They knew nothing about the enemy, and would therefore ride in, relaxed and ignorant of the danger awaiting them. I had to make a plan. I had to warn them. But how?
The English officers came in, sat in the living room, and called for me. I quickly warned Tryn to say nothing. She was to know nothing of any Boers, nor was she to be able to understand them if they spoke to her. I was still conspiring with Tryn when one of the English again came to tell me that the Commandant wished to see me.
When I entered the living room, it was full of English soldiers, laughing, chatting and smoking. I had to do everything in my power to control myself. My nerves almost got the better of me. I was afraid, shy and angry, all at the same time. Then the interrogation began.
‘What can you tell us about the Boers? Where are they? Do you see them often?’ And so on. My interrogator spoke in a quiet and friendly manner, and it did not seem as if he was going to handle me too roughly.
I said to him: ‘Look, it’s tea time. Let me first make tea, then I’ll come and sit down, and tell you everything.’
My purpose, of course, was to play for time, so as to get my plans in order. When I left the room, one of them went and sat down at the piano, and began to play Home, Sweet Home. It was played so sadly that a cold shiver went down my spine at the sound of the well known melody. Naturally, he was thinking of his home, but what about mine? I preferred not to hear it, so I closed the door behind me. After a while the tea was ready, and Tryn took it into the living room. I also went in and stood next to the piano while the playing continued. By now I had a reasonably coherent story in mind. The piano playing stopped, and the Commandant again asked me what I could tell them. I said I knew next to nothing about the Boers, and that I never saw them. But, I told them, there was a patrol of burghers in the area.
‘Where? Where?’ they interrputed me.
I said I didn’t know – they never stayed in the same place. I told them that a younger brother of mine was with the burgher patrol, and that he didn’t want to carry on fighting. He knew they would never be able to defeat the enemy, and things were so scarce. I was to let him know when an English force arrived, as he wished to give himself up, and be sent to one of the camps.
‘But,’ he asked, and here he almost caught me out, ‘how would you know where he is if they never stay in the same place?’
‘Oh, that’s easy,’ I answered. ‘I write to him often. The letter is placed under a special stone he knows about. He comes and fetches it there, and also leaves one for me.’
I said I was anxious that he should go in under protection, and would like to get my horse and saddle ready, to get a message to him. I could write to him now, and a young servant could deliver the letter.
The Commandant looked at the others, who seemed to me to be very sceptical, and not at all keen on the idea. I approached him, took him by the arm, and in a pleading voice, a half-cry I made sound as pathetic as possible, I begged him to please save my young brother. He spoke to the others again, then said to me: ‘All right, write to him in English. Then show it to me, and I’ll see.’
I took some writing paper, went and stood next to him at the piano, and wrote. I was shaking like a leaf and could hardly write – so afraid was I that my plan would backfire. But when the officers started chatting again, my courage returned, and I became less timid.
I wrote the following note on the first page of the writing pad: ‘Dear Brother, I promised to let you know. An English force has just arrived. Try to come over at once. Sarah.’
Unobserved, I lifted up the first page without tearing it off, and wrote on the second page: ‘There is a large English force here. They’re looking for you. Be careful. Don’t come tonight. I’ve been captured.’
I held out the writing pad so he could read it. My heart was pounding like a hammer in my throat. What would happen to me if he lifted the first page and saw the second? At that moment I could not speak. He finished reading and said: ‘All right, then, you can send it.’
Ever so carefully I tore out the two pages together, put them in an envelope, and sealed it in front of them. Only then could I begin to breathe normally again.
Once the servant had left, everything would be all right – he knew where to find them. Tryn had put him through his paces. He knew the story of the stone post office, and would betray nothing if anyone interrogated him.
The officers all went outside together to watch the servant leave with the letter, and ordered the guards to let him pass. Little did they know that he was riding straight to the Boer patrol.
Suddenly I felt free, and able to relax again. I knew my letter would reach its destination quickly and unharmed. The servant knew the veld, and my brothers were not far away.
]]>Uit Met die Boere in die veld
deur Sarah Raal
Met geen bepaalde bestemming in gedagte nie, trek ons nou maar sommer in ’n rigting, om net van die plaas en die treinspoor af, weg te kom. Dit gaan maar stadig, en ook met baie moeite. Die osse wat sommer enige manier ingespan is, wil nie gelyk trek nie. Ons volg maar die rigting na Toomfontein. Agter die berg langs, oor die vlakte, kom ou Sam met die trop skape aan. Op Toomfontein wag ons toe, totdat Sam dié middag met die vee aankom. Daarvandaan laat ek hom na Vlakfontein toe trek – daar sou hy my kry, en dan kon ons weer verdere reëlings tref.
Op Vlakfontein het ek toe weer omtrent drie weke lank, stil en rustig gebly. Dit was nog egter ver van my broers af, en daarby het dit ook maar moeilik gegaan met die klomp vee, wat moes opgepas word.
Tot my grootste vreugde, kry my broers verlof om by kommandant Nieuwoudt se laer aan te sluit. Nou is hulle baie nader aan my, en hulle kon my dus ook beskerm, terwyl ek ook meer vir hulle kon doen, wat betref klere en ander benodighede. Om nog veiliger en nader aan hulle te wees, trek ek van Vlakfontein af, Boomplaas toe, ’n ander plaas ongeveer agt myl daarvandaan, en omtrent ses myl vanwaar my broers gestasioneer was.
Ek het toe ses weke lank op Boomplaas gebly, met die hoop dat die oorlog gou sou eindig, want die boerdery met die skape het baie moeilik begin word. Dit was ’n groot klomp goed, en die wilde-honde en jakkalse het ook nie weggebly nie. Ek het ook glad nie tuis en op my gemak gevoel nie. Ek het ’n eienaardige vrees gehad vir die groot berge met die diep, donker klowe vol bobbejane. Die grafte van offisiere wat daar was, en die spook-stories wat vertel is, het die plek nog minder aantreklik gemaak. Dit is die plaas waar die slag van 1848 plaasgevind het.
Ou Tryn hulle het my getrou bygestaan, en het ook nog steeds by my in die huis geslaap. Dan het ek ook nog my getroue ou hond gehad, en ’n rewolwer wat my broers my gegee het, sodat ek darem taamlik gewapen was.
’n Eienaardige ondervinding het my te beurt geval, onderwyl ek nog daar gebly het. Ons het, soos gewoonlik, die hele huis toegemaak, en gaan lê. Omtrent elfuur, hoor ons iets. Nero, my hond, het dit ook gehoor en draf knor-knor van die een venster na die ander. Ek paai hom net dat hy nie moet blaf nie. Ou Tryn het ook geskrik, en is hier vlak voor my bed, en wil net by my weet wat aangaan. Meteens gee Nero ’n harde blaf, en spring teen die deur op; en toe ek weer sien, sit ou Tryn langs my in die bed. Hoe ek ook al probeer om haar vrees weg te praat, sy hoor niks, en van uitklim uit my bed is daar geen sprake nie. Sy sê ek moet eers ’n skoot skiet, om sekerheid te kry, anders klim sy nie uit nie. Ek kon niks anders doen nie, en skiet toe maar ’n skoot deur die deur, en sit toe weer stil en luister. Toe dit weer alles stil is en daar niks te voorskyn kom nie, gaan ou Tryn haar beddegoed haal en kom lê vlak voor my bed. So het ons die nag deurgebring, sonder om te slaap.
Vroeg die volgende môre, is ons uit om te kyk wat aangegaan het. Tot ons verbasing, vind ons die kombuisdeur wyd oop, met die hele slot uitgesaag. Verder vind ons ook dat ’n klomp van ons goed uit die spens gesteel is. Dus was dit maar net ’n gewone dief wat ons so die skrik op die lyf kom ja het.
Dit was toe die sesde week dat ek hier op Boomplaas was, en die gebeurtenis van die vorige nag maak my nog skrikkeriger vir die plek. My broers sien ek dikwels. Hulle moet hier verby, as hulle die spoor gaan opblaas, of uitgaan op verkenning. Dan kom hulle gewoonlik by my aan.
Die oggend ná die stelery, kom van hulle my sê dat hulle die volgende aand by my kom eet. Die volgende oggend is ek vroeg uit, om alles vir hul koms reg te kry, en ook vir hulle ’n lekker ete voor te berei.
Teen die middag is alles omtrent klaar, en gaan ek in my kamer voor die venster sit, en werk. Ek raak so verdiep in die naaldwerk dat ek nooit opmerk dat daar ’n klomp perderuiters aankom nie; en eers toe hulle op die werf is, merk ek op dat dit wemel van die Kakies. Ek skrik so dat ek sommer opspring om uit te gaan; maar voor ek nog buite kom, storm hulle die huis in, en snuffel al die vertrekke deur. Naderhand gee hulle pad, maar nie voordat hulle my beroof het, sodat ek dié aand nie eens ’n stukkie brood gehad het om te eet nie.
Ek bekommer my egter toe maar min oor wat toe aan die gebeure is. My enigste kwelling is wat vanaand sal gebeur, as my broers kom. Hulle weet niks van die vyand se bewegings nie, en sal dus houtgerus en onbewus van die gevaar, hier aangery kom. Nee, ek moet ’n plan maak. Ek moet hulle waarsku. Maar hoe?
Die offisiere kom in en sit in die sitkamer, en laat my roep. Gou waarsku ek ou Tryn om niks te sê nie, sy weet niks van die Boere af nie, en sy kannie verstaan as hulle met haar praat nie. Ek was nog besig met ou Tryn, toe is daar al weer een, om my te sê dat die kommandant my wil sien.
Toe ek by die sitkamer instap, sit dit vol Engelse, en hulle lag, gesels en rook. Ek doen alles in my vermoë om myself te beheer. My senuwees wil met my op loop gaan; ek is bang, skaam en kwaad, alles deurmekaar. Toe begin die ou met sy kruisverhoor.
“Wat kan jy ons van die Boere vertel? Waar is hulle? Sien jy hulle dikwels?” en so aan, gaan die ou voort. Hy praat egter in ’n sagte en vriendelike toon, en dit lyk nie of hy my te hard gaan behandel nie.
Ek sê toe aan hom: “Kyk, dis tee-tyd; ek gaan eers gou vir julle tee maak, dan kom sit ek en vertel julle alles.”
My bedoeling is egter om tyd te wen, om my planne agtermekaar te kry. Toe ek uitstap, gaan een van hulle voor die klavier sit, en begin so treurig Home, Sweet Home speel. ’n Koue rilling gaan langs my ruggraat af, by die aanhoor van die bekende ou melodie. Hy dink natuurlik aan sy huis, maar wat van myne? Ek wil dit liewer nie hoor nie, en druk die deur toe. Ná ’n rukkie is die tee klaar, en ou Tryn neem dit in, en ek gaan ook in, en gaan langs die klavier staan terwyl hy nog speel. Ek het my storie nou taamlik agtermekaar. Hy hou toe op met speel, en vra my weer wat ek hulle kan vertel. Ek sê dat ek van die Boere omtrent niks weet nie. Ek sien hulle nooit. Maar hier is ’n patrollie burgers …
“Waar? Waar?” val hulle my sommer in die rede.
Ek weet nie waar nie. Hulle bly nooit op een plek nie. Ek gaan toe voort en vertel hulle dat ’n broertjie van my by die burgerpatrollie is. Hy wil nie meer veg nie, want hy sê hulle sal die vyand tog nooit wen nie, en alles is al so skaars, en dat ek hom moet laat weet sodra ’n Engelse laer hier opdaag, want hy wil maar liewer kom oorgee, en ook kamp-toe gaan.
“Maar,” vra hy, en hier vra hy my amper vas, “hoe weet jy waar hy is: hulle is dan nooit op een plek nie?”
“O, dis maklik!” antwoord ek. “Ek skryf baie vir hom, dan word die brief onder ’n klip op ’n sekere plek gesit, en hy ken die plek. Dan kom kry hy dit daar, en pos weer vir my ook een.”
Ek wil natuurlik baie graag hê hy moet onder beskerming gaan, en bied dus my perd en saal aan. Dan kan die kleinjong die brief wegbring, voeg ek nog verder by.
Hy kyk na die ander, en dit lyk my hulle is baie huiwerig en teensinnig. Ek loop nou nader na hom toe, neem hom aan die arm, en met ’n smekende huilstem wat ek so pateties moontlik maak, soebat ek hom om tog asseblief my ou broertjie te red. Hy bespreek dit toe weer met die ander, en sê toe aan my: “Goed, skryf maar vir hom in Engels, dan gee jy dit hier dat ek sien.”
Ek neem die skryfpapier, en kom staan by hom langs die klavier en skryf. Uit pure angs dat my planne nog miskien sal misluk, bewe ek so dat ek skaars kan skryf. Hulle raak nou weer aan die gesels, en dit gee my weer moed en maak my minder onseker.
Ek skryf op die eerste vel papier die volgende briefie: “Dear Brother, I promised to let you know. An English force has just arrived. Try to come over at once. Sarah.”
Onopgemerk, lig ek die eerste vel papier op sonder om dit af te skeur, en skryf op die tweede een: “There’s a large English force here. They’re looking for you. Be careful. Don’t come tonight. I’ve been captured.”
Ek hou nou die skryfblok na hom toe, sodat hy kan lees. My hart bons soos ’n voorhammer in my keel. Wat word van my as hy daardie eerste vel papier oplig en die tweede sien? Op daardie oomblik, kon ek nie een woord sê nie. Hy lees egter klaar, en sê: “Dit is goed, stuur dit maar.”
Ewe versigtig, skeur ek die twee velle saam uit, sit dit maar voor hulle in ’n koevert en lak dit toe. Toe begin ek weer normaal asemhaal.
As die kleinjong net eers weg is, dan is alles reg. Hy weet waar om hulle te kry. Ou Tryn het hom voorheen goed touwys gemaak. Hy weet ook van die klip-storie, en sal niks verraai as iemand hom vra nie.
Die offisiere gaan saam uit om die kleinjong te sien vertrek, en gee ook bevel aan die wagte om hom deur te laat. Weinig wis hulle, dat hy nou reguit na die Boerepatrollie toe gaan.
Ek leef en beweeg weer sommer vry en gemaklik. Ek weet dat my brief gou en sonder letsel sy bestemming sal bereik. Die kleinjong ken die veld, en my broers is nie vêr daarvandaan af nie.
]]>
From ‘The Budget’
In Jurie Steyn’s Post Office
by Herman Charles Bosman
‘All the same, in the days of the Republics, you would not find a burgher doing a thing like that,’ Oupa Bekker went on, shaking his head. ‘Not even in the Republic of Goosen. And not even after the Republic of Goosen’s Minister of Finance had lost all the State revenues in an unfortunate game of poker that he had been invited to take part in, at the Mafeking Hotel. And there was quite a big surplus, too, that year, which the Minister of Finance kept tucked away in an inside pocket throughout the poker game, and which he could still remember having had on him when he went into the bar. Although he could never remember what happened to that surplus afterwards. The Minister of Finance never went back to Goosen, of course. He stayed on in Mafeking. When I saw him again, he was offering to help carry people’s luggage from the Zeederberg coach station to the hotel.’
Oupa Bekker was getting ready to say a whole lot more when Jurie Steyn interrupted him, demanding to know what all that had got to do with his post office.
‘I said that even when things were very bad in the old days, you would still never see a postmaster running in the sun with a letter in a cleft stick,’ Oupa Bekker explained, adding, ‘like a Mchopi.’
Jurie Steyn’s wife did not want any unpleasantness. So she came and sat on the riempie bench next to Oupa Bekker and made it clear to him, in a friendly sort of way, what the discussion was all about.
‘You see, Oupa,’ Jurie Bekker’s wife said finally, after a pause for breath, ‘that’s just what we’ve been saying. We’ve been saying that in the old days, before they had proper post offices, people used to send letters with Mchopi runners.’
‘But that’s what I’ve been saying also,’ Oupa Bekker persisted. ‘I say, why doesn’t Jurie rather go in his mule-cart?’
Jurie Steyn’s wife gave up after that. Especially when Jurie Steyn walked over to where Oupa Bekker was sitting.
‘You know, Oupa,’ Jurie Steyn said, talking very quietly, ‘you’ve been an ouderling for many years, and we all respect you in the Groot Marico. We also respect your grey hairs. But you must not lose that respect through … through talking about things you don’t understand.’
Oupa Bekker tightened his grip on his tambotie-wood walking-stick.
‘Now if you had spoken to me like that in the Republican days, Jurie Steyn,’ the old man said, in a cracked voice, ‘in the Republic of Stellaland, for instance …’.
‘You and your Republics, Oupa,’ Jurie Steyn said, giving up the argument and turning back to the counter. ‘Goosen, Stellaland, Lydenberg – I suppose you were also in the Orighstad Republic?’
Oupa Bekker sat up very stiffly on the riempie bench, then.
‘In the Orighstad Republic,’ he declared – and in his eyes there gleamed for a moment a light, as from a great past – ‘in the Republic of Orighstad, I had the honour to be the Minister of Finance.’
‘Honour,’ Jurie Steyn repeated sarcastically, but not speaking loud enough for Oupa Bekker to hear. ‘I wonder how he lost the money in the State’s skatkis. Playing snakes and ladders, I suppose.’
~
All the same, there were those of us who were much interested in Oupa Bekker’s statement. Johnny Coen moved his chair closer to Oupa Bekker, then. Even though Orighstad had been only a small Republic, and hadn’t lasted very long, still there was something about the sound of the words ‘Minister of Finance’ that could not but awaken in us a sense of awe.
‘I hope you deposited the State revenues in the Reserve Bank, in a proper manner,’ At Naudé said, winking at us, but impressed all the same.
‘There was no Reserve Bank in those days,’ Oupa Bekker said, ‘or any other kind of bank either, in the Republic of Ohrighstad. No, I just kept the national treasury in a stocking under my matress. It was the safest place, of course.’
Johnny Coen put the next question.
‘What was the most difficult part of being Finance Minister, Oupa?’ he asked. ‘I suppose it was to make the budget balance?’
‘Money was the hardest thing,’ Oupa Bekker said, sighing.
‘It still is,’ Chris Welman interjected. ‘You don’t need to have been a Finance Minister, either, to know that.’
‘But, of course, it wasn’t as bad as today,’ Oupa Bekker went on. ‘Being Minister of Finance, I mean. For instance, we didn’t need to worry about finding money for education, because there just wasn’t any, of course.’
Jurie Steyn coughed, in a significant kind of way, then, but Oupa Bekker ignored him.
‘I don’t think,’ he went on, ‘that we would have stood for education in the Orighstad Republic. We knew we were better off without it.
‘And then, there was no need to spend money on railways and harbours, because there weren’t any, either.
‘Or hospitals. We lived a healthy life in those days, except maybe for lions. And if you died from a lion, there wasn’t much of you left over that could be taken to a hospital.
‘Of course, we had to spend a good bit of money on defence, in those days. Gunpowder and lead, and oil to make the springs of our old sannas work more smoothly. You see, we were expecting trouble anyday from Paul Kruger and the Doppers.
‘But it was hard for me to know how to work out a popular budget, especially as there were only seventeen income-tax-payers in the whole of the Republic. I thought of imposing a tax on the President’s state coach, even. That suggestion was very popular with the income-tax-paying group, but you’ve no idea how much it annoyed the President.
‘I imposed all sorts of taxes afterwards, which nobody would have to pay. These taxes didn’t bring in much in the way of money, of course. But they were very popular, all the same. And I can still remember how popular my budget was, the year I put a very heavy tax on opium. I had heard somewhere about an opium tax. Naturally, of course, I did not expect this tax to bring in a penny. But I knew how glad the burghers of the Orighstad Republic would be, each one of them, to think that there was a tax they had escaped.’
Oupa Bekker was still talking about the measures he had introduced to combat inflation in the early days of the Orighstad Republic when the lorry from Bekkersdal arrived in a cloud of dust.
Oupa Bekker left then, for he was expecting neither correspondence, nor a milk-can.
]]>
Uit “The Budget”
In Jurie Steyn’s Post Office
deur Herman Charles Bosman
“Nogtans kon jy nie in die dae van die Republieke ’n burger kry wat so ’n ding sou doen nie,” het oupa Bekker voortgegaan terwyl hy sy kop geskud het. “Selfs nie in die Republiek van Goosen nie. En selfs nie nadat die Republiek van Goosen se minister van finansies al die staatsinkomste in ’n betreurenswaardige pokerspel by die Mafeking-hotel, waaraan hy uitgenooi is om deel te neem, verloor het nie. En daar was daardie jaar nogal ’n groot oorskot ook, wat die minister van finansies regdeur die pokerspel in ’n binnesak weggebêre het, en wat hy ook nog kon onthou wat hy aan hom gehad het toe hy by die kroeg ingegaan het. Hoewel hy nooit kon onthou wat daarna van die oorskot geword het nie. Natuurlik het die minister van finansies nooit weer teruggegaan Goosen toe nie. Hy het by Mafeking aangebly. Toe ek hom weer gesien het, het hy aangebied om mense se bagasie van die Zeederbergse koetsstasie na die hotel te help dra.”
Oupa Bekker het hom gereed gemaak om nog baie meer te sê toe Jurie Steyn hom in die rede geval het, en daarop aangedring het om te weet wat dit alles met sy poskantoor te doen het.
“Ek het gesê dat, selfs as dinge in die ou dae baie sleg gegaan het, jy nooit ’n posmeester in die son sou sien hardloop het met ’n spleetstok nie,” het oupa Bekker verduidelik en bygevoeg, “soos ’n Mchopi nie.”
Jurie Steyn se vrou wou geen onaangenaamheid hê nie. Sy het dus gekom en op die riempiesbank langs oupa Bekker gaan sit en op ’n vriendelike soort van manier aan hom verduidelik waaroor die hele bespreking gegaan het.
“Jy sien, Oupa,” het Jurie Bekker se vrou uiteindelik gesê nadat sy stilgebly het om haar asem terug te kry, “dis presies wat ons besig was om te sê. Ons het gesê, in die ou dae voordat daar ordentlike poskantore was, was die gebruik by mense om briewe met Mchopi-boodskappers te stuur.”
“Maar dis wat ek ook gesê het,” het oupa Bekker volgehou. “Ek sê, waarom gaan Jurie nie liewer in sy muilkar nie?”
Daarna het Jurie Steyn se vrou maar opgegee. Veral toe Jurie Steyn oorgeloop het na waar oupa Bekker gesit het.
“Jy weet, Oupa,” het Jurie Steyn gesê, terwyl hy baie saggies gepraat het, “jy was vir baie jare ’n ouderling, en ons almal in die Groot Marico respekteer jou daarvoor. Ons respekteer ook jou grys hare. Maar jy moenie daardie respek prysgee deur … deur te praat oor dinge wat jy nie verstaan nie.”
Oupa Bekker het sy greep op sy tambotiehoutkierie verstewig.
“Jurie Steyn, as jy nou só met my in die republikynse dae gepraat het,” het die ou man in ’n gebroke stem gesê, “byvoorbeeld in die Republiek van Stellaland …”
“Jy en jou republieke, Oupa,” het Jurie Steyn gesê terwyl hy die argument laat vaar en omgedraai het toonbank toe. “Goosen, Stellaland, Lydenburg – ek neem aan jy was ook in die Republiek van Orighstad?”
Oupa Bekker het daarna toe baie stroef op die riempiesbank gesit.
“In die Republiek van Orighstad,” het hy verklaar – en in sy oë het daar vir ’n oomblik die lig van ’n grootse verlede geglinster – “in die Republiek van Orighstad het ek die eer gehad om die minister van finansies te wees.”
“Eer,” het Jurie Steyn sarkasties herhaal, maar hy het nie hard genoeg gepraat vir oupa Bekker om te kon hoor nie. “Ek wonder hoe hy die geld in die staat se skatkis verloor het. Seker slangetjies-en-leertjies gespeel, neem ek aan.”
~
Nogtans was daar dié van ons wat heel geïnteresseerd in oupa Bekker se stelling was. Johnny Coen het sy stoel toe nog nader aan oupa Bekker geskuif. Selfs al was Orighstad toe slegs ’n klein Republiekie, en een wat nie vir lank bestaan het nie, was daar tog iets in die klank van die woorde “minister van finansies” wat nie anders kon nie as om die gevoel van ontsag in ons op te wakker.
“Ek hoop jy het die staatsinkomste op ’n deeglike manier in die reserwebank gedeponeer,” het At Naudé gesê terwyl hy vir ons geknipoog het, maar ons was nogtans tog beïndruk.
“In daardie dae was daar nie ’n reserwebank nie,” het oupa Bekker gesê, “en in die Republiek van Orighstad ook nie enige ánder soort van bank nie. Nee, ek het die nasionale skatkis in ’n kous onder my matras gebêre. Dit was natuurlik die veiligste plek.”
Johnny Coen het toe die volgende vraag gestel.
“Wat was die moeilikste aspek om minister van finansies te wees, Oupa?” het hy gevra. “Ek veronderstel dit was om die begroting te laat klop?”
“Geld was die moeilikste ding,” het oupa Bekker al sugtende gesê.
“Dit is nog steeds,” het Chris Welman hom in die rede geval. “Jy hoef ook nie ’n minister van finansies te gewees het om dit te weet nie.”
“Maar, natuurlik was dit nie so sleg soos vandag nie,” het oupa Bekker aangegaan. “Ek bedoel, om minister van finansies te wees. Byvoorbeeld, ons hoef nie bekommerd te gewees het om geld vir onderwys en opvoeding te vind nie, want daar was natuurlik net nie so iets nie.”
Jurie Steyn het op ’n veelseggende soort van manier gekug, maar oupa Bekker het hom geïgnoreer.
“Ek dink nie,” het hy voortgegaan, “dat ons in die Orighstadse republiek vir onderwys sou opgekom het nie. Ons het geweet ons was beter af daarsonder.
“En dan was daar ook nie die nodigheid om geld uit te gegee het op spoorweë en hawens nie, want daar was ook nie so iets nie.
“Of hospitale nie. Ons het in daardie dae ’n gesonde lewe gelei, behalwe miskien vir die leeus. En as ’n leeu jou doodgemaak het, was daar nie veel van jou oor wat hospitaal toe geneem kon word nie.
“Natuurlik moes ons in daardie dae ’n hele klomp geld op verdediging uitgee. Buskruit en lood, en olie om die veertjies van ons ou sannas te kry om mooi glad te werk. Jy sien, ons het enige dag moeilikheid van Paul Kruger en die Doppers verwag.
“Maar dit was moeilik vir my om te weet hoe om ’n gewilde begroting uit te werk, veral omdat daar slegs sewentien belastingbetalers in die hele Republiek was. Ek het daaraan gedink om selfs belasting op die president se staatskoets te hef. Daardie voorstel was baie gewild onder die die groep belastingbetalers, maar jy het geen idee hoe dit die president omgekrap het nie.
“Daarna het ek allerhande soorte belastings gehef, wat vir niemand nodig was om te betaal nie. Natuurlik het hierdie belastings nie veel, wat geld betref, ingebring nie. Nogtans was hulle baie gewild. En ek kan nog steeds onthou hoe gewild my begroting daardie jaar was toe ek opium baie swaar belas het. Ek het êrens van ’n opiumbelasting gehoor. Natuurlik spreek dit vanself, dat ek nie verwag het dat dié belasting ’n pennie sou inbring nie. Maar ek het geweet hoe bly die burgers van die Republiek van Orighstad sou wees, iedereen van hulle, om te dink dat daar belasting was wat hulle vrygespring het.”
Oupa Bekker was nog steeds besig om te praat oor die maatreëls wat hy getref het om inflasie gedurende die vroeë dae van die Republiek van Orighstad, te bekamp, toe die lorrie van Bekkersdal af in ’n stofwolk daar aangekom het.
Oupa Bekker het toe weggestap, want hy het nóg korrespondensie nóg ’n melkkan verwag.
Uit Met die Boere in die veld
deur Sarah Raal
Maande gaan so verby, maande vol angs, kommer en onsekerheid. Geen taal of tyding van ’n familielid nie, en ek hier blootgestel aan al die gevare. Maar ek is vasbeslote om, wat ook al gebeur, vol te hou tot die bitter einde. Af en toe hoor ek die ontstellende berigte van lyding en dood in die kampe. By die gedagte dat ek miskien nog gevang mag word en ook na een van die kampe gestuur kon word, maak ek weer kliphard plan om te vlug. Sewe maande het so verbygegaan, toe ou Tryn een oggend weer by my kamer ingehardloop gekom het met: “Kleinnooi, kleinnooi, kom kyk wie is hier – die kleinbasies!”
Wat was die blydskap en opgewondenheid nie groot nie! Huil-huil het ek die een ná die ander omhels. My arme broers – sal ek die gesig ooit vergeet! Bruin gebrand, uitgehonger en verwaarloos in die wind en weer, met amper geen skoene meer aan nie, en klere soos vodde. Nogtans is hulle opgeruimd en bly dat hulle weer by die huis kan wees; maar instede van ’n hartlike verwelkoming, kry hulle ’n leë huis met ’n hulpelose suster.
My eerste vraag, so gou as wat ek weer kon praat, was: “Kom julle my haal?”
Vraend kyk die een na die ander en sê dan: “Ag, suster, hoe kan ons jou saamneem? Ons eie lewe is gedurig in gevaar en vol ontberinge. Hier kan ons ook nie bly nie; dis te na aan die vyand; en as hulle weet ons is hier, sal jou lewe verseker ook in gevaar wees.”
Dié dag bring ons toe maar stil deur. Hulle perde word goed in die stal versorg, en verder bly ons maar op die uitkyk na swart spioene; want ek weet dat as hulle uitvind dat my broers hier is, dan is dit klaarpraat met my. Laat dié middag hoor ek by een van ou Andries se seuns dat die ou weet van my broers, en dat hy dié nag met Engelse sou kom om hulle te vang. Ons het toe die paaie goed dopgehou en met skemer die aand het my broers opgesaal, my ook op ’n perd gesit, en ons is weg na die naaste buurplaas toe.
Toomfontein is ongeveer ’n halfuur te perd van ons plaas af. Daar het ons toe die nag oorgebly, en my broers het die oggend na hul kommando toe vertrek. Vroeg die volgende oggend was ou Sam ook daar om inligting van ons plaas af te kom oordra. Hy vertel ons toe alles wat daardie nag aangegaan het. Die Engelse het daar saam met ou Andries opgedaag, almal te perd en gewapen. Ná hulle hul perde versteek het, het hulle die huis omsingel om die Boere wat daar is, te vang. Toe daar niks van gekom het nie, wou hulle van ou Sam weet waar die Boere is. Maar ou Sam weet niks van Boere af nie, daar was geen Boere nie en ook nie my broers nie. Toe dit lig word, is hulle die huis in en snuffel dit deur van die kombuis tot by die solder uit. Verder wil hulle weet wat van die meisie geword het wat daar bly. Ná hulle niks en niemand kon vind nie en gehoor het dat ek gaan kuier het en weer dieselfde dag sou terugkom, is hulle daar weg.
Dié middag is ek weer terug huis-toe, waar ek alles weer rustig en stil aantref. Die berig dat my broers daar was, het die Engelse egter meer agterdogtig gemaak. Hulle vertrou die vrede nou glad nie meer nie, en omdat hulle my broers graag wil vang, stel hulle alles in werking en wend hulle alle pogings aan om hulle te betrap as hulle weer op die plaas mag kom. Elke nag stuur hulle swart spioene uit, onder leiding van ou Andries. Die ou ken mos alles op die plaas. Hy sê vir hulle waar om hul perde te versteek en waarlangs my broers sal kom. Ons huis ken hy ook van voor tot agter, selfs watter kamer myne is. Saans laat hoor ek hulle op die stoep onder my kamervenster; dan beveel hulle my om my deur te sluit en nie ’n voet uit die kamer te sit nie, anders sal hulle my wys wie is baas.
Onbeskryflik is die nagte van angs wat ek daar alleen moes deurmaak – ’n hulpelose vroumens alleen aan die genade van die barbare oorgelaat. Daarby nog die aaklige gedagte dat my broers enige nag, sonder dat ek hulle kan waarsku, in die val sal loop, om dan gevang of miskien voor my oë koelbloedig doodgeskiet te word.
Ou Sam en Tryn het gelukkig getrou gebly aan my. Hulle was dan ook nou my enigste hulp en raad. Ou Tryn het snags by my in dieselfde kamer geslaap, en ou Sam het vir my die boerdery behartig. Die swart spioene het, eienaardig genoeg, ’n soort eerbied vir ou Sam gehad. Dié ou het hulle dan ook gewaarsku om nie die kleinmies te molesteer nie, anders sou hy hulle gaan aangee by die Engelse. Hulle het dit dan ook nooit gewaag om in die huis te kom nie, maar het my op allerhande ander maniere getempteer. Partykeer as hulle oordag daar opdaag, beveel hulle die kleingoed om hul perde koud te lei en in die stal te sit en om toe te sien dat hulle water en voer kry. Dan stap hulle soos groot menere daar op die werf rond. Verder kom hulle by die huis aan en beveel ou Tryn om vir hulle koffie te maak en te gee wat hulle wil hê. Dit was genoeg om ’n mens mal te maak, en dit was alles bydraende oorsake wat my laat besef het dat die lewe vir my hier onmoontlik begin word het. Ek sou dit nie langer hier alleen kon uithou nie, en sou ook nie veel langer meer alleen gelaat word nie.
Die einde het vinnig nader gekom. Nou is ek hard aan die plan maak om weg te kom. Op ’n goeie môre kry ek ’n brief van die Engelse kommandant van Edenburg waarin hy my beveel om met al my goed na Edenburg toe te kom, met die vee en alles. Hulle beskuldig my daarvan dat ek net op die plaas sit om kwaad te doen, en ek voorsien die burgers van kos, en verder is ek daar ’n las vir hulle. Hulle sou oor ’n paar dae vir my ’n wa uitstuur om die koring en goed op te laai. Ek skrik my boeglam vir die brief en besef dat ek toe dadelik aanstaltes moet maak om weg te kom, anders vang hulle my nog op die plaas. Maar waar om te begin, of liewer, waarmee om te begin, was nou vir my die grootste probleem. Ek het ook niemand om te raadpleeg nie. Gaan ek vir ou Sam vra wat hy dink, dan sê hy vir my: “Wat dink die nonnie?”
Oor een saak egter was ek toe al absoluut vasbeslote, en dit was dat wat ook al gebeur, vir my sou hulle nie kry nie. As dit daarop neerkom, gee ek alles prys en vlug alleen. Ek kom liewer op die slagveld om, maar as ek dit kan verhelp, nie in ’n konsentrasiekamp nie. Aangespoor deur die vrees om gevang te word en deur die nood gedrewe, is my brein koorsagtig aan die werk. Oorgeeplanne het ek nooit gemaak nie en ek dink nou net in een rigting, en dit is hoe om weg te kom met alles wat daar is – die vee, waens, spaider en koring.
Dié middag was my planne, so goed of so swak as wat hulle ookal mag wees, taamlik agtermekaar. Ou Sam sou trek met die skape, ou Tryn en Piet moes die wa dryf, en ek sou met die spaider vlug. Maar daar was nie trekdiere nie. Dieselfde aand stuur ek nog vir ou Sam met ’n brief na die naaste burgerkommando en smeek hulle om vir my trekvee te stuur. Ek verduidelik ook aan hulle die posisie waarin ek verkeer, en sê dat ek die koring wil uitbring en dat ek wil wegkom. Die volgende middag, hier is ou Sam met die trekvee, en nou begin die pakkery in alle erns. Die osse ja ons in ’n kampie naby die huis en ons pak nou vir al wat ons werd is. Die koring en ander goed het ons op die wa, en alles word in gereedheid gebring vir “die Groot Trek”.
Die volgende middag was alles klaar, en ek beveel ou Sam om die osse nader te bring en nou begin die inspannery. Hier kom ons toe voor ’n nuwe probleem te staan. Dit is ’n vreemde trekspan, en ons het nie ’n idee hoe hulle trek nie en watter voorosse en watter agterosse is nie. Maar dit kom nou nie daarop aan watter voor- of agterosse is nie, hulle moet in en trek. Dit is eers die grootste gesukkel om die goed in die hande te kry; hulle het lank nie gewerk nie en is lewendig en stoterig. Ná ’n lang gesukkel, en nie voor ’n paar nek omgedraai is en ’n paar jukskeie gebreek is nie, het ons hulle so op ’n manier ingespan gekry, en toe het ou Sam vir Piet en ou Tryn gehelp. Ná dié ou my die spaider help inspan het, ry hy ook weg na die skape toe. Ek bly toe alleen agter om afskeid te neem van die ou plaas.
Vir laas stap ek die ou huis deur van een kamer na die ander om te sien dat alles toe is. Van elke kamer met sy meubels neem ek afskeid en sluit dit agter my. Die hele ou huis is somber en dood. Al wat ek hoor, is die tik-tak van die huisklok op die skoorsteenmantel in die voorhuis. Hom laat ek staan; waarvoor sal hy loop? Daar is niemand om voor tyd te hou nie.
Ek moet my haas. Buite begin dit al skemer word maar binne in my hart is dit al stikdonker. Nog ’n laaste kykie na die portrette van my pa-hulle, en onwillekeurig wel daar ’n traan op in my oog. Toe sluit ek die swaar voordeur agter my en stap spaider toe, waarmee ek ’n onsekere toekoms tegemoet moet gaan, ’n vreemde en bloeddorstige wêreld in. Die Here alleen weet waarheen.
]]>
From ‘The Terror of the Malopo’
In A Bekkersdal Marathon
by Herman Charles Bosman
Oupa Bekker was camped out near Renosterpoort with Japie Uys on an afternoon, long ago, when a stranger who was tall and dark came riding up to them from out of the bush. This was how he met Hubrecht Willemse, Oupa Bekker said to us.
‘I didn’t know the man who dismounted there, where Japie Uys and I were resting,’ Oupa Bekker explained. ‘But I knew his horse. It was one of Koos Liebenberg’s prize stallions. I also knew the saddle. It belonged to Gert Pretorius. And the suit the stranger had on was Krisjan Steyn’s black church clothes.’
Oupa Bekker said that he identified the suit by the mended place in the knee of the trousers from where Krisjan Steyn had fallen on the sidewalk in front of the Zeerust bar, one Nagmaal. Why Krisjan Steyn fell was because of the half-dozen steps in front of the bar that he hadn’t noticed, on account of the heat.
‘The stranger introduced himself as Hubrecht Willemse,’ Oupa Bekker added, ‘and he said he had been round the neighbourhood a bit. Well, a good bit, he could have said, I thought, judging from his suit and horse, not to mention Gert Pretorius’s saddle.
‘Japie Uys and I looked at each other. And I was glad I wasn’t Japie. For Japie Uys was wearing a new pair of store boots that would be just about the stranger’s size.’
Oupa Bekker said that Hubrecht Willemse came and sat down on a fallen tree-trunk beside Japie Uys and himself. Hubrecht Willemse took off his hat and fanned himself with it.
‘I don’t know whose hat it was,’ Oupa Bekker said, ‘although it looked so old and shapeless that I wouldn’t be surprised if it was Hubrecht Willemse’s own hat.
‘But it was when we saw how short Hubrecht Willemse’s hair had been cut that Japie Uys started apologising very fast for the uncomfortable tree-stump that Hubrecht Willemse had to sit on. There was a much better trunk he knew of, just down the road, Japie Uys said, and he was already disappearing into a clump of withaaks after it, when Hubrecht Willemse called him back, pretty sharply.
‘None of that,’ Hubrecht Willemse said when Japie Uys returned, looking sheepish. ‘You’re going to stay right here, both of you.’
Oupa Bekker said that although it was a hot afternoon, yet, sitting there in the bush next to Hubrecht Willemse on a fallen tree-trunk, he actually found himself shivering. He didn’t feel very different from a hollowed-out tree-trunk himself, Oupa Bekker said.
Then there was a sudden, cracking sound. The white ants had been at work on the inside of that tree-trunk, and so the wood gave way in one place, with the weight of three men on it. Nevertheless, both Oupa Bekker and Japie Uys jumped up.
‘When we sat down again,’ Oupa Bekker proceeded, ‘Hubrecht Willemse said to us: “You know, I’m an escaped convict.” Just like that, he said it. Of course, that information did not come as much of a surprise to Japie Uys and myself. All the same, we thought that the stranger might feel better about it if we pretended to be astonished.
‘So Japie Uys said, no, he just couldn’t believe it. It was just about the last thing he would have imagined, Japie Uys assured Hubrecht Willemse. And I said to him that he looked more like an insurance agent.
‘Then, remembering about a bit of unpleasantness there had been with an insurance agent in those parts not so long ago, I said he looked more like a Senator, perhaps.’
Oupa Bekker said that his words did not please Hubrecht Willemse as much as he thought they might.
‘But it was Hubrecht Willemse’s next remark that made me wonder whether he was quite right in the head,’ Oupa Bekker continued. ‘I started thinking that the years he had spent behind prison walls, with just rice water and singing hymns, must have turned his mind queer. I got a chillier feeling than ever between my shoulder-blades, then, in spite of the heat.’
For Hubrecht Willemse told Oupa Bekker that the reason why the men from the landdrost’s office would not be able to capture him was because he had the power to render himself invisible.
‘Sometimes they don’t see me at all,’ Hubrecht Willemse said to Oupa Bekker. ‘Other times they think I’m somebody else. I’ve noticed it all the way through these parts. That’s why I’m glad that I’ll be crossing the border soon.
‘Because it’s worrying me a bit, this thing. It’s a power I didn’t have before. It must be something that came to me without my knowing about it, this last time I was in prison. Maybe it was something I ate.’
Oupa Bekker said that he thought to himself, then, that it was not so very surprising that the landdrost’s men should make mistakes about Hubrecht Willemse’s identity.
‘I thought, well, if I had seen him from not so very nearby,’ Oupa Bekker said, ‘and I went just by the horse he was riding, then I might easily have taken him for Koos Liebenberg. Or, again, if I had seen him just walking, with the light not too good, and going by how he was dressed, then I might have thought he was Krisjan Steyn.
‘So it was not surprising that the landdrost’s men, who did not have occasion to visit the Dwarsberg side of the Groot Marico often, should get a bit mixed up, perhaps, in looking for Hubrecht Willemse. Like if he should walk into a bar, for instance, carrying Gert Pretorius’s saddle under his arm, I also thought.’
~
It was the next day, Oupa Bekker said, that he saw for himself something of that mysterious power that Hubrecht Willemse had spoken about having, whereby Hubrecht Willemse could become invisible or could appear to be somebody quite different.
A horseman again drew up in front of them, Oupa Bekker said, and came and joined them on the tree-stump. But this time they recognised the visitor. It was the veldkornet, who had been sent from the landdrost’s office on the escaped convict’s trail.
‘Japie Uys and I were both very glad to see the veldkornet,’ Oupa Bekker said, ‘ and the veldkornet was able to tell us a lot about Hubrecht Willemse, whom he described as a dangerous character. But we knew that much without the veldkornet having to tell us. “Whatever he wants he just takes, and he doesn’t care how,” the veldkornet said. That too we knew.
‘The veldkornet went on to say that in the records of the landdrost’s office, Hubrecht Willemse was known as the Terror of the Malopo.’
‘What, has he been there as well?’ Japie Uys asked.
‘No,’ the veldkornet replied, ‘but that’s where he’s heading now. And if he’s not going to be a holy terror there, in the Malopo, then I don’t know. But it’s outside our district, and the quicker he gets there, the better we’ll all like it, I can tell you.’
Oupa Bekker said that he thought that was a very peculiar thing for a veldkornet to say. Never mind about wanting to call Hubrecht Willemse the Terror of the Malopo, Oupa Bekker thought, why, he was enough of a Terror of the Marico. Oupa Bekker tried to suggest something along these lines to the veldkornet.
‘Well, if he gets into the Malopo, then it’s their lookout,’ was all the veldkornet could say.’
When once Hubrecht Willemse had got across the Malopo, it wasn’t so very far from there to the Bechuanaland border. Yes, he wouldn’t be at all surprised if Hubrecht Willemse was almost out of the Transvaal by now, the veldkornet added.
You couldn’t get to the Bechuanaland border that way, Japie Uys said. Not at that time of the year, you couldn’t. The only way was through the Renosterpoort. And from where he was sitting on the stump, Japie Uys pointed out the Renosterpoort to the veldkornet.
‘That scoundrel Willemse will have to come right back here again, along that same road,’ Japie Uys said, gleefully. ‘He’ll have to. There’s no other way. And that’s when you’ll get him. What’s more, Hubrecht Willemse will be coming past here again, quite soon.’
Just then another cracking sound came from the hollowed-out tree-trunk. This time it was the veldkornet that jumped up suddenly, Oupa Bekker said.
‘And later on that same afternoon, it was proved to us that Hubrecht Willemse did indeed have those ghostly powers that he had claimed,’ Oupa Bekker added. ‘For Hubrecht Willemse came back again along that road, as Japie Uys had said he would. And from a long way off we pointed him out to the veldkornet, but the veldkornet just couldn’t see him at all.
‘And when, afterwards, Hubrecht Willemse got so near that the veldkornet just had to see him, the veldkornet said that it didn’t look like Hubrecht Willemse to him in the least.
‘It looked more like a Senator he knew, the veldkornet remarked, when Hubrecht Willemse had gone past, and the sound of galloping hooves was dying in the distance.’
]]>
Uit “The Terror of the Malopo”
In A Bekkersdal Marathon
deur Herman Charles Bosman
Op ’n middag, lank gelede, het oupa Bekker saam met Japie Uys naby Renosterpoort uitgekamp, toe ’n vreemdeling, wat lank en donker was, uit die bos uit na hulle toe aangery gekom het. Dit was hoe hy vir Hubrecht Willemse ontmoet het, het oupa Bekker aan ons gesê.
“Ek het nie die man geken wat daar, waar ek en Japie Uys gerus het, afgeklim het nie,” het oupa Bekker verduidelik. “Maar ek het sy perd herken. Dit was een van Koos Liebenberg se bekroonde hingste. Ek het ook die saal geken. Dit het aan Gert Pretorius behoort. En die pak klere wat die vreemdeling aangehad het, was Krisjan Steyn se swart kerkklere.”
Oupa Bekker het gesê dat hy die pak klere uitgeken het aan die heelgemaakte plek op die broek se een knie waar Krisjan Steyn een nagmaal op die sypaadjie voor die Zeerustse kroeg geval het. Hoekom Krisjan Steyn geval het, was omdat hy nie die halfdosyn trappies voor die kroeg opgemerk het nie, oor dit so warm was.
“Die vreemdeling het homself as Hubrecht Willemse voorgestel,” het oupa Bekker bygevoeg, “en hy het gesê dat hy ’n bietjie daar in die buurt rond was. Wel, hy kon ’n bietjie baie gesê het, het ek gedink, te oordeel aan sy pak klere en die perd, om nie eers Gert Pretorius se saal te noem nie.
“Ek en Japie Uys het na mekaar gekyk. En ek was bly dat ek nie Japie was nie. Want Japie Uys het ’n paar nuwe winkelstewels gedra wat omtrent net die vreemdeling se grootte was.”
Oupa Bekker het gesê dat Hubrecht Willemse langs hom en Japie Krige op ’n afgebreekte boomstomp kom sit het. Hubrecht Willemse het sy hoed afgehaal en homself daarmee koel gewaai.
“Ek het nie geweet wie se hoed dit was nie,” het oupa Bekker gesê, “hoewel dit so oud en uit fatsoen uit gelyk het dat ek nie verbaas sou gewees het nie as dit Hubrecht Willemse se eie hoed was.
“Maar dit was toe ons gesien het hoe kort Hubrecht Willemse se hare gesny was, dat Japie Uys baie vinnig om verskoning begin vra het vir die ongemaklike boomstomp waarop Hubrecht Willemse moes sit. Daar was ’n baie beter stomp waarvan hy geweet het, net ’n entjie met die pad af, het Japie Uys gesê, en hy was reeds besig om op pad daarheen in ’n klomp withaakbome te verdwyn, toe Hubrecht Willemse hom taamlik skerp teruggeroep het.
“Nee, los dit,” het Hubrecht Willemse gesê toe Japie Uys ewe verleë teruggekom het. “Julle gaan reg hier bly, altwee van julle.”
Oupa Bekker het gesê, hoewel dit ’n warm middag was terwyl hy daar langs Hubrecht Willemse op die afgebreekte stomp gesit het, hy nogtans gevoel het dat hy aan die bewe was. Hy homself het nie veel anders as ’n uitgeholde boomstomp gevoel nie, het oupa Bekker gesê.
Skielik was daar toe ’n kraakgeluid. Die rysmiere was binne in die boomstomp aan die werk, en met die gewig van drie mans daarop, het die hout op een plek meegegee. Nogtans het oupa Bekker en Japie Uys opgespring.
“Toe ons weer gaan sit het,” het oupa Bekker voortgegaan, “het Hubrecht Willemse aan ons gesê: ‘Julle weet, ek is ’n ontsnapte bandiet.’ Net só, het hy dit gesê. Natuurlik het daardie inligting nie vir Japie en myself as veel van ’n verrassing gekom nie. Nietemin het ons gevoel dat die vreemdeling baie beter daaroor sou voel as ons sou voorgee dat ons verbaas was.
“Japie het toe gesê, nee, hy kon dit nie glo nie. Dit was omtrent die laaste ding wat hy hom kon voorstel, het Japie Uys vir Hubrecht Willemse verseker. En ek het aan hom gesê dat hy meer soos ’n assuransieagent gelyk het.
“Toe, toe ek iets onaangenaams, van nie so lank gelede nie, met ’n assuransieagent in daardie omgewing onthou het, het ek gesê dat hy miskien meer soos ’n senator gelyk het.”
Oupa Bekker het gesê dat sy woorde nie vir Hubrecht Willemse soveel genoeë verskaf het as wat hy gemeen het nie.
“Maar dit was Hubrecht Willemse se volgende opmerking wat my laat wonder het of hy reg in sy kop was,” het oupa Bekker aangegaan. “Ek het begin dink dat die jare wat hy agter tronkmure deurgebring het, met net ryswater en die sing van gesange, sy kop aangetas het. Ek het toe kouer as ooit tussen my skouerblaaie gevoel ten spyte van die hitte.”
Want Hubrecht Willemse het aan oupa Bekker vertel dat die rede waarom die manne van die landdroskantoor nie in staat sou wees om hom te vang nie, was omrede hy die krag gehad het om homself onsigbaar te maak.
“Soms sien hulle my glad nie,” het Hubrecht Willemse aan oupa Bekker gesê. “Op ander tye dink hulle ek is iemand anders. Ek het dit die hele pad deur hierdie omgewing opgemerk. Dis hoekom ek bly sal wees dat ek binnekort oor die grens sal wees.
“Want hierdie ding maak my bietjie bekommerd. Dis ’n krag wat ek nie voorheen gehad het nie. Dit moet iets wees wat na my toe gekom het sonder dat ek daarvan geweet het – hierdie laaste keer wat ek in die tronk was. Miskien was dit iets wat ek geëet het.”
Oupa Bekker het gesê dat hy toe so op sy enigheid gedink het, dat dit nie so ’n groot verrassing was dat die landdros se manne foute oor Hubrecht Willemse se identiteit sou maak nie.
“Wel, ek het gedink, as ek hom nie van so naby af gesien het nie,” het oupa Bekker gesê, “en net gekyk het na die perd waarop hy gery het, dan kon ek hom maklik vir Koos Liebenberg aangesien het. Of weer, as ek hom net sien stap het, met die lig nie te goed nie, en net gekyk het hoe hy aangetrek was, dan kon ek hom vir Krisjan Steyn aangesien het.
“So was dit nie ’n verrassing dat die landdros se manne, wat nie die geleentheid gehad het om die Dwarsberg se kant van die Groot Marico baie te besoek nie, miskien ’n bietjie deurmekaar kon raak in die soektog na Hubrecht Willemse. Of as hy byvoorbeeld by ’n kroeg sou inloop, met Gert Pretorius se saal onder sy arm – het ek ook gedink.”
~
Dit was die volgende dag, het oupa Bekker gesê, wat hy vir homself iets van die geheimsinnige krag wat Hubrecht Willemse gehad het, en waarvan hy gepraat het, gesien het – waardeur Hubrecht Willemse onsigbaar kon word, of hoe dit kon voorkom dat hy iemand heeltemal anders was.
’n Perderuiter het voor hulle kom stilhou, het oupa Bekker gesê, en gekom en by hulle op die boomstomp aangesluit. Teen daardie tyd het hulle die besoeker herken. Dit was die veldkornet wat deur die landdros se kantoor op die ontsnapte bandiet se spoor gestuur is.
“Ek en Japie Uys was albei baie bly om die veldkornet te sien,” het oupa Bekker gesê, “en dit was vir die veldkornet moontlik om ons ’n hele klomp goed oor Hubrecht Willemse, wat hy as ’n gevaarlike karakter beskryf het, te vertel. Maar ons het reeds daarvan geweet sonder dat dit vir die veldkornet nodig was om ons te vertel. ‘Wat hy ook al wil hê, vat hy sommer, en hy gee nie om hoe nie,’ het die veldkornet gesê. Dit het ons ook geweet.
“Die veldkornet het voortgegaan om te sê dat in die rekords van die landdroskantoor, Hubrecht Willemse bekend gestaan het as ‘die Verskrikking van die Malopo’.”
“Wat, was hy ook daar?” het Japie Uys gevra.
“Nee,” het veldkornet geantwoord, “maar dis waarheen hy nou op pad is. En as hy nie daar, in die Malopo, ’n verskriklike verskrikking gaan wees nie, dan weet ek nie. Maar dit is buite ons distrik, en hoe gouer hy daar aankom, hoe meer sal ons almal daarvan hou, dit kan ek jou vertel.”
Oupa Bekker het gesê dat hy gedink het dat dit vir die veldkornet ’n eienaardige ding was om te sê. Vergeet van verskrikking van die Malopo, het oupa Bekker gedink. Genugtig, Hubrecht Willemse was genoeg van ’n verskrikking in die Marico. Oupa Bekker het probeer om so iets aan die veldkornet oor te dra.
“Wel, as hy by die Molopo aankom, is dit hulle uitkyk,” was al wat die veldkornet kon sê.
Wanneer Hubert Willemse eers die Malopo oorgesteek het, was dit van daaraf nie juis baie ver na die Betsjoeanalandse grens toe nie. Ja, hy sou glad nie verras wees as Hubert Willemse teen daardie tyd amper uit die Transvaal was nie, het die veldkornet bygevoeg.
Op daardie manier kon jy nie by die Betsjoeanalandse grens uitkom nie, het Japie Uys gesê. Jy kon nie, nie daardie tyd van die jaar nie. Al manier was deur die Renosterpoort. En van waar hy op die stomp gesit het, het Japie Uys vir die veldkornet die rigting na die Renosterpoort uitgewys.
“Daardie skobbejak van ’n Willemse sal weer reguit hierheen moet kom, op presies dieselfde pad,” het Japie Uys opgetoë gesê. “Hy moet. Daar’s geen ander pad nie. En dis wanneer jy hom in die hande sal kry. En verder, Hubrecht Willemse sal binnekort weer hier verby moet kom.”
Presies toe het daar weer ’n kraakgeluid vanuit die uitgeholde boomstomp gekom. Hierdie keer was dit die veldkornet wat skielik opgespring het, het oupa Bekker gesê.
“En later dieselfde middag is daar aan ons bewys dat Hubrecht Willemse wel daardie spookagtige kragte gehad het waarop hy aanspraak gemaak het,” het oupa Bekker bygevoeg. “Want Hubrecht Willemse het op dieselfde pad langs teruggekom, net soos Japie Uys gesê het hy sou. En toe hy nog ver weg was, het ons vir die veldkornet in sy rigting gewys, maar die veldkornet kon hom glad nie sien nie.
“En toe, daarna, het Hubrecht Willemse so naby gekom dat die veldkornet hom net moes sien – die veldkornet het gesê dat dit nie in die minste soos Hubrecht Willemse gelyk het nie.
“Dit het meer soos ’n senator wat hy geken het, gelyk, het die veldkornet opgemerk toe Hubrecht Willemse verby was, en die klank van galoperende hoewe in die verte verdwyn het.”
]]>In elk geval, só, daar gaan ’n heining daar opgerig word, nou, al langs die grens van die Marico, deur die bos. Doringdraad. ’n Metaaldraad gespan langs die grens. En dit spruit plek plek – soos dit ’n bosveldranker betaam – dorings.
“Nou ’n heining …” het Chris Welman gesê. “Wanneer ek aan ’n heining dink, onthou ek ook ’n gawe buurman wat aan die anderkant staan, en wat sy kop op ’n soort van broederliefderike wyse skud met die sien van wat aan my kant van die heining aan die gang is. En die hele tyd is ek omtrént briesend oor die raad wat hy my gee, hoe om dit beter te doen.
“Soos toe ek op ’n slag my nuwe huis gebou het, wat bedoel was om beskutting aan my vrou en kinders te voorsien. En ’n buurman het gekom, en aan die anderkant van die heining gaan staan, en sy kop op ’n goedhartige manier geskud oor die songedroogte bakstene. Turfklei vir songedroogte bakstene was nie goed nie, het hy vir my gesê, omdat die mure met so ’n soort stal met die eerste reëns ineen sou stort. En ek het nie die geesteskrag gehad om hom die waarheid te vertel nie. Ek bedoel, ek was te skaam om hom te laat weet dat daardie bakstene inderdaad vir my huis bestemd was.
“Toe het ek maar liewer nog ’n stal, wat ek nie nodig gehad het nie, gebou. En dit was slegs lank daarna – toe ’n groot stuk modder, wat hy aan die buitekant opgesmeer het, verkrummel het – dat ek uitgevind het dat my buurman se eie huis, waaroor hy altyd in sulke deftige taal van gepraat het … dat ek agtergekom het dat my buurman se eie huis met niks anders nie, as songedroogte turfkleibakstene, gebou is.”
Ja, het Jurie Steyn gesê, of wanneer jy besig was om ’n prieel op te sit, vir ’n wingerd om oor te rank.
“En dan kom jou buurman daar aan en sê, nee wat man, so ’n wankelrige prieel – dit sal nooit ’n wingerd kan dra nie,” het Jurie Steyn voortgegaan. “En dan sê jy, wel, dis nie vir druiwe bedoel nie, sien jy? Jy is nie so onnosel nie, sê jy. Jy is maar net besig om ’n tralie vir jou vrou te maak. Sy wil ’n ranker met daardie veeragtige soort van blare daaraan, daar laat groei, sê jy.
“En dan sê jou buurman, wel, hy hoop die vere is nie baie swaar nie, want dit sal nie veel gewig vat om die hele ding inmekaar te laat stort nie. Teen daardie tyd voel jy omtrent soos ’n bruin kalander wat kruip oor een van die sylootjies van die wingerd wat jy van plan was om daar te plant. En dis ’n snaakse ding, maar in plaas daarvan, die blou blomme van die ranker wat jy daar gaan plant, staan jou regtig nie aan nie.”
Dit was opvallend, het ons gesê, hoe jy soms ’n stal te siene kry wat heeltemal te goed lyk vir ’n ordinêre bosveldplaas, met vierkante en driehoeke wat in die pleister bokant die deur van die stal gesny is. En met ’n stoep wat, as jy nie geweet het dit was ’n stal nie, wel, jy kon amper mense wat daarop koffie gesit en drink het, sien. En spinnekopagtige drade van rankers wat delikaat, maar ietwat uit plek uit lyk, en wat om soliede steiers met geteerde stutpale groei. En dit lyk asof die plaasboer die pergola so stewig gebou het, sodat die blekerige spinnekopagtige blomme nie sommer net sou wegswewe nie.
En dit kon alles so wees oor die raad van ’n buurman wat op ’n slag aan die anderkant van die draad gestaan het, ewe goedhartig, maar met sy oë op skrefies. Amper asof hy nie kon glo wat hy gesien het nie. En sy een hand het gemaklik op die draad gerus, asof hy enige oomblik reg bo-oor kon spring, en dit waarmee jy besig was, sommer uit jou hande kon neem, en jou wys hoe dit reg gedoen moes word. Sy ander hand sou hy op sy voorkop hou sodat hy beter kon sien. En hy sou sy kop skud, op ’n vriendelike manier, tussen sy aanbevelings.
Dit was wat ’n heining vir ons beteken het, het ons gesê. Jong Vermaak, die skoolmeester, het toe ’n opmerking gemaak.
Dit was die eerste kans, tot dan toe, wat hy gekry het om te praat.
So ver soos wat hy kon sien, het die skoolmeester gesê, sou die uitwerking daarvan – die oprigting van ’n heining tussen die Unie en die Betsjoeanalandse Protektoraat – wees dat dit die Unie en die Protektoraat regte bure sou maak.
]]>
From ‘Neighbourly’
In A Bekkersdal Marathon
by Herman Charles Bosman
A fence between the Union and the Bechuanaland Protectorate, At Naudé said – according to the wireless, the two Governments were already discussing it.
‘I hope they put gates in the fence, though, here and there,’ Chris Welman said. ‘Otherwise, how will we get to Ramoutsa siding?’
‘Yes, with a fence there,’ At Naudé agreed, ‘goods we had ordered from Johannesburg could lie at the siding for years, and we’d be none the wiser.
‘And as likely as not, we wouldn’t even notice the difference,’ At Naudé continued. ‘We’d think it was just the railways being a bit slow, again.’
There was one queer thing about putting up a fence, Oupa Bekker said, that he himself had noticed, long ago. And it was this. When you erected a fence around your farm, it never seemed to keep anybody out. All you were doing was fencing yourself in, and with barbed wire.
In the meantime, Gysbert van Tonder, with his somewhat extensive cattle-smuggling interests, had been doing a spot of thinking. And when he spoke, it was apparent that he had not been indulging in glad, carefree reveries. His reasoning followed a severely practical line – a line as straight as the five-strand, theodolite-charted, course of the fence that would provide the Union and the Bechuanaland Protectorate with official frontiers.
‘There should be a proper sort of a border – that I do believe in,’ Gysbert van Tonder announced, somewhat piously. ‘It makes it a lot too hard, smuggling cattle from the Protectorate into the Transvaal, when there’s no real line to smuggle them over. I’m glad the Government’s doing something about it. These things have got to be correct. I’ve been discouraged more than once, I can tell you, asking myself … well, what’s the good? You see what I mean?
‘Either you’re in the Marico, or you aren’t. And either you’re in the Protectorate, or you aren’t. When there’s no proper border, you can be standing with a herd of cattle right on the Johannesburg market, and not be feeling too sure whether you’re in the Transvaal or in Bechuanaland. And even when the auctioneer starts calling for bids, you don’t quite know whether they’re going to come in pounds or in rolls of brass wire.
‘You almost expect somebody to shout out: “So many strings of beads”. So I can only say that the sooner they put up a decent kind of fence, the better. The way things are, it’s been going on for too long. You’ve got to know if an ox is properly smuggled over, or if it isn’t. You’ve got to be legal.’
The years he had put in at cattle-smuggling had imparted to Gysbert van Tonder’s mind an unmistakably juridical slant. He liked arranging things by rule and canon, by precept and by code. And the next question he asked bore that out.
‘In this discussion that our Government is having with the Protectorate Government,’ he asked, ‘did the broadcast say rightly what kind of fence it is that they are going to put up? Is it the steel posts kind, with anchoring wires that you cut? Or will it have standards, that you pull out, and bend the fence down by the droppers, for the cattle to walk over on bucksails? That’s a thing they should get straight before anything else, I’m thinking.’
At that point, the conversation – naturally enough – took a technical turn. The talk had to do with strands, and surveyors, and wrongly positioned beacons, and surveyors, and rails, and the wire snapping and cutting Koos Nienaber’s chin open in rebounding, and gauges, and five-barb wires, and the language Koos Nienaber had used afterwards, speaking with difficulty because of all that sticking plaster on his chin.
~
‘And so the surveyor said to me,’ Chris Welman was declaring, about half an hour later, ‘that if I didn’t believe him about that spruit not coming on my side of the boundary, then I could check through his figures myself. There were only eight pages of figures, he said, and those very small figures on some of the pages, that didn’t look too clear, he would go over, in ink, for me,’ he said.
‘And he would also lend me a book that was all just figures that would explain to me what the figures he had written down meant. And when I said that, since my grandfather’s time, that spruit had been used on our farm, and that we used to get water there, the surveyor just smiled, like he was superior to my grandfather. And he said he couldn’t understand it. On the other side of the bult, in a straight line, that spruit was a long way outside of our farm.’
‘What the other surveyor, many years ago, had been up to, he just couldn’t make out, he said. With all his books of figures, he said, he just couldn’t figure that one out. Well, naturally I couldn’t go and tell him, of course. Although it’s something we all know in the family.
‘Because my grandfather had had the same kind of trouble, in his time, with a surveyor, more years ago than I can remember. And when my grandfather said to the surveyor: “How do you know that the line you marked out on the other side of the bult is in a straight line from here? Can you see through the bult – a bult about fifty paces high, and half a mile over it?” The surveyor had to admit, of course, that no man could see through a bult. And the land surveyor felt very ashamed of himself, then, for being so ignorant. And he changed the plan, just like my grandfather had asked him to do.
And the funny part of it is that my grandfather had no knowledge of figures. Indeed, I don’t think my grandfather could even read figures. All my grandfather had, while he was talking to the land surveyor, was a shotgun, one barrel smooth and the other choke. And the barrels were sawn off quite short. And they say that when he went away from our farm – my grandfather having proved to him just where he had gone wrong in his figures – he was the politest surveyor that had ever come to this part of the Dwarsberge.’
There would, he said, then, unquestionably be a good deal of that same sort of element in the erection of the boundary between the Bechuanaland Protectorate and the Transvaal.
More than one land surveyor would, as likely as not, raise his eyebrows, we said. Or he would take a silk handkerchief out of his pocket and start dusting his theodolite, saying to himself that he shouldn’t, in the first place, have entrusted so delicate an instrument to a raw Mchopi porter, smelling of home-brewed beer.
In the delimiting of the Transvaal-Bechuanaland Protectorate border, we could foresee quite a lot of trouble sticking out, for quite a number of people.
]]>
Uit “Neighbourly”
In A Bekkersdal Marathon
deur Herman Charles Bosman
’n Heining tussen die Unie en die Betsjoeanalandse Protektoraat, het At Naudé gesê – volgens die draadloos was die twee regerings reeds besig om dit te bespreek.
“Ek hoop hulle sit darem, so hier en daar, hekke in die heining,” het Chris Welman gesê. “Indien nie, hoe sal ons dan by die Ramoutsa-sylyn uitkom?”
“Ja, met ’n heining daar,” het At Naudé saamgestem, “kon goedere wat ons uit Johannesburg bestel het, vir jare op die sylyn lê, en ons sou niks daarvan weet nie.
“Bes moontlik sou ons nie eers die verskil opmerk nie,” het At Naudé voortgegaan. “Ons sou net dink die spoorweë was alweer ietwat stadig.”
Daar was een snaakse ding oor die oprigting van ’n heining, het oupa Bekker gesê, wat hyself lank gelede opgemerk het. En dit was dat wanneer jy ’n heining om jou plaas oprig, het dit nooit gelyk of dit iemand uitgehou het nie. Al wat jy gedoen het, was om jouself in te kamp, en dit met doringdraad.
Intussen het Gysbert van Tonder, met sy ietwat groot belang in beessmokkelary, ’n bietjie aan die dink geraak. En toe hy gepraat het, was dit duidelik dat hy nie besig was met vrolike, sorglose dagdromery nie. Sy beredenering het ’n streng praktiese lyn gevolg – ’n lyn so reguit soos die vyf teodoliet gekarteerde drade van die heining wat die Unie en die Betsjoeanalandse protektoraat van amptelike grense sou voorsien.
“Daar behoort ’n ordentlike soort van grens te wees – daaraan glo ek,” het Gysbert van Tonder ietwat vroom aangekondig. “Dit maak dit baie moeiliker om beeste uit die Protektoraat die Transvaal binne te smokkel as daar geen grenslyn is om hulle oor te smokkel nie. Ek is bly die regering doen iets daaraan. Hierdie dinge moet reg wees. Ek kan jou vertel dat ek al meer as een keer moedeloos was en myself gevra het … wel, wat baat dit? Verstaan julle wat ek bedoel?
“Jy is óf in Marico, óf jy is nie. Jy is óf in die Protektoraat, óf jy is nie. Wanneer daar nie ’n ordentlike grens is nie, kan jy met ’n trop beeste reg in die Johannesburgse mark staan, onseker óf jy in die Transvaal óf in Betsjoeanaland is nie. En selfs wanneer die afslaer vir bieë begin vra, is jy nie seker of hulle in ponde of in rolle koperdraad gaan kom nie.
“Jy verwag amper dat iemand gaan uitroep: ‘Soveel stringe krale’. Ek kan dus slegs sê, hoe gouer hulle ’n behoorlike soort van heining oprig, hoe beter. Dit het te lank aangegaan met hoe dit vandag is. Jy moet kan weet of ’n os deeglik oorgesmokkel is of nie. ’n Mens moet wettig wees.”
Die jare wat hy met die smokkel van beeste besig was, het duidelik aan Gysbert van Tonder ’n onmiskenbare regskundige denkproses verleen. Hy het daarvan gehou om dinge volgens reëls en regulasies te organiseer. En die volgende vraag wat hy gevra het, het dit beaam.
“In hierdie gesprek wat ons regering met die regering van die Protektoraat voer,” het hy gevra, “het die uitsending tereg gesê watter soort heining hulle gaan oprig? Is dit die soort met staalpale en geankerde drade wat jy kan sny? Of sal dit die gewone soort wees wat jy kan uittrek en waar jy dan die heining by die valpale kan neerbuig vir die beeste om op die bokseil oor te loop? Dis die ding wat hulle, voor enigiets anders, sal moet uitstryk, dink ek.”
Op daardie punt het die gesprek – heel verstaanbaar – ’n tegniese draai gemaak. Die geselsery het te doene gehad met draadstringe, en landmeters, en bakens wat verkeerdelik geposisioneerd was, en landmeters, en dwarspale, en die snaar wat gespring het en Koos Nienaber se ken met die opslag oopgesny het, en opmetings, en vyfdoringdraad-drade, en die taal wat Koos Nienaber daarna gebruik het, terwyl hy met moeite gepraat het met daardie kleefpleister op sy ken.
~
“En toe het die landmeter vir my gesê,” het Chris Welman omtrent ’n halfuur later mee vorendag gekom, “as ek hom nie geglo het oor dat die spruit nie aan my kant van die grens loop nie, dan kon ek sy syfers myself nagaan. Daar was slegs agt bladsye vol syfers, het hy gesê, en daardie baie klein syfertjies op sommige bladsye, wat nie te duidelik gelyk het nie, sou hy in ink vir my oorgaan,” het hy gesê.
“En hy kon ook ’n boek vir my leen wat vol syfers was, wat aan my sou verduidelik wat die syfers wat hy neergeskryf het, beteken. En toe ek gesê het dat, sedert my oupa se tyd, ons die gebruik van daardie spruit op ons plaas gehad het, en dat ons gewoonlik ons water daaruit gekry het, het die landmeter net geglimlag, asof hy my oupa se meerdere was. En hy het gesê hy kon dit nie verstaan nie. Aan die anderkant van die bult, in ’n reguit lyn, was daardie spruit ’n hele ent weg van ons plaas af.
“Wat daardie ander landmeter, baie jare gelede, aangevang het, kon hy net nie uitmaak nie, het hy gesê. Met al sy boeke en syfers, het hy gesê, kon hy net nie kop of stert daarvan uitmaak nie. Wel, natuurlik kon ek hom nie gaan staan en vertel nie. Hoewel dit iets is wat ons almal in die familie kennis van dra.
“Want my oupa het in sy tyd, meer jare gelede as wat ek kan onthou, dieselfde soort probleem met ’n landmeter gehad. En toe het my oupa vir die landmeter gesê: ‘Hoe weet jy dat die lyn wat jy anderkant die bult gemerk het, ’n reguit lyn van hier af is? Kan jy deur die bult sien – ’n vyftig-tree hoë bult en ’n halfmyl tot aan sy anderkant?’ Die landmeter moes natuurlik erken dat geen mens deur ’n bult kon sien nie. En die landmeter was toe beskaamd omdat hy so onkundig was. En toe het hy die plan verander, presies soos my oupa hom gevra het om te doen.
En die snaakste ding daarvan was dat my oupa niks van syfers af geweet het nie. Inderdaad, ek glo nie my oupa kon eers syfers lees nie. Al wat my oupa gehad het terwyl hy met die landmeter gepraat het, was ’n haelgeweer – die een loop glad en die ander nie. En die lope was albei nogal kort afgesaag. En hulle sê toe hy die plaas verlaat het – ná my oupa aan hom uitgewys het waar hy verkeerd was met sy syfers – was hy die beleefdste landmeter wat nog ooit na hierdie deel van die Dwarsberge gekom het.”
Daar sou onteenseglik, het hy gesê, ’n aansienlike deel van dieselfde soort van ding in die oprigting van ’n grens tussen die Betsjoeanalandse Protektoraat en die Transvaal plaasvind.
Meer as een landmeter sou verseker verwonderd sy wenkbroue lig, het ons gesê. Of hy sou sy sysakdoek uit sy sak haal en sy teodoliet begin afstof, terwyl hy vir homself sou sê dat hy, in die eerste plek, nie so ’n delikate instrument aan ’n rou Mchopi-draer, wat na tuisgemaakte bier geruik het, moes toevertrou het nie.
In die afbakening van die Transvaal-Betsjoeanaland Protektoraat-grens, kon ons heelwat moeilikheid sy kop sien uitsteek, vir ’n hele klomp mense, nogal.
]]>
‘It’s a queer thing, though,’ the schoolmaster said, ‘when you come to think of it, that for so many hundreds of years, when the interior of South Africa was still unexplored, there should have been a legend of a Golden City. And people were so convinced of the existence of this city that they went searching for it. They were so sure that there was that city of gold that they even marked it on their maps. And what seems so extraordinary to me is that one day the Golden City actually would arise, and not too far away, either, from where the old geographers had, centuries before, indicated on their maps. It was as though they were all prophesying the rise of Johannesburg. And at most they were only a few hundred miles out.’
That men should have been able to mark on a map, centuries beforehand, a city that was not there yet – that, to him, was one of the mysteries of Africa, the schoolmaster declared.
Thereupon Oupa Bekker said that if it was a thing like that, that the schoolmaster thought wonderful, then the schoolmaster still had a lot to learn.
‘After all, with South Africa so big,’ Oupa Bekker said, ‘they were bound to go and build cities in it, somewhere. That stands to reason. And so, for a person to go and put a mark on a map, and to say that someday there is going to be a city there, or thereabouts – well, what would have been wonderful was if it didn’t work out, some time. And to say that it’s surprising how that man made that mark on the map, centuries ago, even, well, I think that only shows how bad he was at it. If Johannesburg had got started soon after he had prophesied it, then there might have been something in it. But it seems to me that the man who made that map wasn’t only a few hundred miles out, as Meneer Vermaak says, but that he was also a few hundred years out. What’s more, he also got the name wrong. Unless you all think that that name – what’s it again?’
‘Monomotapa,’ young Vermaak announced.
‘… isn’t far out from sounding like Johannesburg,’ Oupa Bekker said.
It made him think of his grand-uncle Toons, all this, Oupa Bekker said. Now, there was something that really did come as a surprise to us. The general feeling we had about Oupa Bekker was a feeling of immense antiquity, of green and immemorial age. In the lost, olden-time cities that our talk was about we could, without thinking twice, accord to Oupa Bekker the rights of a venerable citizenship. And in that crumbled town, we could conceive of Oupa Bekker as walking about in the evening, among the cobwebbed monuments. He seemed to belong with the battered, though timeless, antique.
It was foolish, of course, to have ideas like that. But that was the impression, in point of appearance and personality, that Oupa Bekker made on us.
And so, when Oupa Bekker spoke of himself as having had a grand-uncle, it just about took our breath away.
‘You were saying about your grand-uncle?’ Jurie Steyn, who was the first to recover, remarked. From the tone in his voice, you could hear that Jurie Steyn pictured Oupa Bekker’s grand-uncle as a lost city in himself, with weeds clambering over his ruined walls.
‘My grand-uncle Toons,’ Oupa Bekker continued, unaware of the stir he had caused, ‘also had the habit, when he first trekked into the Transvaal – that was all just open veld, then – of stopping every so often and looking around him and saying that one day a great city would arise, right there where he was standing, where it was now just empty veld. On his way up, when he trekked into the Northern Transvaal, he stopped to say it at where there is today Potchefstroom, and also at where there is today Johannesburg and Pretoria. In that way, you could say that he was just as good as the man who did that map. And I suppose he was, too. That is, if you don’t count all those hundreds of other places where my grand-uncle Toons also stopped to say the same thing, and where there is today still just open veld.’
It was Jurie Steyn who brought the conversation back to where we had started from.
‘Those expeditions going in search of the lost city,’ he asked of At Naudé, ‘have they set out yet? And do you know if they are likely to pass this way, at all? Because, if it’s last letters they want to send home, and so on, then my post office is as good as any. I mean, their last letters have got a good chance of getting to where they are addressed to. I don’t say the expeditions have got the same chance of getting to the lost city. But instead of taking all that trouble, why don’t they just drop a letter in the post to the lost city – writing to the mayor, say? Then they’ll at least know if the lost city is there or not.’
But At Naudé said that, from what he had heard over the wireless, the expeditions were on the point of leaving, or had already left, Johannesburg. And as for what Jurie Steyn had said about writing letters – well, he had the feeling that more than one letter, that he himself had posted, had ended up there, in that lost city.
‘Johannesburg?’ Oupa Bekker queried, talking as though he was emerging from a dream. ‘Well, I’ve been in Johannesburg only a few times. Like with the Show, say. And I’ve passed through there on the way to Cape Town. And I’ve always tried to pull down the curtains of the compartment I was in when we went through Johannesburg. And I have thought of the Good Book, then.
‘And I have thought that if ever there was a lost city, it was Johannesburg, I have thought. And how lost, I have thought … The expedition doesn’t need to leave Johannesburg, if it’s a lost city that it wants.’
]]>