Mafeking Road – ’n Uittreksel
Uit Mafeking Road
deur Herman Charles Bosman
Wanneer mense my vra, wat nogal baie gebeur, hoe dit is dat ek die beste stories van enigeen in die Transvaal kan vertel (het oom Schalk Lourens beskeie gesê), dan verduidelik ek aan hulle dat ek net deur goeie waarneming leer – waarneming van die manier van die wêreld met mans en vrouens. Wanneer ek dit sê, knik hulle heel wys hul koppe, en sê dat hulle verstaan, en ek knik dan my kop ook heel wyslik, en dit lyk of dit hulle tevrede stel. Maar dit wat ek aan hulle sê, is – natuurlik – ’n leuen.
Want dit is nie die storie wat belangrik is nie. Wat saak maak is die manier waarop jy dit vertel. Die belangrike ding is om presies te weet op watter oomblik jy jou pyp op jou velskoen moet uitklop, en op watter tydstip in die storie jy oor die skoolkomitee op Drogevlei moet begin praat. Die ander noodsaaklike ding is om te weet watter deel van die storie uitgelaat moet word.
En dié dinge kan jy nooit aanleer nie.
Kyk na Floris, die laaste van die Van Barnevelts. Daar is geen twyfel daaraan nie dat hy ’n goeie storie gehad het, en dit moes vir hom moontlik gewees het om hierdie mense te kry om daarna te luister. En tog het niemand juis op hom, óf die dinge wat hy te sê gehad het, ag geslaan nie. Net omdat hy nie die storie ordentlik kon vertel nie.
Daarom het dit my treurig gemaak wanneer ek ookal na hom geluister het. Want ek kon presies sê waar hy verkeerd gegaan het. Hy het nooit geweet watter oomblik hy die as uit sy pyp moes klop nie. Hy het altyd sy mening oor die Drogevlei Skoolkomitee op die verkeerde plek gegee. En, wat nog erger was, hy het nooit geweet watter deel van die storie uitgelaat moes word nie.
En dit was nutteloos om te probeer om hom te leer want, soos ek gesê het, dis die ding wat jy nooit kan aanleer nie. En daarom, elke keer nadat hy sy storie klaar vertel het, kon ek hom sien wegdraai van my af, ’n uitdrukking van wanhoop op sy gesig, en stadig met die pad afstap, met geboë skouers, die laaste van die Van Barnevelts.
~
Teen die muur van Floris se voorkamer is ’n lang stamboom van die Van Barnevelts. Jy kan self daarna gaan kyk. Dit gaan vir oor die tweehonderd jaar terug tot by die Van Barnevelts van Amsterdam. Daar was ’n tyd toe dit selfs verder teruggegaan het, maar dit was voor die rysmiere aan die bokant begin en ’n hele klomp Van Barnevelts opgevreet het. Ewenwel, as jy na die lys kyk, sal jy aan die onderkant onder Floris se naam opmerk, dat daar ’n laaste inskrywing is, “Stephanus”. En na die naam “Stephanus”, tussen twee skewe strepe, sal jy die woorde: “ObiitMafeking”, lees.
Met die uitbreek van die Tweede Boereoorlog, was Floris van Barnevelt ’n wewenaar, met een seun, Stephanus, wat sewentien jaar oud was. Die kommando wat van ons kant van die Transvaal af gekom het, het opgeruimd en vrolik die pad gevat. Ons was iets besonders om gade te slaan met ons perde, ons breërandhoede en ons bandeliers, en met die son wat op die lope van ons Mausers geskyn het.
Die jong Stephanus van Barnevelt was die opgeruimdste van ons almal. Maar hy het gesê dat daar een ding van die oorlog was waarvan hy nie gehou het nie, en dit was dat ons aan die einde oor die see sou moes gaan. Hy het gesê dat, na ons die hele Kaap ingeneem het, ons kommando op ’n skip sou moes gaan om Engeland ook binne te val.
Maar ons het nie oorsee gegaan nie, nie op daardie stadium nie. In plaas daarvan het ons veldkornet ons vertel dat die burgers van ons kontrei beveel is om by die groot kommando wat by Mafeking gelê het, aan te sluit. Ons moes daar ’n man met die naam van Baden-Powell gaan skiet.
Op ’n egalige pas het ons weswaarts gery. Na ’n ruk het ons opgemerk dat ons veldkornet heel dikwels van sy perd afgeklim het om met verbygaande swartes ’n geselskap aan te knoop. Na hy hulle so ’n entjie van die pad af geneem het, het hy ernstig met hulle gepraat. Natuurlik was dit reg dat ons veldkornet aan die swartes moes verduidelik dat daar toe ’n oorlog aan die gang was, en dat die Republiek van elke swartmens verwag het om op te hou om so baie dagga te rook en om ernstig daaraan te dink wat aan die gang was. Maar ons het opgemerk dat elke keer, aan die einde van die gesprek, die swartman na iets gewys het, en dat ons veldkornet groot moeite gedoen het om die rigting van die swarte se vinger te volg.
Natuurlik het ons verstaan waaroor dit alles gegaan het. Ons veldkornet was ’n jong kêrel en hy was skaam om ons te laat sien dat hy nie die pad na Mafeking geken het nie.
Daarna, om een of ander rede, het ons nie meer soveel vertroue in ons veldkornet gehad nie.
’n Diepgaande Oomblik van Herinnering
deur Trevor Emslie
Op 16 Oktober 2015 het die Erfenisvereniging van Suid-Afrika ’n indrukwekkende Leipoldt-dinee vir omtrent 150 gaste in ’n kersverligte Blommekerk in Clanwilliam aangebied. Dit was in hierdie historiese kerk, met sy imposante preekstoel, waar pastoor Christian Frederick Leipoldt vir meer as vyf en twintig jaar, vanaf 1884 tot 1910, gepreek het.
Miskien was die aangrypendste oomblik van die aand, die soloviooluitvoering reg voor die Blommekerkpreekstoel (foto hierbo) deur Anele Mhlahlo van die Kaapse Philharmoniese Orkes. Dit is in die Erfenisprogram beskryf as “om die Meisiekind Predikant te onthou”.
In Clanwilliam, soos dit tot vandag toe in ander plattelandse gebiede is, was (en is) die gebruik van byname algemeen. Daar was (en is) ’n praktiese sowel as ’n humoristiese aspek hieraan verbonde: dit het gedien om familielede wat, getrou aan tradisie dieselfde name gehad het, te onderskei. Soos byvoorbeeld pastoor Christian Frederick Leipoldt en sy seun, die skrywer en digter, dr. Christian Frederick Louis Leipoldt, wat beide “Christian Leipoldt” was. Volgens laasgenoemde se biograaf, J. C. Kannemeyer, was dit omdat hy ’n besonder sagte vel gehad het en nie in staat was om ’n baard te groei nie, dat pastoor Leipoldt bekend geraak het as die “meisiekind-predikant”. Jakob (“’n gladde man”) eerder as Esau (“’n harige man”), hy het ’n sagte en innemende geaardheid gehad. Hy was bekend vir sy deeglikheid en sy buitengewone werkkrag, en was baie gewild in Clanwilliam – waar sy gemeente opgesien het na hom amper as ’n soort heilige (soos Kannemeyer dit beskryf).
Tog was pastoor Leipoldt se lewe nie sonder swaarkry en opofferinge nie, wat ons terugvoer na die soloviooluitvoering op 16 Oktober 2015.
Die storie agter die viooluitvoering is nie aan die gehoor verduidelik nie, wat dalk maar ’n variasie was op oom Schalk Lourens se tema dat die belangrikste deel van enige storie die deel is wat jy uitlaat. Maar ek het na die afloop van die uitvoering die aangeleentheid met Anele bespreek en vasgestel dat hy heeltemal bewus was van die volle betekenis van sy uitvoering.
Lees die volgende storie uit The Mask, die derde boek in die Leipoldt-trilogie, The Valley, en vervang Uhlmann se naam met Leipoldt s’n, en jy het die skrywer en digter C. Louis Leipoldt se weergawe van hoe sy pa die viool, waarvoor hy so lief was, prysgegee het in die belang van ’n duidelik baie onmusikale harmonie tussen die lede van sy kerkraad.
~
“Arme mnr. Uhlmann – hy was die dominee, soos jy weet, my kind, voor jou tyd. Hy het die viool so pragtig gespeel, my kind, want hy was baie goed in Europa opgelei. Daar was selfs ’n tyd toe hy ’n professionele musikus wou word, maar sy pa was vasbeslote dat hy ’n sendeling moes word. In Sumatra het sy vrou siek geword en hulle het toe hiernatoe gekom want hulle moes uit die Ooste vertrek weens gesondheidsredes. Hy het by ons kerk aangesluit en is daarna na ons gemeente toe beroep. Vir die eerste maand het hy gewoonlik met sononder sy viool op die stoep gespeel, en ek het dikwels na hom geluister, want hy was ’n meesterlike kunstenaar op die viool. Hy het meestal Mozart en Beethoven gespeel, maar soms ook Italiaanse goed met ’n opgewekte deuntjie. Die kerkraad het nie daarvan gehou nie, en ’n afvaardiging is gestuur om hom te vra om op te hou om goddelose musiek op die viool te speel. Ek onthou dat daar ’n dwarstrekkery was en dat daar harde woorde geval het. Ou mnr. Nolte het gesê dat dit ’n groot jammerte was, en hy het so opgewerk geraak oor die saak dat dit tot ’n beroerte-aanval gelei het, en ’n dag na die besoek van die raad het hy gesterf.”
“En wat het mnr. Uhlmann gedoen?”
“Hy het hulle koek en koffie gegee, geluister na wat hulle te sê gehad het, en toe sy vioolkis gesluit en dit nooit weer oopgemaak tot die dag van sy dood nie. Op sy sterfbed het hy gevra om die sleutel te kry, die kissie laat oopsluit, en hy het gesterf met sy strykstok in sy hand.”
~
Amper presies 104 jaar na sy afsterwe op 11 November 1911, is die onreg wat pastoor Leipoldt deur sy eie kerkraad aangedoen is, erken op ’n manier wat hy ongetwyfeld die meeste sou waardeer het: ’n meesterlike viooluitvoering. Hierdie simboliese gebaar deur die Erfenisvereniging het daartoe bygedra om berou te toon en om boete te doen vir eertydse “onmenslikheid” – “Vergeef hulle, Vader, want hulle weet nie wat hulle doen nie” – veelseggender as enige woorde dit sou kon gedoen het.
Natuurlik kon pastoor Leipoldt se pyn en lyding nie ongedaan gemaak word nie. Sy droom was om voltyds die loopbaan van ’n violis na te streef, maar hy het sy pa se begeerte eerbiedig, en in plaas daarvan ’n sendeling geword. Daarna het hy op die wreedaardige aandrang van sy kudde toegelaat dat sy viool geheel en al die swye opgelê is. En hy het gesterf met die strykstok van sy geliefde instrument vir die eerste keer in vyf en twintig jaar wéér in sy hand.
Tog was daar op 16 Oktober 2015, subtiel en met waardigheid, ’n simboliese boetedoening vir die onreg wat pastoor Leipoldt aangedoen is. Dit het in die pragtige Blommekerk in Clanwilliam plaasgevind, daar voor die preekstoel waar “die Meisiekind Predikant” vir meer as ’n kwarteeu gepreek het.
Vir dié wat die bostaande verhaal van C. Louis Leipoldt se pa geken het, was dit ’n diepgaande oomblik van herinnering, wat ’n deeltjie van ons geskiedenis uit vergange tye gered en vir die toekoms gedelg het.
A Profound Moment of Remembrance
by Trevor Emslie
On 16 October 2015, the Heritage Association of South Africa, as part of its 2015 symposium, held an impressive Leipoldt Dinner and Awards Ceremony for about 150 people in a candlelit Blommekerk in Clanwilliam. This historic church, with its imposing pulpit, is where Pastor Christian Frederick Leipoldt preached for more than twenty-five years (from 1884 until 1910).
Perhaps the most poignant moment of the evening, pictured in the photograph above, was the solo violin recital by Anele Mhlahlo of the Cape Philharmonic Orchestra, directly in front of the Blommekerk pulpit – ‘to remember the Meisiekind Predikant’, as it was described in the Heritage Association programme.
In Clanwilliam, like in other rural areas to this day, the use of nicknames was (and is) common. There was (and is) a practical as well as a humorous aspect to this: it served to distinguish family members who, in keeping with tradition, had the same names. For example, Pastor Christian Frederick Leipoldt and his son, the writer and poet, Dr Christian Frederick Louis Leipoldt, were both ‘Christian Leipoldt’. According to the latter’s biographer, J C Kannemeyer, it was because he had a particularly soft skin and was unable to grow a beard that Pastor Leipoldt became known as the ‘meisiekind-predikant’ (the girlchild-pastor). Jacob (‘a smooth man’) rather than Esau (‘an hairy man’), he had a soft and engaging nature, was known for his thoroughness and his enormous capacity for work, and he was very popular in Clanwilliam – where his congregation looked up to him almost as if he were a holy man (as Kannemeyer puts it).
Yet the life of Pastor Leipoldt was not without hardship and sacrifice, which brings one back to the solo violin performance on 16 October 2015.
The story behind the violin recital was not explained to the audience – a variation, perhaps, on the Oom Schalk Lourens theme that the most important part of any story is the part that you leave out – but I discussed the matter with Anele afterwards, and established that he was fully aware of the significance of his performance.
Read the following story from The Mask, the third book in Leipoldt’s trilogy, The Valley, substitute the name Leipoldt for that of Uhlmann, and you have the writer and poet C Louis Leipoldt’s account of how his father sacrificed the violin he loved so much in the interests of a very unmusical harmony within his church council.
~
‘Poor Mr Uhlmann – he was the pastor, you know, before your time. He played on the violin, beautifully, my dear, for he had been well trained in Europe, and at one time he thought of being a professional musician, but his father was set on his becoming a missionary. Then he came out here, for his wife became ill in Sumatra and they had to come away. He entered our church and was called here, and for the first month he used to play his violin on the stoep in the twilight. I often listened to him, for he played beautifully. Mozart and Beethoven chiefly, but sometimes Italian things with a lilt in them. The church council did not like this, and it sent a deputation to ask him to stop playing godless things on the fiddle. I remember that there was a squabble. Old Mr Nolte said it was a shame, and got so excited over it that he had a stroke and died the day after the council meeting.’
‘And what did Mr Uhlmann do?’
‘He gave them coffee and cake, listened to what they had to say, then locked his violin case and never opened it until the day of his death. When he was dying he called for the key, had the case opened, and he lay fingering the bow when he died.’
~
Almost exactly 104 years after his death on 11 November 1911, the wrong done to Pastor Leipoldt by his own church council was acknowledged in the manner he would undoubtedly have appreciated most: a virtuoso violin performance. This gesture by the Heritage Association went some way, symbolically at least, to express regret and make atonement for past ‘cruelty’ – ‘Forgive them, Father, for they know not what they do’ – more eloquently than any words could have done.
Of course it was too late to make good the suffering and hurt of a man who had wished to pursue a full-time career as a violinist but respected the wishes of his father and became a missionary instead, who bowed to the brutish demands of his flock and allowed his violin to be silenced altogether, and who died fingering the bow of the instrument that was so dear to him for the first time in twenty-five years.
Yet on 16 October 2015, symbolic atonement was made for the wrong done to Pastor Leipoldt, with subtlety and dignity, in the beautiful Blommekerk in Clanwilliam, in front of the pulpit where ‘the Meisiekind Predikant’ had preached for over a quarter of a century.
For those who knew the above story about Leipoldt’s father, this was a profoundly musical moment of remembrance, rescuing some of our history from its past and redeeming it for the future.
Heady and Delicious
The wooded hills of Korčula stood out black against the pale sky. As we rounded the point and entered the harbour, the first rays of the rising sun were beginning to fall on the old houses of the port. Picking our way through a motley assortment of fishing vessels, we tied up by some stone steps which ran down to the water at the base of an ancient circular tower, emblazoned with the Lion of St Mark, the symbol of former Venetian domination.
We had arrived.
Although by my watch (Cairo time? Greenwich Mean Time? Central European Time? Double British Summer Time?) it was only five in the morning, a small crowd had soon collected to look at us. It included, I noticed with pleasure, one extremely pretty girl. After the tired, ragged villagers of the mainland, the islanders seemed prosperous and well, almost smartly, dressed. The houses, too, with their white, yellow, or pink walls and their green shutters, were undamaged and looked bright and inviting in the early sunlight. The sea was blue and clear as glass. The whole place had a holiday air that was most agreeable after our exertions and the austerity of Partisan life. Sleepily we tumbled out of our boat and up the steps and asked for Partisan Headquarters.
Everybody knew where it was and everybody came with us to show us the way, chattering merrily to us as we went, for the Dalmations have something of the cheerful volubility of the Italians they dislike so much. As usual we were plied with innumerable questions. What was happening on the mainland? Were the Germans going to invade the islands? How were they to defend themselves if they did? Had we met Tito? What was he like? Were we English or Americans? Had we been to California, where their aunt lived? (The Dalmations are great settlers.) Or Australia, where they had cousins? Would we take a letter to their father’s brother in New Zealand? Did we realise what devils incarnate the Italians were, and how the island had suffered under the occupation? Were we married? Did we like dancing?
Answering some questions and avoiding others, we made our way, followed by an excited, gesticulating crowd which increased in size as we went along, through the winding streets of the town to the old Venetian palace which housed its new rulers. Over the doorway the Lion of St Mark stood headless, decapitated by some over-zealous Partisan, anxious evidently to celebrate the end of Mussolini’s rule by destroying the symbol of an earlier period of Italian domination. We went in, through a magnificent colonnade and up a fine Renaissance staircase, at the top of which was a door. We knocked, someone answered, and we entered to find ourselves face to face with a Franciscan friar, who rose to greet us with the clenched fist salute. He was, he said, the Chairman of the Odbor, the local Soviet. We, for our part, explained who we were and what we had come for. He replied that he was delighted to see us and that all the resources of the island would be placed at our disposal. Meanwhile, while we were waiting for a house to be got ready, perhaps we would like to have something to drink.
We said we wouldn’t mind if we did. He rang and a bottle was brought in, closely followed by a curly-headed youth of about twenty, who was introduced as the commander of the garrison, a tall, elegant, Edwardian-looking character with a drooping moustache, who turned out to be his political commissar, and a brisk little man in a white silk shirt and sun-glasses who had been skipper of a merchant vessel.
Glasses were taken out of a cupboard and filled. The wine, a sunny Dalmation vintage from the islands, called, with admirable succinctness, grk, was heady and delicious, and soon we were all engaged in animated conversation.
Aangeklam en Verruklik
Die beboste heuwels van Korčula het swart uitgestaan teen die bleekwit lug. Terwyl ons om die punt gevaar en die hawe binnegeseil het, het die eerste strale van die son op die ou huise van die hawestad begin val. Al soekende na ’n waterpaadjie deur die bonte mengelmoes van vissersbote, het ons later vasgeanker by trappies wat van bo af geloop het tot by die onderent van ’n ou antieke ronde toring, geblasoeneer met die Leeu van Sint Markus, die simbool van die vorige Venesiaanse oorheersing.
Ons was daar.
Hoewel my horlosie (Kaïrotyd? Greenwichtyd? Sentrale Europese Tyd? Dubbele Britse Somertyd?) gewys het dit was slegs vyfuur in die oggend, het ’n klein groepie mense gou begin saamdrom om ons dop te hou. Met genoeë het ek opgemerk dat ’n besondere mooi meisie ook deel van die groep was. Na die uitgeputte, verflenterde dorpenaars van die vasteland, het die eilanders vooruitstrewend en goed, amper deftig aangetrek, gelyk. Ook die huise, met hulle wit, geel, of pienk mure en groen hortjies, was onbeskadig en het daar pragtig en aantreklik in die vroeë sonlig uitgesien. Die see was blou en kristalhelder. Die hele plek het ’n vakansie-atmosfeer gehad en het ons heel welgeval na die veeleisende inspanning en die selfversaking van die Partisan-lewe. Ons het doodmoeg en half aan die slaap uit die boot getuimel, die trappe uitgeklim, en gevra waar die Partisan se hoofkwartier was.
Almal het geweet waarheen om te gaan en het saam met ons gekom om ons te wys waar dit was. Hulle was vrolik aan die gesels met ons soos ons aangestap het, want die Dalmasiërs het iets van die opgewekte, lekkerpraat-eienskappe van die Italianers gehad, hoewel hulle hul nie kon verdra nie. Soos gewoonlik was ons bestook met tallose vrae. Wat was aan die gebeure op die vasteland? Was die Duitsers van plan om die eilande te beset? Hoe sou hulle hulself verdedig as dit sou plaasvind? Het ons Tito ontmoet? Wat het ons van hom gedink? Was ons Engelse of Amerikaners? Was ons al in Kalifornië, waar hulle tante gewoon het? (Die Dalmasiërs was grootskaalse settelaars.) Of in Australië waar hulle neefs en niggies gehad het? Sou ons ’n brief na hulle pa se broer in Nieu-Seeland kon saamneem? Het ons besef watse duiwelbesetenes die Italianers was, en hoe die eiland gely het onder die besetting? Was ons getroud? Het ons van dans gehou?
Terwyl ons sommige vrae beantwoord en ander vermy het, het ons aangestap, gevolg deur ’n opgewonde skare, al pratende met hulle hande en arms. Soos ons voortgestap het deur die kronkelende strate van die dorp, na die ou Venesiese paleis waar hulle nuwe regeerders gehuisves is, het die groep nog meer mense bygekry. Bokant die ingang het die Leeu van Sint Markus sonder ’n kop gepryk, afgekap deur een of ander oorywerige Partisan, wat skynbaar gretig was om die einde van Mussolini se heerskappy te vier deur die simbool van ’n vroeëre periode van Italiaanse oorheersing te vernietig. Ons het binnetoe gestap, deur ’n luisterryke suilegang en met puik Renaissance-trappe opgestap tot waar daar aan die bopunt ’n deur was. Ons het geklop, iemand het geantwoord, en ons het ingeloop – en daar het ons van aangesig tot aangesig ons voor ’n Francistiese monnik gestaan. Hy het opgestaan en ons met ’n gebalde vuis gesalueer. Hy was, het hy gesê, die voorsitter van die Odbor, die plaaslike Sowjet. Ons op ons beurt, het verduidelik wie ons was en waarom ons daar was. Hy het geantwoord dat hy baie bly was om ons daar te sien en dat al die hulpbronne op die eiland tot ons beskikking gestel sou word. Intussen, terwyl ons gewag het dat ’n huis vir ons voorberei en reggemaak kon word, sou ons miskien daarvan hou om iets te drink?
Ons het gesê dat ons glad nie sou omgee om dit te doen nie. Hy het ’n klokkie gelui en ’n bottel is ingebring, gevolg deur ’n krulkop jongkêrel van so om en by twintig. Hy is aan ons voorgestel as die bevelvoerder van die garnisoen, en saam met hom was ’n lang, elegante, soort van Edwardiaanse-karakter met ’n hangsnor, wat later geblyk het sy politieke kommissaris te gewees het, asook ’n lewendige klein mannetjie in ’n wit syhemp en ’n donkerbril, wat voorheen die kaptein van ’n handelsboot was.
Glase is uit ’n muurkas gehaal en volgemaak. Die wyn was ’n sonnige Dalmatiese uitsoekwynjaar – afkomstig vanuit die eilande – wat voortreflik en pittig-bondig grk genoem is. Dit was heerlik, smaaklik, en gaaf om van aangeklam te raak – en gou daarna was ons vrolik en opgewek aan die gesels.
In the Woods with Tito and the Partisans
From Eastern Approaches
by Fitzroy Maclean
War breaks down the barriers which divide us in peace-time. Living as we did amongst the Partisans, we came to know them well, from Tito and the other leaders to the dozen or so rank and file who acted as our bodyguard and provided for our daily needs.
All had one thing in common: an intense pride in their Movement and in its achievements. For them the outside world did not seem of immediate interest or importance. What mattered was their War of National Liberation, their struggle against the invader, their victories, thei
With this pride went a spirit of dedication, hard not to admire. The life of every one of them was ruled by rigid self-discipline, complete austerity; no drinking; no looting; no love-making. It was as though each one of them were bound by a vow, a vow part ideological and part military, for, in the conditions under which they were fighting, any relaxation of discipline would have been disastrous; nor could private desires and feelings be allowed to count for anything.
But, for all that, the Partisans were not dull people to live among. They would not have been Jugoslavs if they had been. Their innate turbulence, their natural independence, their deep-seated sense of the dramatic kept bubbling up in a number of unexpected ways.
Tito stood head and shoulders above the rest. When there were decisions to be taken, he took them; whether they were political or military, he took them calmly and collectedly, after hearing the arguments on both sides. My own dealings were with him exclusively. From him I could be certain of getting a prompt and straightforward answer, one way of the other, on any subject, however important or however trivial it might be. Often enough we disagreed, but Tito was always ready to argue out any question on its merits, showing himself open to conviction, if a strong enough case could be made out. Often, where a deadlock had been reached owing to the stubbornness of his subordinates, he, on being approached, would intervene and reverse the decision.
One line of approach, I soon found, carried great weight with him: the suggestion, advanced at the psychological moment, that this or that line of conduct did or did not befit an honourable and civilised nation. By a discreet use of this argument I was able to dissuade him more than once from a course of action which would have had a calamitous effect on our relations. At the same time he reacted equally strongly to anything that, by the widest stretch of the imagination, might be regarded as a slight on the national dignity of Jugoslavia. This national pride, it struck me, was an unexpected characteristic in one whose first loyalty, as a Communist, must needs be to a foreign power, the Soviet Union.
There were many unexpected things about Tito: his surprisingly broad outlook; his never-failing sense of humour; his unashamed delight in the minor pleasures of life; a natural diffidence in human relationships, giving way to a natural friendliness; a violent temper, flaring up in sudden rages; a considerateness and a generosity constantly manifesting themselves in a dozen small ways; a surprising readiness to see two sides of a question. These were human qualities, hard to reconcile with the usual conception of a Communist puppet, and making possible better personal relations between us than I had dared hope for.
And yet I did not for a moment forget that I was dealing with a man whose tenets would justify him in going to any lengths of deception or violence to attain his ends, and that these, outside our immediate military objectives, were in all probability diametrically opposed to my own.
In Die Wildernis met Tito en die Partisans
Uit Eastern Approaches
deur Fitzroy Maclean
Oorloë verbreek die versperrings wat ons in vredestye skei. Soos ons tussen die Partisans gewoon het, het ons hulle goed leer ken, van Tito en die ander leiers tot by die dosyn of so gewone soldate wat opgetree het as ons lyfwagte en daagliks na ons behoeftes omgesien het.
Een ding het hulle almal in gemeen gehad: ’n geweldige trots in hulle beweging en sy prestasies. Vir hulle was die buitewêreld nie van onmiddellike belang nie. Wat wel saak gemaak het, was hulle oorlog van Nasionale Bevryding, hulle stryd teen die invaller, hulle oorwinnings, h
Saam met hierdie ingenomenheid het ’n gees van toewyding gegaan wat moeilik was om nie te bewonder nie. Die lewe van ’n ieder en ’n elk is regeer deur ’n onbuigsame selfbeheersing, volkome selfverloëning, geheelonthouding, geen plundery en geen seks nie. Dit was asof elkeen van hulle gebind is deur ’n eed, ’n eed wat deels ideologies en deels militêr was, want, onder die omstandighede waaronder hulle geveg het, sou enige afname van dissipline rampspoedig gewees het; en enige eie begeertes en gevoelens kon nie toegelaat geword het om van enige belang te wees nie.
Maar, ten spyte van al dié dinge, was die Partisans nie vervelige mense om mee saam te leef nie. As dit wel die geval sou gewees het, sou hulle nie ware Jugoslawiërs gewees het nie. Hulle ingebore onrustigheid, hulle natuurlike onafhanklikheid en hulle diepgaande dramatiese aanvoeling het voortdurend op verskeie onverwagte maniere uiting gevind.
Tito het kop en skouers bo die ander uitgestaan. Wanneer dit nodig was om besluite te neem, het hy dit gedoen; of dit polities of militêr was, hy het dit kalm en bedaard aangehoor en na hy na die argumente van beide kante geluister het, het hy die besluite geneem. My eie sake is uitsluitlik met hom onderhandel. Ek kon seker daarvan wees dat hy my ’n spoedige en reguit antwoord oor enige onderwerp sou gee, hoe dit ookal sy, belangrik of niksbeduidend. Ons het dikwels meningsverskille gehad, maar Tito was altyd bereid om verskilpunte te debatteer, en om sy standpunt te verander as ’n sterk saak aan die teenkant uitgemaak is. Dikwels, as argumente op ’n dooie punt uitgeloop het vanweë die hardkoppigheid van sy ondergeskiktes, sou hy, nadat hy genader is, ingryp en die besluit omkeer.
Ek het gou uitgevind dat daar een argument was wat altyd baie gewig by hom gedra het: die voorstel – wat op die regte sielkundige oomblik geopper moes wees – dat hierdie of daardie manier van optrede van pas of onvanpas sou wees vir ’n beskaafde nasie. Deur die taktvolle gebruik van dié argument, het ek op meer as een geleentheid hom oorreed om af te sien daarvan om ’n ding te doen wat ’n rampspoedige uitwerking op ons verhouding sou kon gehad het. Terselfdertyd kon hy net so hewig reageer op enigiets wat hoegenaamd beskou kon word as ’n geringskatting, ’n verkleinering van die nasionale waardigheid van Jugoslawië. Hierdie nasionale trots, so het dit my voorgekom, was ’n onverwagte karaktertrek in iemand wie se grootste lojaliteit as ’n kommunis, noodwendig vir ’n buitelandse moondheid, die Sowjet-unie, moes wees.
Tito het heelwat onverwagte eienskappe gehad: sy verbasende breë uitkyk op die lewe; sy altyd teenwoordige sin vir humor; sy onbeskaamde behae in die klein genietinge van die lewe; ’n natuurlike beskroomdheid in sy menslike verhoudinge wat altyd ruimte gemaak het vir ’n natuurlike vriendelikheid; ’n vurige temperament wat skielik kon opvlam in ’n woedeaanval; ’n bedagsaamheid en ’n vrygewigheid wat deurentyd op dosyne wyses te voorskyn gekom het; ’n verbasende bereidwilligheid om beide kante van ’n saak te sien. Dié was menslike eienskappe, moeilik om te versoen met die algemene begrip van ’n kommunistiese jabroer, en dit het beter persoonlike verhoudings tussen ons makliker gemaak as wat ek voor kon gehoop het.
En tog het ek nie vir een oomblik vergeet dat ek te doen gehad het met ’n man wie se beginsels hom sou regverdig om niks te ontsien nie, en om só alles in sy vermoë te doen tot bedrieëry, oëverblindery en geweld om sy doeleindes te bereik, en dat dié dinge, wat buite ons onmiddellike militêre doelwitte gestaan het, heel waarskynlik lynreg in stryd was met my eie beginsels.
