Mnr. Guest die Onwillige Gasheer
Uit Kommando – Van Perde en Manne
deur Deneys Reitz
Toe mnr. Guest ons daar sien aankom, met die soldate wat toe net deur sy tuin weggery het, het dit gelyk of hy ’n klomp spoke gadegeslaan het. En toe ons hom vir verdere voorrade gevra het, het dit gelyk of hy ’n beroerte aanval sou kry. Nietemin het hy eers al klaende en brommende aan ons versoek voldoen, maar later tog gelag oor sy teenspoed. Toe ons gekry het wat ons wou hê, het ons ’n entjie in die vallei opgery tot waar daar ’n aantreklike vrugteboord en ’n groot landerye was. Dit was omring deur doringtakke, soos dit die gebruik in daardie omgewing was. Dit was die grootste oordeelsfout wat ons gedurende die hele roete gemaak het – waar ons liewer vir die oper landstreek verder ondertoe moes mik, het ons ’n doodlooppad binnegegaan.
Ons het gedink die Engelse was finaal weg en het toe ’n ete voorberei. Ek het daarop ’n tweede fout begaan. Terwyl die ander hulle perde by hulle gehou het, het ek my klein Arabier, met saal en al, losgelaat om in die veld daar naby te gaan wei. Ek was totaal gedaan na die vorige nag se eskapades, en het toe ’n skadukol in ’n opening in die doringheining gesoek en sonder dat ek die ander vertel het, vas aan die slaap geraak.
Ek het nie geweet hoe lank daarna nie, maar die geklap van geweervuur daar naby het my wakker gemaak. Ek het half deur die slaap opgespring en ’n aantal soldate voor hulle perde sien staan waar hulle besig was om op my sewe makkers te skiet. My vriende het vir so al wat hul werd was in die vallei af weggejaag. Ek kon net myself blameer dat ek agtergelaat was, want hulle het nie geweet waar ek was nie en kon nie op my wag nie. My enigste hoop om te ontsnap was met my perd, maar hy het daar gestaan en wei vir al die Kakies om te sien. Hulle het my nie opgemerk waar ek agter die heining gestaan het nie. Ek het van die takke weggedruk om te kon sien wat my kanse was om my ponie in die hande te kry. Gelukkig het hy aan die ander kant naby my gestaan. Die skote het hom ontstel en hy het sy kop geskud en die lug gesnuif, en ek kon sien dat hy enige oomblik kon wegspring en hardloop. Ek het geroep om hom te kalmeer en myself deur ’n meer begaanbare deel in die heining gewurm. Ek het na hom toe gehardloop waar hy daar gestaan en bewe het van opwinding. Ek het in die saal gespring en na ’n klein deurgang, wat die enigste uitgang was, in die verste hoek gejaag. Die soldate het my dadelik gesien en op my begin skiet, maar ten spyte daarvan het ek daarin geslaag om deur die opening te jaag. Net toe ek buitekant spoed begin optel, het ’n koeël my arme perd neergevel en ek het reg bo-oor sy kop gevlieg. Ek het my geweer opgetel en laat vat na die plaashuis toe waar ek gedink het my makkers dalk besig was om stelling in te neem. Die soldate agter my in die veld het steeds op my gevuur soos ek tussen die bome verskyn en verdwyn het. Ek het egter ongeskonde die plaashuis gehaal. Op die hoek van die skuur het daar ses of sewe manne gestaan wat ek in my haas as my vriende beskou het en ek het reguit na hulle toe gehardloop, maar so ongeveer dertig treë van hulle af, het een vorentoe gestap met sy geweer in sy hand en my beveel om te halt.
Hulle was Engelse soldate en daar het nog meer uit die stalle en die huis gehardloop. Ontsnapping het onmoontlik gelyk, maar ek het ’n kans gevat. Aan my regterkant was daar ’n klein populierbos en ek het weggeswenk daarnatoe voordat daar meer as net ’n koeël of twee op my afgevuur kon word.
Sarsies koeëls het teen die bome om my geklap terwyl ek weggehardloop het, maar ek het dit veilig tot aan die anderkant in ’n heuwelagtige stukkie grond gemaak. Daar kon ek met sukses koes en swenk alhoewel die soldate om gehardloop het om te probeer om my voor te keer. Ek het ’n onegalige stuk aarde bereik met geen ernstiger gevolge nie as ’n koeël wat die sool van my skoen beskadig en wat hardloop moeilik gemaak het.
Toe ek ’n hoër koppie bereik het, het ek teruggekyk. Die soldate nader aan die veld het hulle perde bestyg en in my rigting begin ry. Van die klomp by die huis het party in my rigting begin hardloop. Nog ander het saals op hulle perde gegooi. Die laaste wat ek van mnr. Guest gesien het, was waar hy in sy hemp op die stoep gestaan het en wild met sy arms geswaai het asof hy die soldate aangespoor het om my te vang, of geprotesteer het teen die finale ramp van ’n oorlog op sy voorportaal. Daar was geen tyd om dit verder te oorweeg nie, want ek was lelik in die knyp.
Daar was geen teken van my makkers nie. Die harde skerp grond het my voet gesny en die ruiters was op my spoor. Reeds kon ek die soldate op my hoor skree om te stop en ek het net oorweeg om dit te doen, toe ek by ’n donga uitgekom het wat teen die berg afgeloop het. Dit het my te binne geskiet, dat, as my agtervolgers my oor die wal sien verdwyn het, sou hulle natuurlik dink dat ek òf langs die bodem af na die vallei toe gegaan het òf teen die berg op. Ek het oor my skouer geloer om seker te maak hulle het gesien wat ek besig was om te doen, maar in plaas daarvan dat ek af of op met die watervoor gegaan het soos hulle sou verwag, het ek ’n plek aan die ander kant gekry waar die reën ’n nou tonnel oopgespoel het. Ek het met my gesig plat teen die grond daarin opgekruip en na die bosse aan die ander kant gewurm. Dit was net hoog genoeg om ’n lêende man te verberg. Sonder om opgemerk te word, het ek uit die voor geklim en vir nog omtrent vyftig treë gekruip tot waar die struikgewasse digter was en daar gestop.
Toe die soldate my in die donga sien spring, het hulle presies gedoen wat ek verwag het. Toe hulle die plek bereik waar ek verdwyn het, het hulle in twee groepe verdeel. Die een klomp het teen die berg op gegalop en die ander teen die berg af. Van waar ek gelê het, het ek ’n mooi uitsig op die soektog gehad. Na ’n rukkie kon ek sien op die manier wat hulle rondgery het, dat hulle geen idee gehad het wat van my geword het nie.
Uiteindelik moes hulle besluit het dat ek boontoe moes uitgewyk het, want hulle het soos jagters teen die berghang uitgesprei terwyl hulle al verder en verder van my wegkruipplek beweeg het. Ek het geweet dat ek toe tot ’n mate veilig was, want die son het begin sak en kort voor lank het die hoefslae aangedui dat hulle terug plaas toe beweeg het. ’n Rukkie later het kampvure begin brand wat aangedui het dat mnr. Guest weereens die onwillige gasheer was.
Ek was trots op my suksesvolle krygslis, maar verder was daar nie veel om goed oor te gevoel het nie. Ek het daar in die struike gelê soos ’n dier waarop jag gemaak was, en my voet het pynlik geklop. My kamerade was weg en so ook my kommando, my perd was dood, en my saal en eiendom was in die besit van die vyand.
Omdat denke alleen nie probleme oplos nie, het ek opgestaan en ewe kruppel die donker ingeloop.
The Cape Colony
by Deneys Reitz
‘The adventures of this handful of resolute men led by General Smuts forms one of the most interesting episodes in the whole course of the guerrilla war.’ – The Times History, v, 302.
The place of our meeting with General Smuts and his commando was in sight of the little village of Zastron, about fifteen miles from the Orange River, and his intention was to march nearer that day and cross during the night. By noon a start was made, and towards five o’clock in the evening we could see a dark line in front of us marking the gorge, at the bottom of which runs the river between high mountain walls.
Unfortunately this was not all we saw. Our side of the canyon was held for miles in each direction by a cordon of British troops, stationed there to bar our way. Whenever a footpath led down the cliffs, there stood a tented camp, and the intervening ground was patrolled by strong bodies of mounted men who clearly knew of our coming.
On seeing this, General Smuts led us back into a range of hills, where we waited until the next day, while men were sent in search of some neighbouring outpost to act as guides.
At dusk a young officer named Louis Wessels arrived with fifty men, a hard-bitten crew with whom he had been operating for over a year.
He reported enemy columns closing in on us from the rear, and said that unless we were able to effect a crossing that night, we’d be trapped. He said moreover that the river was everywhere difficult, owing to the depth of the gorge and the perpendicular cliffs, but that he had brought with him a veteran of the Basuto wars who knew of a path which might be practicable.
General Smuts decided to start at once, and in the falling dark our force rode out, accompanied by Wessels and his men, who agreed to enter the Colony with us. We travelled on, hour after hour in the dark, over rough ground, and then, towards three o’clock in the morning, we caught a glint of white far below, where the Orange River boiled and eddied in its narrow channel. It was still night when we commenced the final descent, but after toiling down the precipitous path to which our guide had brought us, and along which assuredly no other mounted troops had ever passed, we reached the edge of the water. In single file we began to cross the river, a strong and turbulent mountain torrent, not broad, but so swift that our horses could scarcely maintain their footing, and as dawn lit the cliffs above, the hindmost man was through, and I stood in the Cape Colony at last.
Die Kaapkolonie
Uit Kommando - Van Perde en Manne
deur Deneys Reitz
“Die avonture van hierdie handjievol onverskrokke manne, aangevoer deur generaal Smuts, vorm een van die interessantste episodes in die hele verloop van die guerrilla oorlog.” – The Times History, v, 302.
Die plek waar ons generaal Smuts en sy kommando ontmoet het, was binne sig van die klein dorpie Zastron wat omtrent vyftien myl van die Oranjerivier af is. Sy voorneme was om gedurende die dag nader te beweeg en dan in die donkerte van die nag die rivier oor te steek. Teen die middag het ons begin beweeg en omtrent vyfuur die aand kon ons ’n donker streep voor ons sien. Dit was die kloof en op die bodem daarvan, tussen hoë rotskranse, het die rivier gevloei.
Ongelukkig was dit nie al wat ons gesien het nie. Aan ons kant van die canjon, vir myle aaneen na beide kante toe, was daar ’n kordon van Britse troepe. Hulle is daar gestasioneerd om enige deurgang te verhoed. Waar daar ook al ’n voetpaadjie was wat onder na die rivier toe gelei het, het daar tentkampe gestaan. Die area tussen die kampe is gepatrolleer deur berede soldate wat klaarblyklik geweet het van ons koms.
Toe generaal Smuts dit gesien het, het hy ons teruggelei na ’n reeks koppies waar ons tot die volgende dag gewag het. Intussen is manne uitgestuur na buiteposte in daardie omgewing op soek na verkenners wat vir ons as gidse kon dien.
Teen skemering daardie aand het ’n jong offisier, Louis Wessels, daar aangekom met vyftig manskappe. Dit was ’n geharde span wat alreeds vir meer as ’n jaar saam met hom bedrywig was.
Hy het vir ons vertel dat die Engelse kolonne besig was om van agter nader te beweeg. As ons nie daardie nag daarin slaag om oor die rivier te kom nie, sou ons vasgekeer wees. Hy het verder bygevoeg dat die rivier orals moeilik gaan wees as gevolg van die diepte van die kloof en die loodregte kranse. Maar hy het ’n veteraan van die Basoeto-oorloë saam met hom gebring wat geweet het van ’n paadjie wat moontlik gebruik sou kon word.
Generaal Smuts het besluit om dadelik die taak aan te pak. In die naderende donkerte het ons saam met Wessels en sy manskappe verder gery. Hulle het toegestem om saam met ons die Kolonie binne te gaan. Vir ure aaneen het ons oor ongelyke terrein beweeg en toe teen ongeveer drie-uur die oggend, het ons ’n wit glinstering daar ver onder opgemerk – daar waar die Oranjerivier gekook en gekolk het in sy nou kanaal. Dit was nog steeds pikdonker toe ons die kant van die rivier bereik het, ná ons die laaste steil afdraande waarheen ons gids ons gebring het, aangedurf het. Gewis het geen ander berede mag voorheen daar deurgegaan nie. Op ’n streep het ons begin om die rivier oor te steek. Dit was ’n sterk, onstuimige stortvloed van water – nie breed nie, maar so vinnig-vloeiend dat ons perde skaars hulle balans kon behou. Toe die oggendstond die kranse verhelder, was die laaste man deur, en ek het ten einde laaste in die Kaapkolonie gestaan.
Waterblommetjies – An Extract
by C Louis Leipoldt
Now is the time for waterblommetjies.
My late Aunt Trifosa always claimed that the best waterblommetjies are found in spring. She said her great-grandmother had told her that in the days of the Dutch East India Company, people from the Hantam used to come to dig up the bulbs, but we no longer do that today. We eat only the upper part, the flowers.
What my aunt told me was true. Thunberg [a Swedish botanist, 1743-1828], who was apparently some kind of smous around here [Thunberg stayed at the Cape from 1772 to 1775 and collected some 3 000 plant species, 1 000 of which were new to botany], tells us that people also did that in his time: what mattered was the bulb, not the flower. When I tried to dig up a waterblommetjie bulb, all I got was potter’s clay and a dead water skunk.
Today we restrict ourselves to the waterblommetjie flower and stalk, from which you can make a delicious bredie. It’s a pity they’re so scarce these days. Previously it was possible to find a klonkie on the Parade, or on any street corner, with half a dozen bunches for sale at thruppence each. Now you have to pay – can you believe it? – up to two shillings a bunch, and be grateful that you get any at all. The week before last I noticed a vlei full of waterblommetjies, but was there a klonkie willing to wade in and pick them for me? No such luck. I had to roll up my trousers and wade in; and naturally, the first thing I stood on was the remnant of an old jerepigo bottle, as a result of which I’m still limping today. But I did return with three or four bunches for the pot.
The secret of a good waterblommetjie bredie – as with every green vegetable bredie – is the marriage of the green – in this case the white – vegetable with fat. The foundation of every bredie is a few pieces of fat mutton rib, well braised – either in its own fat or with the aid of some caul. Aunt Trifosa once showed me how she used ox-marrow, but I’m not convinced that marrow-fat improves the taste of a green bredie. I think the particularly good taste of Aunt Trifosa’s bredie – and no one made a better bredie than she did – was due to the sprig of rosemary she always added.
Braise the meat well, and braise it properly: do not roast it. Do so slowly and carefully, for as the Suinige Keukenmeid said: ‘Dat goed schijnt zeer lightelijck aan te branden en vereijscht dus met voorzicht gehanteerdt te worden’ [‘The stuff tends to burn very easily and therefore needs to be handled with care’].
In the meantime, clean the waterblommetjies in salt water, using only the flowers, the flower petals and the youngest, softest stalks. Dry them, then place them over the fire in an iron pot, with enough water to cover them. Allow them to boil. The water will extract the brown, bitter juice from the stalks, and as soon as it is reddish brown, the pot should be removed from the fire. Drain through a colander, and throw out the red water. (Aunt Trifosa was convinced that it improved the colour of her zinnias, but I have my doubts about that.) Now add the waterblommetjies and a lump of fat to the braised meat, and – according to taste – a bay or lemon leaf, or a small cutting of whatever other herb you choose. I’ve already mentioned that my aunt used rosemary, and it’s certainly worth a try. Place the lid on the pot, and braise well for twenty minutes. Shake frequently, taking care not to let it burn.
Now take two or three handfuls of sorrel leaves – the yellow sorrel that grows in the vineyard is best. If you use garden sorrel, cut the thick stalks away first, and cut up the leaves as well. Add boiling water, then dry well. When using the wild sorrel, which is much softer, you don’t need to cut up the leaves first: just bruise them when getting rid of the water. Then add them to the bredie, and braise again. Stir well, so that the vegetables braise nicely in the fat and become thoroughly oil-soaked. Take care that the heat of the fire doesn’t become too strong, for then the bredie will lose its green colour.
Finally, the spices. Add salt to taste, a small piece of green ginger, a sliver of green chilli, and a thimbleful of fine white pepper. Dish up, and serve with soggy rice.
What to drink with it? A good white wine, well chilled and not too dry. A Riesling, if that is available, or else a Sauvignon. Both go well with the delicate waterblommetjie taste that pervades the meat.
24 September 1943
Waterblommetjies – ’n Uittreksel
Uit Polfyntjies vir die Proe
deur Dr. C. Louis Leipoldt
Dis nou die tyd vir waterblommetjies.
My oorlede tannie Trifosa het my altyd vertel dat die eintlike waterblommetjie-oes in die lente moet wees. Haar grootjie het haar vertel dat in die ou Kompanjiesdae die Hantam-volk gekom het om die regte waterblommetjie-uintjies uit te grawe. Maar dit doen ons nie meer vandag nie. Ons eet net die boonste deel, die blomme. Wat sy vertel het, is ook waar: Thunberg [’n Sweedse botanis, 1943-1828], wat glo ’n soort smous hier rond was [Thunberg het tussen 1772 en 1775 in die Kaap gebly en het 3 000 plantsoorte versamel, waarvan 1 000 nuut was tot die botanie], vertel dat die skepsels dit ook in sy tyd gedoen het, en dat die waterblommetjies die bolle en nie die blomme is nie. Maar die enigste keer wat ons dit probeer opgrawe het, kon ons net potklei en ’n dooie water-muishond vind.
Dus beperk ons die waterblommetjies vandag tot die blomme en die stengels. En selfs daarvan kan ons ’n lekker bredie maak. Dis jammer genoeg dat die goed nou so skaars is. Vroeër was dit moontlik om op die Parade of by elke straathoek ’n klonkie te kry met ’n halfdosyn kooksels, vir trippens die kooksel. Nou moet jy wrintig tot twee sjielings vir ’n kooksel betaal en dan nog dankiebly wees as jy dit kry. Voorverlede week het ek die vlei vol gesien van die blommetjies, maar was daar ’n klonkie te kry wat wou instap om die goed te gaan pluk? Nie een nie. Ek moes self broek oprol, en natuurlik, die eerste ding waarop ek trap, was ’n oorblyfsel van ’n jeropeikbottel waarvan ek nog hink. Maar ons het darem teruggekom met drie, vier kooksels.
Die geheim van ’n goeie waterblommetjieskottel – soos dan ook die geheim van elke loofgroentegereg – is die huwelik van die groen – in hierdie geval wit – groente met vet. Die fondament van elke bredie behoort te wees ’n paar stukkies goeie vet skaapribbetjie, deeglik gesmoor, òf in sy eie vet òf met behulp van ’n bietjie netvet. Tant Trifosa het my eenmaal gewys hoe sy beesmurg gebruik vir haar bredie, maar ek is nie daarvan oortuig dat murgvet so ’n loofbredie smaakliker maak nie. Ek dink die besondere lekker smaak wat tant Trifosa s’n gehad het – en ek gee toe dat niemand ’n beter bredie as sy kon kook nie – te danke was aan die plukseltjie roosmaryn wat sy altyd bygevoeg het.
Smoor die vleis dus goed. Werklik smoor, nie braai nie. Stadig en versigtig, want soos die Suinige Keukenmeid sê: “Dat goed schijnt zeer lightelijck aan te branden en vereijscht dus met voorzicht gehanteerdt te worden”.
Was intussen die waterblommetjies – neem net die blomme en blomblare en die jongste, sagste stengels – in soutwater; droog af, en sit dit op die vuurherd in ’n ysterpot met genoeg water om dit te bedek. Laat dit opkook. Die water trek die bruin, bitter sap uit die stengels, en sodra die water rooibruin is, moet die pot afgehaal word. Gooi deur ’n vergiettesen en gooi die rooi water weg (oorlede tannie Trifosa was eerlik oortuig daarvan dat dit haar jakobregoppe ’n veel beter kleur gegee het). Voeg nou die waterblommetjies by die gesmoorde vleis, en sit ’n klont vet by. Voeg na smaak by ’n lourier- of suurlemoenblaar of ’n plukseltjie van watter ander kruie jy verkies. Ek het reeds al opgemerk dat my ou tannie bra gesteld was op roosmaryn, en dit is die moeite werd om dit te probeer. Sit die deksel op en laat goed smoor, twintig minute lank; skud gereeld en sorg dat dit nie brand nie.
Neem nou twee, drie hande vol suringblare – die geel suring wat in die wingerd groei is die beste. As jy tuinsuring gebruik, sny die dik stengel eers weg en kerf die blare goed. Gooi kokende water op en droog weer goed af. Met die wilde suring, wat veel sagter is, hoef jy nie eens die blare op te kerf nie. Druk dit net goed uit in water om die blare te kneus. Voeg dit dan by die bredie en laat weer smoor. Roer goed sodat die groente mooi in die vet smoor, en deur en deur daarmee geolie word. Sorg dat die hitte van die vuur nie te sterk is nie, anders verloor die bredie sy groen kleur.
Eindelik die speserye: sout na smaak, ’n stukkie groengemmer, ’n flentertjie groenrissie, ’n vingerhoedjievol fyn witpeper. Skep op en bedien met pap rys.
Wat om daarby te drink? ’n Goeie wit wyn, goed afgekoel en nie alte droog nie. ’n Riesling-soort as dit te kry is of anders ’n Sauvignon. Altwee akkordeer eersteklas met die fyn smaak van die waterblommetjieblare, waarmee die vleis dan ook deurtrek is.
24 September 1943
Paysage De La Highveld II
by Herman Charles Bosman
When I was at the Cape recently I was often made acutely unhappy, in the course of a ramble along, say, Camps Bay beach – or, for that matter, Muizenberg or the Somerset Strand – through the circumstance that every hundred yards or so I would be confronted with a typical South African artist’s painting of a seascape. Azure skies and ultramarine ocean and brown rocks in the left foreground. It was all such obvious beauty – colour, composition, everything – just the sort of painting that the general public thrills to. Every other hundred yards I was confronted by yet another picture painted by a second-rate artist.
I saw thousands of these second-rate paintings along the Cape beaches, and they were an interminable source of distress to me. All they needed were frames. After a while it seemed to me that a lot of those paintings actually were framed, and that some of the frames even had little red tabs on them. One day, after I had passed a large number of daubs like that, all in a row, I found myself absent-mindedly putting my hand in my pocket for the catalogue. I knew then that I must never again take a stroll along any part of the Cape Peninsula seafront.
But it’s different speeding along Transvaal highveld roads, a few miles outside Johannesburg, by bus or farm-lorry, in the dew-drenched light of a new day, before the sun is up. This is a different class of work altogether. For one thing, a lot of it is in watercolours: swift strokes with a full brush – as often as not flung down, apparently just anyhow, on soaking wet paper, with breathtaking mastery, and with the superb carelessness of certainty. And it is all early impressionism, before the impressionists became mathematicians. And just outside the Johannesburg municipal area there is a magnificent example of near-fauvism, an extraordinary piece of work, a thrilling smudge of dark trees with silver light breaking through them, against a background of blurred hills and earthy sky.
There is also an interesting painting, higher up along the Muldersdrift Road, with rows of trees and a couple of farmhouses carefully laid out in accordance with a complicated system of receding planes. But while I can admire the cleverness of this canvas, it doesn’t make a strong and direct emotional appeal to me. I can sense in it the beginning of the trompe l’oeil decadence of the last years of the nineteenth century.
The last piece of early impressionism on the road comes into view at the very moment of sunrise. I can’t, just at the moment, recall the name of this picture. And I can’t make out the artist’s signature, which looks like a scrawled ‘G’ with some wrigglings after it (which makes me think that it might be Gauguin before he went to the South Seas). On the other hand, it might equally be an ‘S’ with some scribbling after that. Seurat, perhaps? I have often wondered.
I have asked the bus-driver, but he says he doesn’t know.
Postscript
It is springtime on the farm. The almond trees and the apple trees, the peach and apricot and cherry trees, are covered in pink and white blossom. And I, neurotic city-dweller, whom the springtimes of the last four or five years have passed by with studied nonchalance – bringing me neither enchantment nor rapture nor heartache – gaze upon the annual miracle of bursting blooms without the awakening of memories and without wonderment.
Paysage De La Hoëveld II
deur Herman Charles Bosman
Al langs die Kaapse strande het ek duisende en nogmaals duisende van hierdie middelmatige skilderye gesien, en hulle was ’n eindelose bron van ellende vir my. Al wat hulle nodig gehad het, was rame. En daarna het dit vir my so geword dat ’n klomp van die skilderstukke werklik rame omgehad het, en sommige van die rame het selfs klein rooi strokies op hulle gehad. En eendag toe ek verby ’n hele klomp van die beplakte goed geloop het, het ek agtergekom dat ek onbewustelik my hand in my sak gesteek het om die katalogus te kry. Toe het ek geweet dat ek nooit weer langs enige deel van die Kaapse Skiereilandse kusfront moet gaan wandel nie.
Maar dis anders om ’n paar myl buitekant Johannesburg op ’n bus of plaaslorrie op die paaie van die Transvaalse hoëveld voort te snel in die doudeurweekte lig van die nuwe dag voor die son uit is. Hierdie is geheel en al ’n ander soort van werk. Een van die dinge is dat dit baie vlugtige waterverfstrepe met ’n volle kwas is – dikwels sommer op enige wyse neergewerp op deurweekte papier, asemloos meesterlik, met die uitnemende agterlosigheid van oortuiging. En dis alles vroeë impressionisme, voor die impressioniste wiskundiges geword het. En net buitekant die Johannesburgse munisipale area is daar ’n manjifieke voorbeeld van byna-fauvisme, ’n buitengewone stukkie werk, ’n opwindende vlek van donker bome met silwer lig wat deur hulle breek, teen ’n agtergrond van verdoeselde heuwels en aardse lug.
Daar is ook ’n interessante skilderstuk, hoër op langs die Muldersdrifpad, met rye bome en ’n paar plaashuise versigtig uitgelê in ooreenstemming met ’n ingewikkelde stelsel van dalende vlakke. Maar terwyl ek die vernuftigheid van die skilwerdoek kan bewonder, lok dit my nie sterk, direk en emosioneel nie. Daarin kan ek die begin van die trompe l’oeil van die verval van die laaste jare van die negentiende eeu aanvoel.
Die laaste deel van die vroeë impressioniste op die pad word sigbaar net op daardie oomblik dat die son opkom. Ek kan nie nou die naam van dié skilderstuk onthou nie. En ek kan ook nie die kunstenaar se handtekening uitmaak nie – dit lyk soos ’n geskrabbelde “G” met ’n paar wriemelinge wat daarop volg (wat my laat dink dat dit moontlik Gauguin mag wees voor hy na die Suidsee gegaan het); andersyds mag dit net sowel ’n “S” wees met ’n gekrap wat volg. Seurat, miskien? Ek het al baie daaroor gewonder.
Ek het die busbestuurder gevra, maar hy sê hy weet nie.
Naskrif
Dit is lente op die plaas. Die amandelbome en die appelbome, die perske en appelkoos en kersiebome, is oortrek van pienk en wit bloeisels. En ek, ’n neurotiese stadsjapie, vir wie die lentetye van die afgelope vier of vyf jaar met bestudeerde ongeërgdheid verbygegaan het – dit bring my nòg bekoring nòg ekstase nòg hartseer – beskou die jaarlikse wonder van ontluikende blomme sonder die ontwaking van herinneringe en sonder verwondering.
