Die Selonsroos
deur Herman Charlse Bosman
Enige storie (het oom Schalk Lourens gesê) oor daardie halfrooierige blom, die selonsroos, moet ’n ou storie wees. Dis die blom wat die meeste deur ’n Marico-meisie in haar hare vasgesteek word om haar aantreklik vir haar minnaar te maak. Die selonsroos is ook die blom wat gebruiklik deur ons, hier in die Marico, op ’n graf geplant word.
Een ding wat party onbedagsame mense soms oor my stories skimp, is dat daar eintlik niks in hulle plaasvind nie. Dan weer is daar ’n ander soort mens wat selfs verder gaan, en sê dat die stories wat ek vertel, almal stories is wat hy al voorheen gehoor het, êrens lank gelede – hy kan nie presies onthou wanneer nie, maar êrens agter in sy kop het hy geweet dis nie ’n nuwe storie nie.
Ek het daardie opmerking al ’n hele paar keer gehoor – wat nie verbasend is nie, aangesien ek nie regtig nuwe stories ken nie. Maar wat snaaks is daarvan is dat hierdie selfde mense, sê maar tien jaar later, weer sal opdaag en my vra om vir hulle ’n ander storie te vertel. En dan sal hulle sê, oor wat hulle intussen uit die lewe geleer het, hoe ouer hoe beter.
Hoe dit ook al sy, ek het tot die gevolgtrekking gekom dat dit met ’n ou storie gaan net soos met ’n ou liedjie. Mense raak maklik moeg vir ’n nuwe liedjie.
Ek onthou hoe dit was toe Marie du Preez teruggekeer het bosveld toe na haar ouers haar oorsee gestuur het om te gaan leer om te sing. Dit was omdat haar ouers diamante op hulle plaas ontdek het, en omdat Marie se onderwyser gesê het sy het ’n mooi sangstem. Toe, na Marie teruggekeer het van Europa af – deurdat die diamante op die Du Preez se plaas skielik klaargeraak het – was ons aan hierdie kant van die Dwarsberge baie gretig om Marie te kry om vir ons te kom sing.
Daardie aand, toe Marie du Preez ’n konsert in die Drogedalse skoolkamer aangebied het, was daar ’n groot klomp mense wat dit bygewoon het. Sy het gesing, wat sy genoem het, arias uit Italiaanse opera. En aan die begin het dinge glad nie goed gegaan nie. Daardie nuwe liedjies in Italiaans het ons nie juis aangestaan nie. Een lied het gegaan oor die oggendstond wat aan die kom was, totsiens geliefde, en om onder iemand se venster te wees – dit was wat Marie du Preez se ma in vinnig fluisteringe aan ons gesê het. Marie du Preez se ma het van die Kaap af gekom en het by die Wellingtonse seminarie studeer. ’n Ander lied was oor moeder kyk na hierdie trane. Die Hollandse skoolonderwyser het my die betekenis van daardie een vertel. Maar ek weet nie of dit op Marie se ma bedoel was nie.
Dit was nie dat ons nie van die liedjies wat Marie du Preez gesing het, gehou het nie. Dit was net dat hulle ons nie aangegryp en ontroer het nie.
Gevolglik, na die pouse, toe Marie weer op die lae verhogie voor die swartbord, waarop die onderwyser op skooldae die somme skryf, geklim het, het Philippus Bonthuys, ’n boer wat al die pad van Nietverdiend gekom het om die konsert by te woon, opgestaan en langs Marie du Preez gaan staan.
Philippus Bonthuys het gesê dat hy sommer so ’n gewoonweg-Dopper was. En ons het sy woorde toegejuig. Toe het Philippus Bonthuys gesê dat sy oupa ook maar net sommer ’n gewone Dopper was wat sy pyp en sy twaksak aan ’n stukkie lyn, wat aan die kant van sy broek vasgemaak was, gedra het. En toe het ons heelwat meer gejuig. Philippus Bonthuys het verder gesê dat hy die meeste van ou liedjies gehou het. Daardie nuwe liedjies wat gaan oor ’n gelaggery omdat iemand jou nar gesteel het, kan hulle maar hou. Ons het daarvan afgelei dat Marie se ma, ook deur vinnig aan hom te fluister, aan Philippus Bonthuys verduidelik het wat die betekenis was van sommige van Marie se liedjies.
En voor ons geweet het waar ons was, het die hele klomp in die skoolkamer aan die sing gegaan, met Philippus Bonthuys wat die maat slaan: My oupa was ’n dopper en ’n dopper was hy. Jy kan nie glo hoe aangrypend daardie ou lied geklink het nie, met Philippus Bonthuys wat die maat aangegee het, in die nag, onder die grasdak van daardie ou Marico skoolkamer, en Marie du Preez wat ietwat onthuts voorgekom het, maar nogtans ook maar meegedoen het – aangesien dit, tog eintlik, haar konsert was – en ook nie in Italiaans gesing het nie.
Ons het daarna baie liedjies gesing, en hulle was almal ou liedjies. Ons het Die vaal hare en die blou oge gesing, en Daar waar die son en die maan ondergaan, en Vat jou goed en trek Ferreira en Met my rooi rok voor jou deur. Dit was rêrig mooi.
Ons het tot laat in die nag gesing. Toe dit alles verby was en ons Marie du Preez se ma, wat dit alles gereël het, gelukgewens het op die sukses van haar dogter se konsert, het mevrou Du Preez gesê dat dit niks was nie, en net geglimlag.
Maar dit was ’n eienaardige soort glimlag.
Grander Designs Than That
by John Lister-Kaye
Let me be clear: I am not sentimental about my animals. I love them as much or more than anyone else, and can be as soppy as the next man, but I will not stand by and watch them suffer. I have shot my dogs and my horses when there was no way out of their pain; blown out their brains in a final act of respect and oblation – a personal covenant I cannot and would not delegate to another. So when one day I noticed Tumble straining unnaturally to defecate, my heart sank. I knew where we were headed. I had lost Hobson to a horrid bowel problem and I didn’t like the look of this at all. We tried laxatives to no avail. Volcano-like and ominous, a bulge appeared around his tail. To begin with it was soft and painless – not like a tumour – so I guessed it was a rectal hernia.
Town or country, when your dog is ill, it’s a crisis, in our case made worse by living up a remote Highland glen. John Easton, our friendly local vet, is only twelve miles away and regularly comes to attend to our horses and cattle. He confirmed my suspicions: thankfully not a tumour, but two hernias not just a single, one on either side of his tail. ‘Sorry,’ John shook his head, ‘there’s nothing I can do. There’s no medical treatment or cure. Your only hope is a risky and complicated operation with no guarantee of success.’ Worse still, John couldn’t attempt the surgery himself, it would have to be Glasgow: the highly respected University of Glasgow Veterinary Hospital, on busy summer roads a drive of four gruelling hours.
Tumble had become my dog. Once again I had a shadow, always there, always pleased to see me, always keen to join in with whatever I was doing. And in the evenings he would curl up on my lap in my fireside chair, snoring and dreaming in the oceanic slumber of contentment only a dog can know.
All summer the condition worsened. We kept him going on liquid paraffin. In front we had an alert, happy, healthy, fun-loving terrier; behind he was pained, distorted, grotesque, eventually unable even to wag his little tail. When I took him out it was taking him up to half an hour to evacuate pathetic little caterpillars of excrement, and then only with my help containing the obscene bulges on either side of his tail with my hands. Daily they grew larger. Incontinence followed, the internal pressure overcoming him so suddently that he wallowed helplessly in the pathos of his own distress.
‘Do we risk the surgery?’ I asked Lucy and Hermione, now eleven, who had hijacked both puppies five years before and, although she had reluctantly conceded Tumble to me and made Rough her special dog, her own constant companion, she had always doted on them both.
‘Daddy,’ she said to me, fighting back tears and in a voice I had not heard before, ‘you are to try everything.’ I phoned for an appointment in Glasgow.
A few days later we were there, Tumble and I, face to face with a smiling young Australian surgeon named Ross. I stood Tumble carefully on the stainless-steel examination bench. Ross was pulling on surgical gloves. ‘I need to investigate the extent of the hernias. Will you hold him firm?’
‘Sure,’ I said, and to Tumble, ‘Sorry, little man, he’s going to stick a finger up your bum.’ It hurt and he yelled, and I felt a traitor for having to hold him so tight. ‘Sorry,’ I murmured again, when it was over, burying my face in his velvet ears. ‘Please don’t stop trusting me just yet. Can you fix it, Ross?’ I asked.
He promised he would do his best but warned that if it failed there would be only one outcome. There was a moment of silence, broken only by the slap of the rubber gloves springing off his fingers. Hermione’s words swirled round my brain. ‘Do we give it a go?’ he asked at length.
I liked his honest eyes, and his bare, scrubbed forearms seemed to evince an inner strength. This young man had the air of a real professional. Sometimes I think Aussies are more straightforward than us Brits; I trusted this one instinctively. I nodded. Just for a moment I had no words.
I had to leave him, of course, and trail back up north through the wide, empty mountains to our lonely Inverness-shire glen, the lonelier for Tumble’s absence and made more poignant by Hermione’s tears and Rough’s whining restlessness. Three days passed, then the phone call.
Ross said that it was much worse than he had expected. When he opened Tumble up he’d found the whole bowel distorted and doubled back on itself in an S-shape. He’d had to straighten it by hitching it permanently to the abdomen wall. Then he darned the splits in the ruptured muscles where the hernias bulged, stitching them together in a mesh of zigzagged sutures. The little dog had come round, but he was sedated and drowsy. They wanted to hold on to him until the bowel moved, to see if it was going to work – the crucial test. It would be another day or two perhaps.
The next day a friendly Glaswegan nurse phoned: Tumble had eaten a little, but still no movement. Another twenty-four hours dragged by. It was the same the following morning – still nothing. It might be better, she suggested, if I came down and took him home … ‘Some dogs are very particular about where they go.’ That’s my Tumble, I thought, and ran for the car.
In three and a half hours I was there, pacing the corridor, like a prisoner awaiting sentence. The door opened. I knelt to greet him. The same small, blotched black and white face with tan eyebrows, the little black nose, the same eyes of polished oak, ears cocked in woozy recognition, only a bald patch on his neck where the anaesthetic had been. For a moment I held his head in my hands, staring into those deep, unreproving eyes. Could he possibly understand why I had abandoned him?
It was just as well I was braced for his rear end to be a mess. His underbelly, tail and backside were shaved to the pink, the whole region angry and swollen, sutured like a Christmas turkey right down his belly and round his unhappy tail. Gingerly I carried him out to the car. ‘We need a good movement to know if the bowel is working properly,’ smiled another kind assistant as I left. ‘Please give us a ring and let us know.’
On the way home I stopped to stretch my legs on the one thousand five hundred and eight-foot high-point of the Drumochter, the high mountain pass that separates mellow Tayside from rugged old Inverness-shire where the treeless hills veer skywards to the clouds on both sides of the road. Tumble looked up from the blankets as if he wanted to do the same. ‘OK,’ I said, ‘gently does it.’
He wobbled out onto the deer-cropped sward, looking round at the fragrant, cooling hills of late summer, as if to say, ‘This is more like it.’ He stood still for several minutes, occasionally lifting his nose to test the air. Then he glanced up at me for reassurance before sniffing a tussock of rushes. He eased forward, went to cock his leg, winced with pain and thought better of it – after all, he had been gutted like a fish. He looked back to me for guidance.
‘What a good boy,’ I said reassuringly, in the voice I have always used when my dogs perform their functions satisfactorily. I wanted him to have another go, however sore he was. I know how vital kidneys are. But something bigger was on his mind; he had grander designs than that. For a moment he looked nonplussed, eyeing first the mountains and then me before moving stiffly and purposefully to a place of his own particular choosing, an intimate amphitheatre of lawn encircled by a lilac pastel haze of fading heather. Awkwardly and painfully he bent to a faecal crouch. I held my breath.
A moment later the finest, glossiest, roundest, most spectacular four-and-a-half-inch polony of healthy terrier excrement launched itself triumphantly into upland Perthshire. I never dreamed that I would be so thrilled to see a dog turd. Smiling broadly, I reached for my mobile phone.
Planne Verhewener As Dit
Uit Gods of the Morning - A Bird's Eye View of a Highland Year
deur John Lister-Kaye
Laat ek dit nou mooi verduidelik: ek is nie sentimenteel oor my diere nie. Ek het hulle net so lief of nog liewer as die volgende persoon, en kan net so soetsapperig soos die volgende ou wees, maar ek staan nie daar en kyk hoe hulle ly nie. Ek het my honde en my perde al uit hierdie wêreld weggehelp wanneer daar geen ander uitweg uit hulle pyn was nie. Om self hulle lewe te beëindig, is ’n finale aksie van respek en opoffering – ’n persoonlike verbond wat ek nie aan iemand anders kan of wil delegeer nie. En so het ek toe eendag opgemerk dat Tumble onnatuurlike pogings aangewend het om te ontlas, en dit het my met bekommernis vervul. Ek het geweet waarheen ons op pad was. Ek het Hobson as gevolg van ’n aaklige dermprobleem verloor, en ek het glad nie gehou van wat ek toe hier opgemerk het nie. Ons het lakseermiddels probeer, maar dit was tevergeefs. Dit het soos ’n vulkaan gelyk en het niks goeds voorspel nie; ’n opgeswelde knop het om sy stert begin verskyn. Aanvanklik was dit sag en pynloos – nie soos ’n gewas nie – en ek het daarom geraai dat dit ’n rektumbreuk was.
Dorp of platteland, wanneer jou hond siek is, is dit ’n krisis. Wat dit in ons geval vererger het, was dat ons op ’n verafgeleë vallei in die Skotse Hooglande gewoon het. John Easton, ons vriendelike plaaslike veearts, was net twaalf myl van ons af en het ons gereeld besoek om na ons perde en beeste om te sien. Hy het my denke bevestig: gelukkig nie ’n tumor nie, maar twee breuke, nie net een nie, maar een aan elke kant van sy stert. “Jammer,” John het sy kop geskud. “Daar’s niks wat ek kan doen nie. Daar is geen mediese behandeling of kuur nie. Jou enigste hoop is ’n riskante en ingewikkelde operasie sonder ’n waarborg op sukses.” Verder was die ergste dat John nie die operasie self kon uitvoer nie, en ek sou na Glasgow moes gaan na die hoogs gerespekteerde Universiteit van Glasgow se veeartshospitaal. Op besige somerdae is dit ’n afstand van vier uitmergelende ure.
Tumble het my hond geword. Weereens het ek ’n skaduwee gehad, altyd daar, altyd bly om my te sien, altyd gretig om deel te neem aan wat ek ookal mee besig is. En in die aande het hy hom op my skoot, op my stoel langs die kaggel, opgekrul, al snorkend en dromend in die onmeetbare sluimer van voldaanheid wat net ’n hond van kan weet. Die hele somer lank het sy toestand agteruitgegaan. Met behulp van aptekersparaffien het ons hom aan die gang gehou. Op die oog af was hy op en wakker, gesond gelyk, ’n lewenslustige terriër; maar van agter was hy in pyn, misvormd, grotesk, en uiteindelik kon hy nie eers sy stertjie swaai nie. Wanneer ek hom buitekant toe geneem het, het dit hom tot ’n halfuur geneem om ontslae te raak van patetiese klein wurmpies van ontlasting, en dan ook slegs met my hulp om die obsene bulte aan beide kante van sy stert met my hande vas te hou. Hulle het daagliks groter geword, beheerverlies het hierna gevolg, die interne druk het so skielik oor hom gekom dat hy hulpeloos in die patos van sy eie nood geswelg het.
“Gaan ons ’n kans vat met chirurgie?” het ek vir Lucy en Hermione gevra. Hermione was toe elf jaar oud, en dit was sy wat altwee die jong hondjies vyf jaar gelede opgeraap het, en hoewel sy heel teësinnig Tumble aan my afgestaan het en Rough haar spesiale hond gemaak het, haar eie getroue metgesel, was sy nogtans behep met beide van hulle.
“Pappie,” het sy aan my gesê, terwyl sy hard probeer het om die trane weg te hou, en met ’n stemmetjie wat ek nog nie voorheen gehoor het nie, “Pappie moet alles probeer.” Ek het deurgebel Glasgow toe vir ’n afspraak.
’n Paar dae later was ons daar, ek en Tumble, van aangesig tot aangesig met ’n glimlaggende jong Australiese snydokter met die naam van Ross. Ek het Tumble versigtig op die ondersoektafel van vlekvrye staal staangemaak. Ross het chirurgiese handskoene aangetrek. “Dis nodig vir my om die omvang van die breuke te ondersoek. Kan jy hom vir my styf vashou?”
“Verseker,” het ek gesê, en toe vir Tumble: “Jammer, ou kêreltjie, hy gaan sy vinger in jou agterend opsteek.” Dit was seer en hy het getjank, en ek het soos ’n verraaier gevoel omdat ek hom so styf vasgehou het. “Jammer,” het ek weer geprewel toe dit verby was en ek my gesig in sy fluweelige ore verberg het. “Moet asseblief tog nie ophou om my te vertrou nie. Kan jy hom regmaak, Ross?” het ek gevra.
Hy het belowe dat hy sy bes sou probeer, maar ook gewaarsku dat as dit nie slaag nie, daar net een uitkoms kon wees. Daar was ’n oomblik van stilte wat net onderbreek is deur die geklap van die rubberhandskoene soos hy dit van sy hande afgetrek het. Hermione se woorde het in my kop gemaal. “Sal ons probeer?” het hy uiteindelik gevra.
Van sy eerlike oë het ek gehou, en sy kaal, skoongewaste voorarms het gelyk of dit ’n toonbeeld was van sy innerlike sterkte. Hierdie jongman het soos ’n ware professionele persoon opgetree. Soms dink ek dat Australiërs makliker die reguitpad loop as ons Britte. Ek het hierdie een instinktief vertrou. Ek het my kop geknik. Vir ’n oomblik was ek sonder woorde.
Natuurlik moes ek hom daar agterlaat, en die lang pad noord volg deur die wye, leë berge na ons afgesonderde Inverness-vallei, wat nou eensamer was sonder Tumble, en hartverskeurender deur Hermione se trane en Rough se klaende rusteloosheid. Die dae het verbygegaan, en toe het die telefoon gelui.
Ross het gesê dat dit veel erger was as wat hy verwag het. Toe hy Tumble oopgesny het, het hy gevind dat die hele derm verwronge was en in ’n s-vorm teruggedraai het. Hy moes dit reguit maak deur dit permanent aan die buikwand vas te heg. Toe het hy die skeure van die spiertjies waar die breuke uitgebult het, toegewerk in ’n net van sigsagssteke. Die hondjie het bygekom, maar hy was onder verdowing en lomerig. Hulle was van plan om hom daar te hou totdat daar ontlasting uit die derm plaasgevind het, om te sien of dit geslaagd was – die deurslaggewende toets. Dit sou nog ’n dag neem of miskien twee.
Die volgende dag het ’n vriendelike Glaswegiaanse verpleegster gebel: Tumble het iets geëet, maar sy maag het nog nie gewerk nie. ’n Verdere vier en twintiguur het verby gesleep. Die volgende oggend was dit weer so – nog steeds niks. Sy het voorgestel dat dit beter mog wees as ek daarheen sou kom en hom huis toe neem: “Sommige honde is baie puntenerig oor waar hulle hul ding wil doen.” Dis my Tumble daai, het ek gedink, en my loop gekry kar toe.
Na drie en ’n halfuur was ek daar, al op-en-af-wandelende in die gang soos ’n prisonier wat wag op die vonnis. Die deur het oopgegaan. Ek het gekniel om hom te groet. Dieselfde klein wit en swart gevlekte gesiggie met geelbruin wenkbroue, die swart neusie, dieselfde oë die kleur van gepoetste eikehout, gespitste ore in ’n ietwat benewelde herkenning, met net ’n kaal kol op sy nek waar die narkose toegedien is. Vir ’n oomblik het ek sy kop in my hande gehou, starende in daardie diep oë waarin daar geen teken van ’n skrobbering was nie. Is dit moontlik dat hy kon verstaan waarom ek hom so te sê in die steek gelaat het?
Ook maar goed dat ek my gestaal het, want sy agterstewe was ’n hele gedoente. Sy buik, stert en agterwêreld is pienk geskeer, die hele liggaampie dáár was lelik opgeswel, vol steke soos ’n kersfeeskalkoen, van sy maag af tot by sy droewige stertjie. Versigtig het ek hom uitgedra kar toe. “Sy maag sal eers moet werk voor ons kan weet of die derm behoorlik funksioneer,” het ’n ander assistent op pad motor toe aan my gesê. “Bel ons en laat ons asseblief weet.”
Op die terugtog het ek stilgehou by die eenduisend vyfhonderd en agt voet hoogste punt van Drumochter. Dié hoë bergpas skei die plat-rustige Tayside van die ruwe Inverness-graafskap waar die boomlose heuwels lugwaarts koers kies na die wolke aan beide kante van die pad. Tumble het opgekyk van waar hy tussen die komberse gelê het, asof hy ook na die uitsig wou kyk. “Mooi so,” het ek gesê, “laat ons nou versigtig te werk gaan.”
Hy het al waggelende uitgestap op die grasveld wat deur die herte kort gevreet is, en op daardie herfsdag rondgekyk na die geurvolle koel heuwels, asof hy wou sê: “Dis nou waarvan ek hou.” Vir ’n paar minute het hy stilgestaan, en so nou en dan sy neus opgelig om die lug te beruik. Toe het hy vlugtig na my geblik vir gerusstelling voordat hy aan ’n biesiepol begin snuif het. Hy het geleidelik vorentoe beweeg, probeer om sy been te lig, teruggekrimp van die pyn en toe liewer anders besluit – want kyk, hy is soos ’n vis oopgevlek. Hy het vir ’n bietjie raad terug na my toe gekyk.
“Aaa mooi, dis nou my goeie brakkie!” het ek gerusstellend gesê met die stemtoon wat ek gewoonlik gebruik het as my honde iets goeds gedoen het. Ek wou hê dat hy weer moes probeer, hoe seer dit ookal mog wees. Ek het geweet hoe belangrik die niere was. Maar hy het iets belangrikers in gedagte gehad: planne verhewener as dit. Vir ’n oomblik het hy ietwat beteuterd gelyk, eers na die berge gekyk en toe na my voordat hy ewe stryf-styf maar tog doelgerig na ’n plek wat hom aangestaan het, geloop het – ’n intieme amfiteater, ’n grasperk omring deur ’n ligpers waas van heide wat besig was om te verkleur. Onbeholpe en vol pyn het hy die fekale gehurkte houding ingeneem. Ek het my asem opgehou.
’n Oomblik later het die glansende, fynste, rondste en mees skouspelagtige vier en ’n halfduim van gesonde Weense worsie-terriërdrolletjie triomfantelik op die hoogland van die Perth-graafskap geland. Ek het nooit kon droom dat ek so opgewonde sou kon raak oor hoe ’n hond sy ding gedoen het nie. Met ’n breë glimlag het ek my selfoon uitgehaal.
Kalahari Roving
From No Outspan
by Deneys Reitz
I was returned unopposed for the Low Country and my wife, who is more politically-minded than I am, was returned for Parktown North, an important constituency of Johannesburg. She was the first woman Member of Parliament in South Africa.
The election being over and won, Parliament met in Cape Town for a brief session; and then, as when I first became a Minister, I set out to visit a portion of my kingdom as yet unvisited.
I decided to inspect the Kalahari, which lay under my control. This desert lies between German South-West on the one side and the Transvaal and Southern Rhodesia on the other, a breadth of four hundred miles or so; and lengthways it stretches from the Orange River in the south to the Okavango swamps six hundred miles northward.
Much of it is good cattle country, it contains plenty of game, and there are roving tribes of bushmen – the most ‘primitive’ of all human beings.
Some officials who were to accompany me went on ahead to Kuruman, the mission centre where the Moffats and David Livingstone had laboured a somewhat unfruitful vineyard in years gone by, and I followed by air. At Kuruman I had cars and a lorry with petrol and water; and sending the plane back to Pretoria, we started off.
Using the dry bed of the Kuruman River, we travelled for two hundred miles to its confluence with the Molopo, another dead river that flows at rare intervals after heavy rains, perhaps twice in a century.
In this country of eternal sand we ploughed along at about ten miles an hour. After days of heavy going, we reached a point where the Nosop and the Oup, two more fossil rivers, join together, and now we lumbered up the Oup to Mata-Mata on the southwest frontier.
Some time before, the Trustees of the Kruger Park had set aside a triangle of ground in this area, a million acres in extent, as a sanctuary for gemsbok (Oryx Gazelli) and the true hartebeest (Bubalis Cama). These varieties had nearly been exterminated by nomad poachers and bushmen hunters. We had selected the land by looking at the map, for none of us had ever visited this part of the world before; indeed, very few people in the Union had ever heard of it.
Now I pushed cross-country from the Oup to inspect the Reserve, and I was the first member of the Board [of Trustees of the Kruger Park] to see it – a waste of dunes, which we navigated by compass. We developed a technique of our own for crossing the sand-hills. The secret is to deflate one’s tyres to half-strength, and never to attempt a dune on the slant; to accelerate and run straight ahead, so that the impetus carries the car eight to ten feet upwards and the engine stalls; then to go back along the ruts the wheels have made, and make another charge that carries one a short length beyond the first attempt. Continuing the process, the rise is topped at last. It is a cruel strain on mechanism and chassis, but we crossed a long succession of dunes in this way, and went right through the Reserve in a few days at an overall pace of about two miles per hour.
We saw gemsbok and hartebeest, and an occasional bushman running at the sight of these strange monsters invading his ancestral hunting-grounds; and we saw several Kalahari lion, a smaller and less yellowed species than those of the Transvaal.
I had arranged for a camel patrol to await us, and here again I learned something new about lion. We emerged on the Nosop River one evening, and as we pitched our tents I was surprised to see the camel drivers hobble their animals and turn them into the bush for the night. We had seen a lion slinking at dusk, and to me it seemed wanton cruelty to send the camels thus helpless into the dark; but the drivers were easy. They said a lion will never attack a camel, hobbled or otherwise; that a lion only attacks from the rear and, as a camel always faces round, they are not molested. My own belief is that lion cannot bear their musty smell, but at all events our camels grazed unharmed. I rode a camel now and then, but on the whole I preferred to walk.
Having inspected the Reserve, we continued, travelling up the bed of the Nosop River to a point shown on the map as Union’s End. Here we found a tribe of half-breeds that had been marooned for over two years, a subsection of Simon Kooper’s nation, about a hundred strong. They had come to Union’s End to hunt, but a drought had cut them off and they had been obliged to remain at this spot ever since, for here was the only water within a hundred and twenty miles.
Luckily for them the South African Government had put down a borehole for our troops during the 1915 campaign. The hole was a hundred and seventy feet deep and as there was no pump or windmill, the only way they could reach the water was by letting down a gallon paraffin tin at the end of a long line of gemsbok riems. It was a full-time job, and they worked in relays night and day. Had the thong broken, the tin would have fallen down and blocked the borehole, and they would all have perished. They had never seen a motorcar. I offered to send back for lorries to evacuate them, but they were too terrified of these strange vehicles; so I left them there. I learned afterwards that they got out in safety with the next rains.
Animals in these parts do not drink, for there is no surface water. They obtain moisture from the Tsama melon and other herbage.
As for lion and other carnivora, they are said to drink the blood of their prey, but according to the bushmen they quench their thirst from the liquid in the large intestine of the beasts they kill. I was told that hunters in the Kalahari find enough water in a gemsbok’s paunch to have a drink and a wash; and that, once they become used to it, fresh water is insipid and tasteless to them.
As we returned down the river we came on two honeybadgers. We have an Afrikaans saying, ‘tough as a badger’, and I would add ‘brave as a badger’, for as we passed them I saw a pair of cubs, the size of hedgehogs. I was on the driving seat of the water lorry at the time, and the badgers thought we had designs on their offspring. To them the lorry must have looked about twenty times the size a mastodon did to a paleolithic hunter, yet they were unafraid. They charged forward in defence of their brood, and the valorous creatures actually bit and hacked into our tyres, squealing with rage the while. I ordered my driver not to injure them, and the brave creatures trotted off in triumph to collect their young.
Kalahari-omswerwinge
Uit No Outspan
deur Deneys Reitz
Ek is onbestrede herkies vir die Laeveld en my vrou, wat meer polities aangelê was as ek, is vir Parktown-Noord, ’n belangrike Johannesburgse kiesafdeling, gekies. Sy was die eerste vroulike lid van die parlement in Suid-Afrika.
Met die verkiesing agter die rug en ’n oorwinning vir ons, het die parlement daarna vir ’n kort sessie in Kaapstad bymekaargekom; en toe, net soos met my eerste aanstelling as minister, het ek op reis gegaan om ’n gedeelte van my koninkryk, wat ek nog nie voorheen besoek het nie, te gaan besigtig.
Ek het besluit om die Kalahari, wat onder my beheer was, van nader te gaan bekyk. Hierdie woestyn lê tussen Duits Suidwes-Afrika aan die een kant en Transvaal en Suid-Rhodesië aan die ander kant – in breedte so om en by vierhonderd myl – en in lengte strek dit vanaf die Oranjerivier in die suide tot by die Okavango-moerasse – seshonderd myl noordwaarts.
Groot gedeeltes daarvan is geskik vir beesboerdery, en daar is heelwat wild. Verder is daar ook nomadiese Boesmanstamme – die “primitiefste” van alle menslike wesens.
Sommige amptenare wat my sou vergesel, het vooruitgegaan Kuruman toe, die sendeling-middelpunt waar die Moffats en David Livingstone in vervloë dae in ’n ietwat vrugtelose wyngaard geswoeg het, en ek het daarna per lug gevolg. By Kuruman het karre en ’n vragmotor met petrol en water op my gewag, en ná ek die vliegtuig teruggestuur het Pretoria toe, het ons die pad gevat.
Deur in die droë loop van die Kurumanrivier te ry, het ons tweehonderd myl gereis tot by die sameloop met die Molopo, ’n ander dooie rivier wat slegs op seldsame tussenposes, miskien twee maal in ’n eeu ná swaar reëns, gevloei het.
In hierdie land van nimmereindigende sand het ons teen tien myl per uur voortgeploeg. Ná dae van moeilike vordering het ons ’n punt bereik waar die Nosop en die Oup, twee ander fossielriviere, bymekaarkom, en toe het ons al met die Oup op geswoeg en gesweet tot by Mata-Mata op die suidwestelike grens.
Op ’n vroeëre geleentheid het die kurators van die Krugerwildtuin ’n driehoek van die grond, ’n miljoen akker in omvang, in hierdie area opsygesit as ’n reservaat vir gemsbokke (Oryx Gazelli) en die opregte hartebees (Bubalis Cama). Hierdie wildsoorte is amper uitgewis deur nomadiese stropers en Boesmanjagters. Ons het dié stuk wêreld uitgekies deur na landkaarte te kyk, want nie een van ons was al voorheen in die omgewing nie; trouens, daar is baie min mense in die Unie wat al ooit daarvan gehoor het.
Van die Oup af het ons toe deur die veld gery om die Reservaat te besigtig, en ek was die eerste lid van die Raad [van Kuratore van die Krugerwildtuin] om dit te sien – ’n wildernis van duine wat ons met behulp van ’n kompas genavigeer het. Ons het ’n tegniek van ons eie ontwerp om oor die sandheuwels te kom. Die geheim was om die bande halfpad af te blaas, en om nooit ’n sandduin teen die skuinste aan te durf nie; om liewer reguit vorentoe vet te gee, sodat die impetus die kar agt tot tien voet opwaarts teen die duin sou neem tot die masjien gaan staan, en om dan terug te gaan al op die uitgeryde spoor wat die wiele gemaak het – om dan weer die bult storm te loop, ’n bietjie verder hoër op. So word daar aangehou tot jy bo-op die duin kom. Die meganisme en die onderstel word tot die uiterste ingespan, maar op dié manier het ons ’n hele reeks duine kafgeloop, en binne ’n paar dae dwarsdeur die reservaat gereis teen ’n algemene spoed van omtrent twee myl per uur.
Ons het gemsbokke en hartebeeste gesien en af en toe ’n Boesman wat rieme neergelê het met die aanskoue van die vreemde monsters wat sy voorvaderlike jagvelde binnegeval het. Ons het ook verskeie Kalahari-leeus gesien – ’n kleiner en geler spesie as dié in Transvaal.
Met ons aankoms het die kameelpatrollie, wat ek gereël het, ons ingewag, en hier het ek weer eens iets nuuts oor leeus geleer. Ons het een aand langs die Nosoprivier aangeland, en terwyl ons ons tente opgeslaan het, was ek verras om te sien dat ons kameeldrywers hulle diere gekniehalter en in die bos losgelaat het om te gaan wei. Ons het met sononder ’n leeu sien rondsluip, en dit het vir my na moedswillige wreedheid gelyk om die kamele so hulpeloos die donkerte in te jaag; maar die drywers was heel op hulle gemak. Hulle het gesê dat ’n leeu nooit ’n kameel, gekniehalter of nie, sou aanval nie. ’n Leeu val altyd van agter af aan, en aangesien ’n kameel altyd lyf omdraai om na die gevaar te kyk, word hulle nie gemolesteer nie. Ek glo egter dat leeus nie die muwwe kameelreuk kan verdra nie. In elk geval, ons diere het daar ongedeerd gewei. Af en toe het ek op ’n kameel gery, maar oor die algemeen het ek verkies om te loop.
Ná ek die reservaat geïnspekteer het, het ons aangestoot met ons rit in die bedding van die Nosoprivier na ’n punt op die landkaart wat as Union’s End aangestip is. Hier het ons ’n stam basters van omtrent ’n honderd of so, aangetref wat vir meer as twee jaar daar afgesny en vasgevang was – ’n onderafdeling van Simon Kooper se nasie. Hulle het na Union’s End gekom om te jag, maar die droogte het hulle daar vasgepen en hulle was verplig om sedertdien daar te bly, want dit was al plek in ’n omtrek van honderd en twintig myl, waar daar water was.
Gelukkig vir hulle het die Suid-Afrikaanse regering in die 1915-veldtog ’n boorgat daar vir die troepe gesink. Die gat was ’n honderd en sewentig voet diep, en aangesien daar geen pomp of windpomp was nie, kon die water slegs bereik word deur ’n gallon-paraffienblik, vasgemaak met gemsbokrieme, daarin te laat afsak. Dit was ’n voltydse taak, en aflosspanne het dag en nag gewerk. As die riem sou gebreek het, sou die blik afgeval het en die gat geblokkeer gewees het, en sou hulle almal van dors omgekom het. Hulle het nog nooit ’n motorkar gesien nie en toe ek aangebied het om vragmotors te laat kom om hulle na veiligheid te bring, was hulle te bang vir hierdie vreemde voertuie. Ons het hulle toe maar daar gelos. Ek het agterna gehoor dat, met die reëns wat later geval het, hulle veilig uitgekom het.
In daardie deel van die wêreld drink die diere nie, want daar is geen water op die oppervlakte nie. Hulle verkry vloeistof van die tsamma en ander kruie en groenigheid.
Wat leeus en ander karnivore betref, word daar gesê dat hulle die bloed van hulle prooi drink, maar volgens die Boesmans, les hulle hul dors van die vloeistof in die grootderm van die diere wat hulle doodmaak. Daar is aan my gesê dat die jagters in die Kalahari genoeg water in ’n gemsbok se pens vind om te drink en te was; en as hulle eers daaraan gewoond geraak het, is vars water vir hulle laf en smaakloos.
Toe ons al met die rivier langs teruggery het, het ons op twee ratels afgekom. In Afrikaans het ons ’n gesegde, “so taai soos ’n ratel”, en ek sou graag wou byvoeg, “so dapper soos ’n ratel”, want toe ons by hulle verbygegaan het, het ons ’n paar welpies gesien – so groot soos krimpvarkies. Ten tyde het ek langs die bestuurder van die waterlorrie gesit, en die ratels het gedink dat ons ’n gevaar vir hul kleingoed ingehou het. Die lorrie moes vir hulle twintig keer groter gelyk het as ’n mastodon vir ’n oerjagter, maar tog was hulle vreesloos. Hulle het vorentoe gestorm om hulle kleinspan te beskerm, en die onverskrokke skepseltjies het inderdaad die bande gebyt en gekrap terwyl hulle woedend gekermskreeu het. Ek het my drywer aangesê om hulle nie te beseer nie, en die brawe diertjies het daarna heel triomfantelik weggedraf om weer saam met hulle spruite te kon wees.
Peaches Ripening in the Sun – An Extract
From Unto Dust
by Herman Charles Bosman
The way Ben Myburg lost his memory (Oom Schalk Lourens said) made a deep impression on all of us. We reasoned that that was the sort of thing that a sudden shock could do to you. There were those in our small seksie of General Du Toit’s commando who could recall similar stories of how people, in a moment, could forget everything about the past, just because of a single dreadful happening.
A shock like that can have the same effect on you even if you are prepared for it. Maybe it can be worse, even. And in this connection I often think of what it says in the Good Book, about that which you most feared having now at last caught up with you.
~
Our commando went as far as the border by train. And when the engine came to a stop on a piece of open veld, and it wasn’t for water, this time, and the engine-driver and fireman didn’t step down with spanners and use bad language, then we understood that the train stopping there was the beginning of the Second Boer War.
We were wearing new clothes and we had new equipment, and the sun was shining on the barrels of our Mausers. Our new clothes had been requisitioned for us by our veldkornets at stores along the way. All the veldkornet had to do was to sign his name on a piece of paper for whatever his men purchased.
In most cases, after we had patronised a store in that manner, the shopkeeper would close his shutters for the day. And three years would pass, and the Boer War would be over, before the shopkeeper would display any sort of inclination to open his shutters again.
Maybe he should have closed them before we came.
Only one seksie of General Du Toit’s commando entered Natal looking considerably dilapidated. This seksie looked as though it was already the end of the Boer War, and not just the beginning. Afterwards we found out that their veldkornet had never learnt to write his name.
~
‘You don’t seem to remember me, Schalk,’ a young fellow came up and said to me. I admitted that I didn’t recognise him, straight away, as Ben Myburg. He did look different in those smart light-green riding pants and that new hat with the ostrich feather stuck in it. You could see that he had patronised some mine concession store before the owner had closed his shutters.
‘But I would know you anywhere, Schalk,’ Ben Myburg went on. ‘Just from the quick way you hid that soap under your saddle a couple of minutes ago. I remembered where I had last seen something so quick. It was two years ago, at the nagmaal in Nylstroom.’
I told Ben Myburg that if it was that jar of brandy he meant, then he must realise that there had also been a good deal of misunderstanding about it. Moreover, it was not even a full jar, I said.
But I congratulated him on his powers of memory, which I said I was sure would yet stand the Republic in good stead.
And I was right. For afterwards, when the war of the big commandos was over, and we were in constant retreat, it would be Ben Myburg who, next day, would lead us back to the donga in which we had hidden some mielie-meal and a tin of cooking fat. And if the tin of cooking fat was empty, he would be able to tell us right away if it was humans or baboons. A human had a different way of eating cooking fat out of a tin from a baboon, Ben Myburg had said.
Ben Myburg had been recently married to Mimi van Blerk, who came from Schweitzer-Reneke, a district that was known as far as the Limpopo for its attractive girls. I remembered Mimi van Blerk well. She had full red lips and thick yellow hair. Ben Myburg always looked forward very eagerly to getting letters from his pretty young wife. He would also read out to us extracts from her letters, in which she encouraged us to drive the English into the blue grass – which was the name we gave to the sea in those days. For the English, we had other names.
~
Eighteen months later saw the armed forces of the Republic in a worse case than I should imagine any army has ever been in, and that army still fighting. We were spread all over the country in small groups. We were in rags.
Many burghers had been taken prisoner. Others had yielded themselves up to British magistrates, holding not their rifles in their hands but their hats. There were a number of Boers, also, who had gone over and joined the English.
For the Transvaal Republic it was near the end of a tale that you tell, sitting around the kitchen fire on a cold night. The story of the Transvaal Republic was at that place where you clear your throat before saying which of the two men the girl finally married. Or whether it was the cattle-smuggler or the Sunday school superintendant who stole the money. Or whether it was a real ghost or just her uncle with a sheet around him that Lettie van Zyl saw at the drift.
~
By the following evening we had crossed the rant and arrived at Ben Myburg’s farm. We camped among the smoke-blackened walls of his former homestead, erecting a rough shelter with some sheets of corrugated iron that we could still use. And although he must have known only too well what to expect, what Ben Myburg saw there came as so much of a shock to his senses that, from that moment on, all he could remember from the past vanished forever.
It was pitiful to see the change that came over him. If his farm had been laid to ruins, the devastation that took place in Ben Myburg’s mind was no less dreadful.
Perhaps it was that, in truth, there was nothing more left in the past to remember.
We noticed, also, that in singular ways, certain fragments of the by-gone would come into Ben Myburg’s mind; and that he would almost – but not quite – succeed in fitting these pieces together.
We observed that almost immediately. For instance, we remained camped on his farm for several days. And one morning, when the fire for our mielie-pap was crackling under one of the few remaining fruit-trees that had once been an orchard, Ben Myburg reached up and picked a peach that was, in advance of its season, ripe and yellow.
‘It’s funny,’ Ben Myburg said, ‘but I seem to remember, from long ago, reaching up and picking a yellow peach, just like this one. I don’t quite remember where.’
We did not tell him.
Some time later our seksie was captured in a night attack.
For us the Boer War was over. We were going to St Helena. We were driven to Nylstroom, the nearest railhead, in a mule-wagon. It was a strange experience for us to be driving along the main road, in broad daylight, for all the world to see us. From years of wartime habit, our eyes still went to the horison. A bitter thing about our captivity was that among our guards were men of our own people.
Outside Nylstroom we alighted from the mule-wagon and the English sergeant in charge of our escort got us to form fours by the roadside. It was queer – our having to learn to be soldiers at the end of a war instead of at the beginning.
Eventually we got into some sort of formation, the veldkornet, Jurie Bekker, Ben Myburg and I making up the first four. It was already evening. From a distance we could see the lights in the town. The way to the main street of Nylstroom led by the cemetery. Although it was dark, we could yet distinguish several rows of newly made mounds. We did not need to be told that they were concentration camp graves. We took off our battered hats and tramped on in a great silence.
Soon we were in the main street. We saw, then, what those lights were. There was a dance at the hotel. Paraffin lamps were hanging under the hotel’s low, wide verandah. There was much laughter. We saw girls and English officers. In our unaccustomed fours, we slouched past in the dark.
Several of the girls went inside then. But a few of the women-folk remained on the verandah, not looking in our direction. Among them I noticed in particular a girl leaning on an English officer’s shoulder. She looked very pretty, with the light from a paraffin lamp shining on her full lips and yellow hair.
When we had turned the corner, and the darkness was wrapping us round again, I heard Ben Myburg speak.
‘It’s funny,’ I heard Ben Myburg say, ‘but I seem to remember, from long ago, a girl with yellow hair, just like that one. I don’t quite remember where.’
And this time, too, we did not tell him.
Perskes wat Ryp Word in die Son – ’n Uittreksel
Uit Unto Dust
deur Herman Charles Bosman
Die manier waarop Ben Myburg sy geheue verloor het (het oom Schalk Lourens gesê), het nogal ’n diepe indruk op ons almal gemaak. Ons het gereken dat dit dié soort ding was wat ’n onverwagse skok aan ’n mens kon doen. Daar was van die manne in ons klein seksie in generaal Du Toit se kommando wat soortgelyke stories kon onthou; stories van hoe mense in ’n oogwink alles van die verlede kon vergeet, net as gevolg van ’n enkele afgryslike gebeurtenis.
Al is jy daarop voorbereid, kan só ’n skok dieselfde uitwerking op jou hê. Miskien kan dit selfs erger wees. En in dié verband dink ek dikwels aan wat in die Goeie Boek geskryf staan: dat dit wat jy die meeste gevrees het, jou nou uiteindelik ingehaal het.
~
Ons kommando het per trein tot sover as die grens gegaan. En toe die lokomotief op ’n kaal stuk veld tot stilstand gekom het, was dit hierdie keer nie vir water nie, en die masjinis en stoker het nie afgeklim met hulle moersleutels en gekruide taal gebruik nie. Toe het ons geweet dat, met die trein wat daar gestop het, dit die begin van die Tweede Boereoorlog was.
Ons het nuwe klere gedra en ons het nuwe toerustings gehad, en die son het op die lope van ons Mausers geskyn. Ons nuwe klere is deur ons veldkornette vir ons by die winkels langs die pad gekommandeer. Al wat die veldkornet moes doen, was om sy naam op ’n stukkie papier te teken vir al die goed wat sy manne gekoop het.
In die meeste van die gevalle, na ons by die winkel op hierdie manier gekoop het, het die winkeleienaar sy hortjies vir die dag toegemaak. En drie jaar sou verbygaan, en die Boereoorlog sou al iets van die verlede wees, voordat die winkelier enige neiging sou toon om sy hortjies weer oop te maak.
Miskien moes hy hulle toegemaak het voordat ons daar aangekom het.
Net een seksie van generaal Du Toit se kommando wat Natal binnegeval het, het nogal redelik gehawend daar uitgesien. Hierdie seksie het gelyk asof dit alreeds die einde van die oorlog was, en nie net die begin nie. Agterna het ons uitgevind dat hulle veldkornet nooit geleer het hoe om sy naam te skryf nie.
~
“Dit lyk nie of jy my kan onthou nie, Schalk,” het ’n jong kêrel wat na my toe aangestap gekom het, gesê. Ek het dadelik erken dat ek hom nie as Ben Myburg geëien het nie. Hy het anders gelyk in daardie deftige ligte groen rybroek en die nuwe hoed met die volstruisveer wat daarin gesteek was. Jy kon sien dat hy ’n klant by die een of ander mynkonsessie-winkel was voordat die eienaar sy hortjies kon toemaak.
“Maar ek sal jou enige plek herken, Schalk,” het Ben Myburg voortgegaan. “Net met die sien van die vinnige manier wat jy ’n paar minute gelede die seep onder jou saal weggesteek het. Ek onthou waar ek laas iets so vinnig sien gebeur het. Dit was twee jaar gelede by die nagmaal op Nylstroom.
Ek het aan Ben Myburg gesê, as hy bedoel dit was oor daardie fles brandewyn, dan moet hy besef dat daar ’n hele groot misverstand daaroor was. Buitendien was die fles nie eers vol nie, het ek gesê.
Maar ek het hom gelukgewens met sy vermoë om te kan onthou, want dit sou verseker van waarde vir die Republiek wees.
En ek was reg. Want later, toe die oorlog van die groot kommando’s verby was, en ons aanmekaar aan die terugval was, was dit Ben Myburg wat ons die volgende dag sou teruglei na die donga toe waar ons van die mieliemeel en ’n blikkie kookvet weggesteek het. En as die blikkie kookvet leeg was, sou hy ons daar en dan kon vertel of dit mense of bobbejane was. ’n Mens het ’n ander manier om kookvet uit ’n blikkie te eet as ’n bobbejaan, het Ben Myburg gesê.
Ben Myburg het onlangs met Mimi van Blerk getrou. Sy het van Schweitzer-Reneke af gekom, ’n distrik wat so ver weg as tot by die Limpopo bekend was vir sy pragtige meisies. Ek kan Mimi van Blerk goed onthou. Sy het vol rooi lippe en dik geel hare gehad. Ben Myburg het gretiglik daarna uitgesien om briewe van sy pragtige mooi vrou te ontvang. Hy het ook vir ons stukkies uit die briewe voorgelees, waarin sy ons aangemoedig het om die Engelse in die blou gras in te jaag – dit was die naam wat ons daardie dae aan die see gegee het. Vir die Engelse het ons ander name gehad.
~
Agtien maande later het ons die gewapende magte van die Republiek in veel slegter omstandighede gesien as wat ek my dit ooit sou kon voorstel, met daardie kommando’s tog nog steeds besig om te veg. Ons was in klein groepies dwarsoor die land uitgesprei – en in toiings.
Baie burgers het krygsgevangenes geword. Ander weer het hulself oorgegee aan die Britse magistrate, nie met hulle gewere in hulle hande nie, maar met hulle hoede. Daar was ook ’n klompie Joiners wat by die Engelse gaan aansluit het.
Daar waar jy op ’n koue nag om die warm vuur in die kombuis sit, is die storie wat jy vertel oor die Transvaalse Republiek, na aan die einde. Die storie van die Transvaalse Republiek was op daardie plek waar jy jou keel skoongemaak het, voordat jy gesê het met watter een van die twee kêrels die meisie uiteindelik getrou het. Was dit die beessmokkelaar of die Sondagskool superintendent wat die geld gesteel het? Óf was dit regtig ’n spook óf was dit maar net haar oom met ’n laken om hom wat Lettie van Zyl by die drif gesien het?
~
Die volgende aand het ons die rant oorgesteek en by Ben Myburg se plaas aangekom. Ons het tussen die swart berookte mure van sy eertydse plaashuis gekampeer. Met ’n paar nog bruikbare sinkplate het ons ’n ruwe skerm opgerig. En hoewel hy verseker moes geweet het wat om te verwag, was dit wat Ben Myburg dáár gesien het, so ’n skok vir sy gestel, dat hy van daardie oomblik af, alles wat hy kon onthou van die verlede, vir altyd vergeet het.
Dit was jammerlik om die verandering wat oor hom gekom het, gade te slaan. Sy plaas is in puin gelê, maar die verwoesting wat in Ben Myburg se gees plaasgevind het, was net so verskriklik.
Inderwaarheid was daar miskien niks meer in die verlede oor om te onthou nie.
Ons het ook agtergekom dat, op ’n sonderlike wyse, sekere brokstukkies van die heengegane tye weer in Ben Myburg se gees opgeduik het, en dat hy amper, maar nie heeltemal nie, dit reggekry het om van die stukkies weer saam te flans.
Ons het dit omtrent dadelik opgemerk. As voorbeeld – ons het vir ’n hele paar dae op die plaas gekampeer. Een oggend terwyl die takkies in die vuur onder ons mieliepap geknetter het, het Ben Myburg onder een van die oorblywende vrugtebome, waar voorheen ’n boord was, sy arm uitgesteek om ’n perske, wat voor die seisoen ryp en geel was, te pluk.
“Dis snaaks,” het Ben Myburg gesê, “dis asof ek kan onthou, dat ek lank gelede ook my arm uitgesteek het om ’n geel perske net soos hierdie een af te pluk. Ek kan net nie mooi onthou waar nie.”
Ons het hom niks vertel nie.
’n Ruk later is ons seksie in ’n nagaanval gevange geneem.
Vir ons was die Boereoorlog iets van die verlede. Ons was onderweg St. Helena toe. Ons is in ’n muilwa na Nylstroom toe vervoer. Dit was die naaste spoorwegstasie. Dit was ’n vreemde ervaring vir ons om helder oordag in die hoofpad af ry vir die hele wêreld om te sien. Na jare van oorlogvoering, was die gewoonte steeds daar om na die horison te kyk. ’n Bitterslegte ding van ons gevangenskap was dat daar onder die wagte van ons eie mense was.
Buite Nylstroom het ons van die muilwaens afgeklim en ’n sersant in beheer van die eskort, het ons langs die pad in vierstuks langs mekaar laat aantree. Dit was vreemd dat ons aan die einde van die oorlog moes leer om soldate te wees, in plaas van aan die begin.
Uiteindelik het ons ’n soort van formasie gevorm met die veldkornet, Jurie Bekker, Ben Myburg en ek as die eerste vier. Dit was alreeds aand. Van ’n afstand af kon ons die ligte in die dorp sien. Die pad na die hoofstraat van Nylstroom het langs die begraafplaas verby geloop. Hoewel dit reeds donker was, kon ons ’n hele paar rye nuutgevormde grondhopies sien. Dit was nie nodig om ons te vertel dat hulle konsentrasiekampgraftes was nie. Ons het ons verslete hoede afgehaal en in stilte voortgestrompel.
Gou was ons in die hoofstraat. Toe het ons gesien wat daardie ligte was. Daar was ’n dans aan die gang in die hotel. Paraffienlampe het in die lae, wye veranda gehang. Daar is heelwat gelag. Ons het meisies en Engelse offisiere gesien. In ons ongewone viere het ons in die donker verby geslofgang.
Verskeie van die meisies was toe binne in die hotel. Maar ’n paar van die dames het op die veranda gebly, maar nie in ons rigting gekyk nie. Tussen hulle het ek in besonder een meisie raakgesien waar sy daar op die skouer van ’n Engelse offisier geleun het. Sy het baie mooi gelyk soos die paraffienlamp op haar vol lippe en geel hare geskyn het.
Toe ons om die draai geloop het, en die donker ons weer omvou het, het ek Ben Myburg hoor praat.
“Dis snaaks,” het ek hom hoor sê, “dis asof ek, van lankal af al, ’n meisie met geel hare net soos daardie een, kan onthou. Maar waar ek haar gesien het, kan ek nie onthou nie.”
Hierdie keer ook, het ons hom niks vertel nie.
