Gewilde Belasting
Uit “The Budget”
In Jurie Steyn’s Post Office
deur Herman Charles Bosman
“Nogtans kon jy nie in die dae van die Republieke ’n burger kry wat so ’n ding sou doen nie,” het oupa Bekker voortgegaan terwyl hy sy kop geskud het. “Selfs nie in die Republiek van Goosen nie. En selfs nie nadat die Republiek van Goosen se minister van finansies al die staatsinkomste in ’n betreurenswaardige pokerspel by die Mafeking-hotel, waaraan hy uitgenooi is om deel te neem, verloor het nie. En daar was daardie jaar nogal ’n groot oorskot ook, wat die minister van finansies regdeur die pokerspel in ’n binnesak weggebêre het, en wat hy ook nog kon onthou wat hy aan hom gehad het toe hy by die kroeg ingegaan het. Hoewel hy nooit kon onthou wat daarna van die oorskot geword het nie. Natuurlik het die minister van finansies nooit weer teruggegaan Goosen toe nie. Hy het by Mafeking aangebly. Toe ek hom weer gesien het, het hy aangebied om mense se bagasie van die Zeederbergse koetsstasie na die hotel te help dra.”
Oupa Bekker het hom gereed gemaak om nog baie meer te sê toe Jurie Steyn hom in die rede geval het, en daarop aangedring het om te weet wat dit alles met sy poskantoor te doen het.
“Ek het gesê dat, selfs as dinge in die ou dae baie sleg gegaan het, jy nooit ’n posmeester in die son sou sien hardloop het met ’n spleetstok nie,” het oupa Bekker verduidelik en bygevoeg, “soos ’n Mchopi nie.”
Jurie Steyn se vrou wou geen onaangenaamheid hê nie. Sy het dus gekom en op die riempiesbank langs oupa Bekker gaan sit en op ’n vriendelike soort van manier aan hom verduidelik waaroor die hele bespreking gegaan het.
“Jy sien, Oupa,” het Jurie Bekker se vrou uiteindelik gesê nadat sy stilgebly het om haar asem terug te kry, “dis presies wat ons besig was om te sê. Ons het gesê, in die ou dae voordat daar ordentlike poskantore was, was die gebruik by mense om briewe met Mchopi-boodskappers te stuur.”
“Maar dis wat ek ook gesê het,” het oupa Bekker volgehou. “Ek sê, waarom gaan Jurie nie liewer in sy muilkar nie?”
Daarna het Jurie Steyn se vrou maar opgegee. Veral toe Jurie Steyn oorgeloop het na waar oupa Bekker gesit het.
“Jy weet, Oupa,” het Jurie Steyn gesê, terwyl hy baie saggies gepraat het, “jy was vir baie jare ’n ouderling, en ons almal in die Groot Marico respekteer jou daarvoor. Ons respekteer ook jou grys hare. Maar jy moenie daardie respek prysgee deur … deur te praat oor dinge wat jy nie verstaan nie.”
Oupa Bekker het sy greep op sy tambotiehoutkierie verstewig.
“Jurie Steyn, as jy nou só met my in die republikynse dae gepraat het,” het die ou man in ’n gebroke stem gesê, “byvoorbeeld in die Republiek van Stellaland …”
“Jy en jou republieke, Oupa,” het Jurie Steyn gesê terwyl hy die argument laat vaar en omgedraai het toonbank toe. “Goosen, Stellaland, Lydenburg – ek neem aan jy was ook in die Republiek van Orighstad?”
Oupa Bekker het daarna toe baie stroef op die riempiesbank gesit.
“In die Republiek van Orighstad,” het hy verklaar – en in sy oë het daar vir ’n oomblik die lig van ’n grootse verlede geglinster – “in die Republiek van Orighstad het ek die eer gehad om die minister van finansies te wees.”
“Eer,” het Jurie Steyn sarkasties herhaal, maar hy het nie hard genoeg gepraat vir oupa Bekker om te kon hoor nie. “Ek wonder hoe hy die geld in die staat se skatkis verloor het. Seker slangetjies-en-leertjies gespeel, neem ek aan.”
~
Nogtans was daar dié van ons wat heel geïnteresseerd in oupa Bekker se stelling was. Johnny Coen het sy stoel toe nog nader aan oupa Bekker geskuif. Selfs al was Orighstad toe slegs ’n klein Republiekie, en een wat nie vir lank bestaan het nie, was daar tog iets in die klank van die woorde “minister van finansies” wat nie anders kon nie as om die gevoel van ontsag in ons op te wakker.
“Ek hoop jy het die staatsinkomste op ’n deeglike manier in die reserwebank gedeponeer,” het At Naudé gesê terwyl hy vir ons geknipoog het, maar ons was nogtans tog beïndruk.
“In daardie dae was daar nie ’n reserwebank nie,” het oupa Bekker gesê, “en in die Republiek van Orighstad ook nie enige ánder soort van bank nie. Nee, ek het die nasionale skatkis in ’n kous onder my matras gebêre. Dit was natuurlik die veiligste plek.”
Johnny Coen het toe die volgende vraag gestel.
“Wat was die moeilikste aspek om minister van finansies te wees, Oupa?” het hy gevra. “Ek veronderstel dit was om die begroting te laat klop?”
“Geld was die moeilikste ding,” het oupa Bekker al sugtende gesê.
“Dit is nog steeds,” het Chris Welman hom in die rede geval. “Jy hoef ook nie ’n minister van finansies te gewees het om dit te weet nie.”
“Maar, natuurlik was dit nie so sleg soos vandag nie,” het oupa Bekker aangegaan. “Ek bedoel, om minister van finansies te wees. Byvoorbeeld, ons hoef nie bekommerd te gewees het om geld vir onderwys en opvoeding te vind nie, want daar was natuurlik net nie so iets nie.”
Jurie Steyn het op ’n veelseggende soort van manier gekug, maar oupa Bekker het hom geïgnoreer.
“Ek dink nie,” het hy voortgegaan, “dat ons in die Orighstadse republiek vir onderwys sou opgekom het nie. Ons het geweet ons was beter af daarsonder.
“En dan was daar ook nie die nodigheid om geld uit te gegee het op spoorweë en hawens nie, want daar was ook nie so iets nie.
“Of hospitale nie. Ons het in daardie dae ’n gesonde lewe gelei, behalwe miskien vir die leeus. En as ’n leeu jou doodgemaak het, was daar nie veel van jou oor wat hospitaal toe geneem kon word nie.
“Natuurlik moes ons in daardie dae ’n hele klomp geld op verdediging uitgee. Buskruit en lood, en olie om die veertjies van ons ou sannas te kry om mooi glad te werk. Jy sien, ons het enige dag moeilikheid van Paul Kruger en die Doppers verwag.
“Maar dit was moeilik vir my om te weet hoe om ’n gewilde begroting uit te werk, veral omdat daar slegs sewentien belastingbetalers in die hele Republiek was. Ek het daaraan gedink om selfs belasting op die president se staatskoets te hef. Daardie voorstel was baie gewild onder die die groep belastingbetalers, maar jy het geen idee hoe dit die president omgekrap het nie.
“Daarna het ek allerhande soorte belastings gehef, wat vir niemand nodig was om te betaal nie. Natuurlik het hierdie belastings nie veel, wat geld betref, ingebring nie. Nogtans was hulle baie gewild. En ek kan nog steeds onthou hoe gewild my begroting daardie jaar was toe ek opium baie swaar belas het. Ek het êrens van ’n opiumbelasting gehoor. Natuurlik spreek dit vanself, dat ek nie verwag het dat dié belasting ’n pennie sou inbring nie. Maar ek het geweet hoe bly die burgers van die Republiek van Orighstad sou wees, iedereen van hulle, om te dink dat daar belasting was wat hulle vrygespring het.”
Oupa Bekker was nog steeds besig om te praat oor die maatreëls wat hy getref het om inflasie gedurende die vroeë dae van die Republiek van Orighstad, te bekamp, toe die lorrie van Bekkersdal af in ’n stofwolk daar aangekom het.
Oupa Bekker het toe weggestap, want hy het nóg korrespondensie nóg ’n melkkan verwag.
Die Here alleen weet waarheen
Klik op die beeld om na die podgooi te luister
Uit Met die Boere in die veld
deur Sarah Raal
Maande gaan so verby, maande vol angs, kommer en onsekerheid. Geen taal of tyding van ’n familielid nie, en ek hier blootgestel aan al die gevare. Maar ek is vasbeslote om, wat ook al gebeur, vol te hou tot die bitter einde. Af en toe hoor ek die ontstellende berigte van lyding en dood in die kampe. By die gedagte dat ek miskien nog gevang mag word en ook na een van die kampe gestuur kon word, maak ek weer kliphard plan om te vlug. Sewe maande het so verbygegaan, toe ou Tryn een oggend weer by my kamer ingehardloop gekom het met: “Kleinnooi, kleinnooi, kom kyk wie is hier – die kleinbasies!”
Wat was die blydskap en opgewondenheid nie groot nie! Huil-huil het ek die een ná die ander omhels. My arme broers – sal ek die gesig ooit vergeet! Bruin gebrand, uitgehonger en verwaarloos in die wind en weer, met amper geen skoene meer aan nie, en klere soos vodde. Nogtans is hulle opgeruimd en bly dat hulle weer by die huis kan wees; maar instede van ’n hartlike verwelkoming, kry hulle ’n leë huis met ’n hulpelose suster.
My eerste vraag, so gou as wat ek weer kon praat, was: “Kom julle my haal?”
Vraend kyk die een na die ander en sê dan: “Ag, suster, hoe kan ons jou saamneem? Ons eie lewe is gedurig in gevaar en vol ontberinge. Hier kan ons ook nie bly nie; dis te na aan die vyand; en as hulle weet ons is hier, sal jou lewe verseker ook in gevaar wees.”
Dié dag bring ons toe maar stil deur. Hulle perde word goed in die stal versorg, en verder bly ons maar op die uitkyk na swart spioene; want ek weet dat as hulle uitvind dat my broers hier is, dan is dit klaarpraat met my. Laat dié middag hoor ek by een van ou Andries se seuns dat die ou weet van my broers, en dat hy dié nag met Engelse sou kom om hulle te vang. Ons het toe die paaie goed dopgehou en met skemer die aand het my broers opgesaal, my ook op ’n perd gesit, en ons is weg na die naaste buurplaas toe.
Toomfontein is ongeveer ’n halfuur te perd van ons plaas af. Daar het ons toe die nag oorgebly, en my broers het die oggend na hul kommando toe vertrek. Vroeg die volgende oggend was ou Sam ook daar om inligting van ons plaas af te kom oordra. Hy vertel ons toe alles wat daardie nag aangegaan het. Die Engelse het daar saam met ou Andries opgedaag, almal te perd en gewapen. Ná hulle hul perde versteek het, het hulle die huis omsingel om die Boere wat daar is, te vang. Toe daar niks van gekom het nie, wou hulle van ou Sam weet waar die Boere is. Maar ou Sam weet niks van Boere af nie, daar was geen Boere nie en ook nie my broers nie. Toe dit lig word, is hulle die huis in en snuffel dit deur van die kombuis tot by die solder uit. Verder wil hulle weet wat van die meisie geword het wat daar bly. Ná hulle niks en niemand kon vind nie en gehoor het dat ek gaan kuier het en weer dieselfde dag sou terugkom, is hulle daar weg.
Dié middag is ek weer terug huis-toe, waar ek alles weer rustig en stil aantref. Die berig dat my broers daar was, het die Engelse egter meer agterdogtig gemaak. Hulle vertrou die vrede nou glad nie meer nie, en omdat hulle my broers graag wil vang, stel hulle alles in werking en wend hulle alle pogings aan om hulle te betrap as hulle weer op die plaas mag kom. Elke nag stuur hulle swart spioene uit, onder leiding van ou Andries. Die ou ken mos alles op die plaas. Hy sê vir hulle waar om hul perde te versteek en waarlangs my broers sal kom. Ons huis ken hy ook van voor tot agter, selfs watter kamer myne is. Saans laat hoor ek hulle op die stoep onder my kamervenster; dan beveel hulle my om my deur te sluit en nie ’n voet uit die kamer te sit nie, anders sal hulle my wys wie is baas.
Onbeskryflik is die nagte van angs wat ek daar alleen moes deurmaak – ’n hulpelose vroumens alleen aan die genade van die barbare oorgelaat. Daarby nog die aaklige gedagte dat my broers enige nag, sonder dat ek hulle kan waarsku, in die val sal loop, om dan gevang of miskien voor my oë koelbloedig doodgeskiet te word.
Ou Sam en Tryn het gelukkig getrou gebly aan my. Hulle was dan ook nou my enigste hulp en raad. Ou Tryn het snags by my in dieselfde kamer geslaap, en ou Sam het vir my die boerdery behartig. Die swart spioene het, eienaardig genoeg, ’n soort eerbied vir ou Sam gehad. Dié ou het hulle dan ook gewaarsku om nie die kleinmies te molesteer nie, anders sou hy hulle gaan aangee by die Engelse. Hulle het dit dan ook nooit gewaag om in die huis te kom nie, maar het my op allerhande ander maniere getempteer. Partykeer as hulle oordag daar opdaag, beveel hulle die kleingoed om hul perde koud te lei en in die stal te sit en om toe te sien dat hulle water en voer kry. Dan stap hulle soos groot menere daar op die werf rond. Verder kom hulle by die huis aan en beveel ou Tryn om vir hulle koffie te maak en te gee wat hulle wil hê. Dit was genoeg om ’n mens mal te maak, en dit was alles bydraende oorsake wat my laat besef het dat die lewe vir my hier onmoontlik begin word het. Ek sou dit nie langer hier alleen kon uithou nie, en sou ook nie veel langer meer alleen gelaat word nie.
Die einde het vinnig nader gekom. Nou is ek hard aan die plan maak om weg te kom. Op ’n goeie môre kry ek ’n brief van die Engelse kommandant van Edenburg waarin hy my beveel om met al my goed na Edenburg toe te kom, met die vee en alles. Hulle beskuldig my daarvan dat ek net op die plaas sit om kwaad te doen, en ek voorsien die burgers van kos, en verder is ek daar ’n las vir hulle. Hulle sou oor ’n paar dae vir my ’n wa uitstuur om die koring en goed op te laai. Ek skrik my boeglam vir die brief en besef dat ek toe dadelik aanstaltes moet maak om weg te kom, anders vang hulle my nog op die plaas. Maar waar om te begin, of liewer, waarmee om te begin, was nou vir my die grootste probleem. Ek het ook niemand om te raadpleeg nie. Gaan ek vir ou Sam vra wat hy dink, dan sê hy vir my: “Wat dink die nonnie?”
Oor een saak egter was ek toe al absoluut vasbeslote, en dit was dat wat ook al gebeur, vir my sou hulle nie kry nie. As dit daarop neerkom, gee ek alles prys en vlug alleen. Ek kom liewer op die slagveld om, maar as ek dit kan verhelp, nie in ’n konsentrasiekamp nie. Aangespoor deur die vrees om gevang te word en deur die nood gedrewe, is my brein koorsagtig aan die werk. Oorgeeplanne het ek nooit gemaak nie en ek dink nou net in een rigting, en dit is hoe om weg te kom met alles wat daar is – die vee, waens, spaider en koring.
Dié middag was my planne, so goed of so swak as wat hulle ookal mag wees, taamlik agtermekaar. Ou Sam sou trek met die skape, ou Tryn en Piet moes die wa dryf, en ek sou met die spaider vlug. Maar daar was nie trekdiere nie. Dieselfde aand stuur ek nog vir ou Sam met ’n brief na die naaste burgerkommando en smeek hulle om vir my trekvee te stuur. Ek verduidelik ook aan hulle die posisie waarin ek verkeer, en sê dat ek die koring wil uitbring en dat ek wil wegkom. Die volgende middag, hier is ou Sam met die trekvee, en nou begin die pakkery in alle erns. Die osse ja ons in ’n kampie naby die huis en ons pak nou vir al wat ons werd is. Die koring en ander goed het ons op die wa, en alles word in gereedheid gebring vir “die Groot Trek”.
Die volgende middag was alles klaar, en ek beveel ou Sam om die osse nader te bring en nou begin die inspannery. Hier kom ons toe voor ’n nuwe probleem te staan. Dit is ’n vreemde trekspan, en ons het nie ’n idee hoe hulle trek nie en watter voorosse en watter agterosse is nie. Maar dit kom nou nie daarop aan watter voor- of agterosse is nie, hulle moet in en trek. Dit is eers die grootste gesukkel om die goed in die hande te kry; hulle het lank nie gewerk nie en is lewendig en stoterig. Ná ’n lang gesukkel, en nie voor ’n paar nek omgedraai is en ’n paar jukskeie gebreek is nie, het ons hulle so op ’n manier ingespan gekry, en toe het ou Sam vir Piet en ou Tryn gehelp. Ná dié ou my die spaider help inspan het, ry hy ook weg na die skape toe. Ek bly toe alleen agter om afskeid te neem van die ou plaas.
Vir laas stap ek die ou huis deur van een kamer na die ander om te sien dat alles toe is. Van elke kamer met sy meubels neem ek afskeid en sluit dit agter my. Die hele ou huis is somber en dood. Al wat ek hoor, is die tik-tak van die huisklok op die skoorsteenmantel in die voorhuis. Hom laat ek staan; waarvoor sal hy loop? Daar is niemand om voor tyd te hou nie.
Ek moet my haas. Buite begin dit al skemer word maar binne in my hart is dit al stikdonker. Nog ’n laaste kykie na die portrette van my pa-hulle, en onwillekeurig wel daar ’n traan op in my oog. Toe sluit ek die swaar voordeur agter my en stap spaider toe, waarmee ek ’n onsekere toekoms tegemoet moet gaan, ’n vreemde en bloeddorstige wêreld in. Die Here alleen weet waarheen.
God Alone Knew Where
Click on the image to listen to the podcast
Invisible Man
From ‘The Terror of the Malopo’
In A Bekkersdal Marathon
by Herman Charles Bosman
Oupa Bekker was camped out near Renosterpoort with Japie Uys on an afternoon, long ago, when a stranger who was tall and dark came riding up to them from out of the bush. This was how he met Hubrecht Willemse, Oupa Bekker said to us.
‘I didn’t know the man who dismounted there, where Japie Uys and I were resting,’ Oupa Bekker explained. ‘But I knew his horse. It was one of Koos Liebenberg’s prize stallions. I also knew the saddle. It belonged to Gert Pretorius. And the suit the stranger had on was Krisjan Steyn’s black church clothes.’
Oupa Bekker said that he identified the suit by the mended place in the knee of the trousers from where Krisjan Steyn had fallen on the sidewalk in front of the Zeerust bar, one Nagmaal. Why Krisjan Steyn fell was because of the half-dozen steps in front of the bar that he hadn’t noticed, on account of the heat.
‘The stranger introduced himself as Hubrecht Willemse,’ Oupa Bekker added, ‘and he said he had been round the neighbourhood a bit. Well, a good bit, he could have said, I thought, judging from his suit and horse, not to mention Gert Pretorius’s saddle.
‘Japie Uys and I looked at each other. And I was glad I wasn’t Japie. For Japie Uys was wearing a new pair of store boots that would be just about the stranger’s size.’
Oupa Bekker said that Hubrecht Willemse came and sat down on a fallen tree-trunk beside Japie Uys and himself. Hubrecht Willemse took off his hat and fanned himself with it.
‘I don’t know whose hat it was,’ Oupa Bekker said, ‘although it looked so old and shapeless that I wouldn’t be surprised if it was Hubrecht Willemse’s own hat.
‘But it was when we saw how short Hubrecht Willemse’s hair had been cut that Japie Uys started apologising very fast for the uncomfortable tree-stump that Hubrecht Willemse had to sit on. There was a much better trunk he knew of, just down the road, Japie Uys said, and he was already disappearing into a clump of withaaks after it, when Hubrecht Willemse called him back, pretty sharply.
‘None of that,’ Hubrecht Willemse said when Japie Uys returned, looking sheepish. ‘You’re going to stay right here, both of you.’
Oupa Bekker said that although it was a hot afternoon, yet, sitting there in the bush next to Hubrecht Willemse on a fallen tree-trunk, he actually found himself shivering. He didn’t feel very different from a hollowed-out tree-trunk himself, Oupa Bekker said.
Then there was a sudden, cracking sound. The white ants had been at work on the inside of that tree-trunk, and so the wood gave way in one place, with the weight of three men on it. Nevertheless, both Oupa Bekker and Japie Uys jumped up.
‘When we sat down again,’ Oupa Bekker proceeded, ‘Hubrecht Willemse said to us: “You know, I’m an escaped convict.” Just like that, he said it. Of course, that information did not come as much of a surprise to Japie Uys and myself. All the same, we thought that the stranger might feel better about it if we pretended to be astonished.
‘So Japie Uys said, no, he just couldn’t believe it. It was just about the last thing he would have imagined, Japie Uys assured Hubrecht Willemse. And I said to him that he looked more like an insurance agent.
‘Then, remembering about a bit of unpleasantness there had been with an insurance agent in those parts not so long ago, I said he looked more like a Senator, perhaps.’
Oupa Bekker said that his words did not please Hubrecht Willemse as much as he thought they might.
‘But it was Hubrecht Willemse’s next remark that made me wonder whether he was quite right in the head,’ Oupa Bekker continued. ‘I started thinking that the years he had spent behind prison walls, with just rice water and singing hymns, must have turned his mind queer. I got a chillier feeling than ever between my shoulder-blades, then, in spite of the heat.’
For Hubrecht Willemse told Oupa Bekker that the reason why the men from the landdrost’s office would not be able to capture him was because he had the power to render himself invisible.
‘Sometimes they don’t see me at all,’ Hubrecht Willemse said to Oupa Bekker. ‘Other times they think I’m somebody else. I’ve noticed it all the way through these parts. That’s why I’m glad that I’ll be crossing the border soon.
‘Because it’s worrying me a bit, this thing. It’s a power I didn’t have before. It must be something that came to me without my knowing about it, this last time I was in prison. Maybe it was something I ate.’
Oupa Bekker said that he thought to himself, then, that it was not so very surprising that the landdrost’s men should make mistakes about Hubrecht Willemse’s identity.
‘I thought, well, if I had seen him from not so very nearby,’ Oupa Bekker said, ‘and I went just by the horse he was riding, then I might easily have taken him for Koos Liebenberg. Or, again, if I had seen him just walking, with the light not too good, and going by how he was dressed, then I might have thought he was Krisjan Steyn.
‘So it was not surprising that the landdrost’s men, who did not have occasion to visit the Dwarsberg side of the Groot Marico often, should get a bit mixed up, perhaps, in looking for Hubrecht Willemse. Like if he should walk into a bar, for instance, carrying Gert Pretorius’s saddle under his arm, I also thought.’
~
It was the next day, Oupa Bekker said, that he saw for himself something of that mysterious power that Hubrecht Willemse had spoken about having, whereby Hubrecht Willemse could become invisible or could appear to be somebody quite different.
A horseman again drew up in front of them, Oupa Bekker said, and came and joined them on the tree-stump. But this time they recognised the visitor. It was the veldkornet, who had been sent from the landdrost’s office on the escaped convict’s trail.
‘Japie Uys and I were both very glad to see the veldkornet,’ Oupa Bekker said, ‘ and the veldkornet was able to tell us a lot about Hubrecht Willemse, whom he described as a dangerous character. But we knew that much without the veldkornet having to tell us. “Whatever he wants he just takes, and he doesn’t care how,” the veldkornet said. That too we knew.
‘The veldkornet went on to say that in the records of the landdrost’s office, Hubrecht Willemse was known as the Terror of the Malopo.’
‘What, has he been there as well?’ Japie Uys asked.
‘No,’ the veldkornet replied, ‘but that’s where he’s heading now. And if he’s not going to be a holy terror there, in the Malopo, then I don’t know. But it’s outside our district, and the quicker he gets there, the better we’ll all like it, I can tell you.’
Oupa Bekker said that he thought that was a very peculiar thing for a veldkornet to say. Never mind about wanting to call Hubrecht Willemse the Terror of the Malopo, Oupa Bekker thought, why, he was enough of a Terror of the Marico. Oupa Bekker tried to suggest something along these lines to the veldkornet.
‘Well, if he gets into the Malopo, then it’s their lookout,’ was all the veldkornet could say.’
When once Hubrecht Willemse had got across the Malopo, it wasn’t so very far from there to the Bechuanaland border. Yes, he wouldn’t be at all surprised if Hubrecht Willemse was almost out of the Transvaal by now, the veldkornet added.
You couldn’t get to the Bechuanaland border that way, Japie Uys said. Not at that time of the year, you couldn’t. The only way was through the Renosterpoort. And from where he was sitting on the stump, Japie Uys pointed out the Renosterpoort to the veldkornet.
‘That scoundrel Willemse will have to come right back here again, along that same road,’ Japie Uys said, gleefully. ‘He’ll have to. There’s no other way. And that’s when you’ll get him. What’s more, Hubrecht Willemse will be coming past here again, quite soon.’
Just then another cracking sound came from the hollowed-out tree-trunk. This time it was the veldkornet that jumped up suddenly, Oupa Bekker said.
‘And later on that same afternoon, it was proved to us that Hubrecht Willemse did indeed have those ghostly powers that he had claimed,’ Oupa Bekker added. ‘For Hubrecht Willemse came back again along that road, as Japie Uys had said he would. And from a long way off we pointed him out to the veldkornet, but the veldkornet just couldn’t see him at all.
‘And when, afterwards, Hubrecht Willemse got so near that the veldkornet just had to see him, the veldkornet said that it didn’t look like Hubrecht Willemse to him in the least.
‘It looked more like a Senator he knew, the veldkornet remarked, when Hubrecht Willemse had gone past, and the sound of galloping hooves was dying in the distance.’
Onsigbare Man
Uit “The Terror of the Malopo”
In A Bekkersdal Marathon
deur Herman Charles Bosman
Op ’n middag, lank gelede, het oupa Bekker saam met Japie Uys naby Renosterpoort uitgekamp, toe ’n vreemdeling, wat lank en donker was, uit die bos uit na hulle toe aangery gekom het. Dit was hoe hy vir Hubrecht Willemse ontmoet het, het oupa Bekker aan ons gesê.
“Ek het nie die man geken wat daar, waar ek en Japie Uys gerus het, afgeklim het nie,” het oupa Bekker verduidelik. “Maar ek het sy perd herken. Dit was een van Koos Liebenberg se bekroonde hingste. Ek het ook die saal geken. Dit het aan Gert Pretorius behoort. En die pak klere wat die vreemdeling aangehad het, was Krisjan Steyn se swart kerkklere.”
Oupa Bekker het gesê dat hy die pak klere uitgeken het aan die heelgemaakte plek op die broek se een knie waar Krisjan Steyn een nagmaal op die sypaadjie voor die Zeerustse kroeg geval het. Hoekom Krisjan Steyn geval het, was omdat hy nie die halfdosyn trappies voor die kroeg opgemerk het nie, oor dit so warm was.
“Die vreemdeling het homself as Hubrecht Willemse voorgestel,” het oupa Bekker bygevoeg, “en hy het gesê dat hy ’n bietjie daar in die buurt rond was. Wel, hy kon ’n bietjie baie gesê het, het ek gedink, te oordeel aan sy pak klere en die perd, om nie eers Gert Pretorius se saal te noem nie.
“Ek en Japie Uys het na mekaar gekyk. En ek was bly dat ek nie Japie was nie. Want Japie Uys het ’n paar nuwe winkelstewels gedra wat omtrent net die vreemdeling se grootte was.”
Oupa Bekker het gesê dat Hubrecht Willemse langs hom en Japie Krige op ’n afgebreekte boomstomp kom sit het. Hubrecht Willemse het sy hoed afgehaal en homself daarmee koel gewaai.
“Ek het nie geweet wie se hoed dit was nie,” het oupa Bekker gesê, “hoewel dit so oud en uit fatsoen uit gelyk het dat ek nie verbaas sou gewees het nie as dit Hubrecht Willemse se eie hoed was.
“Maar dit was toe ons gesien het hoe kort Hubrecht Willemse se hare gesny was, dat Japie Uys baie vinnig om verskoning begin vra het vir die ongemaklike boomstomp waarop Hubrecht Willemse moes sit. Daar was ’n baie beter stomp waarvan hy geweet het, net ’n entjie met die pad af, het Japie Uys gesê, en hy was reeds besig om op pad daarheen in ’n klomp withaakbome te verdwyn, toe Hubrecht Willemse hom taamlik skerp teruggeroep het.
“Nee, los dit,” het Hubrecht Willemse gesê toe Japie Uys ewe verleë teruggekom het. “Julle gaan reg hier bly, altwee van julle.”
Oupa Bekker het gesê, hoewel dit ’n warm middag was terwyl hy daar langs Hubrecht Willemse op die afgebreekte stomp gesit het, hy nogtans gevoel het dat hy aan die bewe was. Hy homself het nie veel anders as ’n uitgeholde boomstomp gevoel nie, het oupa Bekker gesê.
Skielik was daar toe ’n kraakgeluid. Die rysmiere was binne in die boomstomp aan die werk, en met die gewig van drie mans daarop, het die hout op een plek meegegee. Nogtans het oupa Bekker en Japie Uys opgespring.
“Toe ons weer gaan sit het,” het oupa Bekker voortgegaan, “het Hubrecht Willemse aan ons gesê: ‘Julle weet, ek is ’n ontsnapte bandiet.’ Net só, het hy dit gesê. Natuurlik het daardie inligting nie vir Japie en myself as veel van ’n verrassing gekom nie. Nietemin het ons gevoel dat die vreemdeling baie beter daaroor sou voel as ons sou voorgee dat ons verbaas was.
“Japie het toe gesê, nee, hy kon dit nie glo nie. Dit was omtrent die laaste ding wat hy hom kon voorstel, het Japie Uys vir Hubrecht Willemse verseker. En ek het aan hom gesê dat hy meer soos ’n assuransieagent gelyk het.
“Toe, toe ek iets onaangenaams, van nie so lank gelede nie, met ’n assuransieagent in daardie omgewing onthou het, het ek gesê dat hy miskien meer soos ’n senator gelyk het.”
Oupa Bekker het gesê dat sy woorde nie vir Hubrecht Willemse soveel genoeë verskaf het as wat hy gemeen het nie.
“Maar dit was Hubrecht Willemse se volgende opmerking wat my laat wonder het of hy reg in sy kop was,” het oupa Bekker aangegaan. “Ek het begin dink dat die jare wat hy agter tronkmure deurgebring het, met net ryswater en die sing van gesange, sy kop aangetas het. Ek het toe kouer as ooit tussen my skouerblaaie gevoel ten spyte van die hitte.”
Want Hubrecht Willemse het aan oupa Bekker vertel dat die rede waarom die manne van die landdroskantoor nie in staat sou wees om hom te vang nie, was omrede hy die krag gehad het om homself onsigbaar te maak.
“Soms sien hulle my glad nie,” het Hubrecht Willemse aan oupa Bekker gesê. “Op ander tye dink hulle ek is iemand anders. Ek het dit die hele pad deur hierdie omgewing opgemerk. Dis hoekom ek bly sal wees dat ek binnekort oor die grens sal wees.
“Want hierdie ding maak my bietjie bekommerd. Dis ’n krag wat ek nie voorheen gehad het nie. Dit moet iets wees wat na my toe gekom het sonder dat ek daarvan geweet het – hierdie laaste keer wat ek in die tronk was. Miskien was dit iets wat ek geëet het.”
Oupa Bekker het gesê dat hy toe so op sy enigheid gedink het, dat dit nie so ’n groot verrassing was dat die landdros se manne foute oor Hubrecht Willemse se identiteit sou maak nie.
“Wel, ek het gedink, as ek hom nie van so naby af gesien het nie,” het oupa Bekker gesê, “en net gekyk het na die perd waarop hy gery het, dan kon ek hom maklik vir Koos Liebenberg aangesien het. Of weer, as ek hom net sien stap het, met die lig nie te goed nie, en net gekyk het hoe hy aangetrek was, dan kon ek hom vir Krisjan Steyn aangesien het.
“So was dit nie ’n verrassing dat die landdros se manne, wat nie die geleentheid gehad het om die Dwarsberg se kant van die Groot Marico baie te besoek nie, miskien ’n bietjie deurmekaar kon raak in die soektog na Hubrecht Willemse. Of as hy byvoorbeeld by ’n kroeg sou inloop, met Gert Pretorius se saal onder sy arm – het ek ook gedink.”
~
Dit was die volgende dag, het oupa Bekker gesê, wat hy vir homself iets van die geheimsinnige krag wat Hubrecht Willemse gehad het, en waarvan hy gepraat het, gesien het – waardeur Hubrecht Willemse onsigbaar kon word, of hoe dit kon voorkom dat hy iemand heeltemal anders was.
’n Perderuiter het voor hulle kom stilhou, het oupa Bekker gesê, en gekom en by hulle op die boomstomp aangesluit. Teen daardie tyd het hulle die besoeker herken. Dit was die veldkornet wat deur die landdros se kantoor op die ontsnapte bandiet se spoor gestuur is.
“Ek en Japie Uys was albei baie bly om die veldkornet te sien,” het oupa Bekker gesê, “en dit was vir die veldkornet moontlik om ons ’n hele klomp goed oor Hubrecht Willemse, wat hy as ’n gevaarlike karakter beskryf het, te vertel. Maar ons het reeds daarvan geweet sonder dat dit vir die veldkornet nodig was om ons te vertel. ‘Wat hy ook al wil hê, vat hy sommer, en hy gee nie om hoe nie,’ het die veldkornet gesê. Dit het ons ook geweet.
“Die veldkornet het voortgegaan om te sê dat in die rekords van die landdroskantoor, Hubrecht Willemse bekend gestaan het as ‘die Verskrikking van die Malopo’.”
“Wat, was hy ook daar?” het Japie Uys gevra.
“Nee,” het veldkornet geantwoord, “maar dis waarheen hy nou op pad is. En as hy nie daar, in die Malopo, ’n verskriklike verskrikking gaan wees nie, dan weet ek nie. Maar dit is buite ons distrik, en hoe gouer hy daar aankom, hoe meer sal ons almal daarvan hou, dit kan ek jou vertel.”
Oupa Bekker het gesê dat hy gedink het dat dit vir die veldkornet ’n eienaardige ding was om te sê. Vergeet van verskrikking van die Malopo, het oupa Bekker gedink. Genugtig, Hubrecht Willemse was genoeg van ’n verskrikking in die Marico. Oupa Bekker het probeer om so iets aan die veldkornet oor te dra.
“Wel, as hy by die Molopo aankom, is dit hulle uitkyk,” was al wat die veldkornet kon sê.
Wanneer Hubert Willemse eers die Malopo oorgesteek het, was dit van daaraf nie juis baie ver na die Betsjoeanalandse grens toe nie. Ja, hy sou glad nie verras wees as Hubert Willemse teen daardie tyd amper uit die Transvaal was nie, het die veldkornet bygevoeg.
Op daardie manier kon jy nie by die Betsjoeanalandse grens uitkom nie, het Japie Uys gesê. Jy kon nie, nie daardie tyd van die jaar nie. Al manier was deur die Renosterpoort. En van waar hy op die stomp gesit het, het Japie Uys vir die veldkornet die rigting na die Renosterpoort uitgewys.
“Daardie skobbejak van ’n Willemse sal weer reguit hierheen moet kom, op presies dieselfde pad,” het Japie Uys opgetoë gesê. “Hy moet. Daar’s geen ander pad nie. En dis wanneer jy hom in die hande sal kry. En verder, Hubrecht Willemse sal binnekort weer hier verby moet kom.”
Presies toe het daar weer ’n kraakgeluid vanuit die uitgeholde boomstomp gekom. Hierdie keer was dit die veldkornet wat skielik opgespring het, het oupa Bekker gesê.
“En later dieselfde middag is daar aan ons bewys dat Hubrecht Willemse wel daardie spookagtige kragte gehad het waarop hy aanspraak gemaak het,” het oupa Bekker bygevoeg. “Want Hubrecht Willemse het op dieselfde pad langs teruggekom, net soos Japie Uys gesê het hy sou. En toe hy nog ver weg was, het ons vir die veldkornet in sy rigting gewys, maar die veldkornet kon hom glad nie sien nie.
“En toe, daarna, het Hubrecht Willemse so naby gekom dat die veldkornet hom net moes sien – die veldkornet het gesê dat dit nie in die minste soos Hubrecht Willemse gelyk het nie.
“Dit het meer soos ’n senator wat hy geken het, gelyk, het die veldkornet opgemerk toe Hubrecht Willemse verby was, en die klank van galoperende hoewe in die verte verdwyn het.”
Heinings
Uit “Neighbourly”
In A Bekkersdal Marathon
deur Herman Charles Bosman
In elk geval, só, daar gaan ’n heining daar opgerig word, nou, al langs die grens van die Marico, deur die bos. Doringdraad. ’n Metaaldraad gespan langs die grens. En dit spruit plek plek – soos dit ’n bosveldranker betaam – dorings.
“Nou ’n heining …” het Chris Welman gesê. “Wanneer ek aan ’n heining dink, onthou ek ook ’n gawe buurman wat aan die anderkant staan, en wat sy kop op ’n soort van broederliefderike wyse skud met die sien van wat aan my kant van die heining aan die gang is. En die hele tyd is ek omtrént briesend oor die raad wat hy my gee, hoe om dit beter te doen.
“Soos toe ek op ’n slag my nuwe huis gebou het, wat bedoel was om beskutting aan my vrou en kinders te voorsien. En ’n buurman het gekom, en aan die anderkant van die heining gaan staan, en sy kop op ’n goedhartige manier geskud oor die songedroogte bakstene. Turfklei vir songedroogte bakstene was nie goed nie, het hy vir my gesê, omdat die mure met so ’n soort stal met die eerste reëns ineen sou stort. En ek het nie die geesteskrag gehad om hom die waarheid te vertel nie. Ek bedoel, ek was te skaam om hom te laat weet dat daardie bakstene inderdaad vir my huis bestemd was.
“Toe het ek maar liewer nog ’n stal, wat ek nie nodig gehad het nie, gebou. En dit was slegs lank daarna – toe ’n groot stuk modder, wat hy aan die buitekant opgesmeer het, verkrummel het – dat ek uitgevind het dat my buurman se eie huis, waaroor hy altyd in sulke deftige taal van gepraat het … dat ek agtergekom het dat my buurman se eie huis met niks anders nie, as songedroogte turfkleibakstene, gebou is.”
Ja, het Jurie Steyn gesê, of wanneer jy besig was om ’n prieel op te sit, vir ’n wingerd om oor te rank.
“En dan kom jou buurman daar aan en sê, nee wat man, so ’n wankelrige prieel – dit sal nooit ’n wingerd kan dra nie,” het Jurie Steyn voortgegaan. “En dan sê jy, wel, dis nie vir druiwe bedoel nie, sien jy? Jy is nie so onnosel nie, sê jy. Jy is maar net besig om ’n tralie vir jou vrou te maak. Sy wil ’n ranker met daardie veeragtige soort van blare daaraan, daar laat groei, sê jy.
“En dan sê jou buurman, wel, hy hoop die vere is nie baie swaar nie, want dit sal nie veel gewig vat om die hele ding inmekaar te laat stort nie. Teen daardie tyd voel jy omtrent soos ’n bruin kalander wat kruip oor een van die sylootjies van die wingerd wat jy van plan was om daar te plant. En dis ’n snaakse ding, maar in plaas daarvan, die blou blomme van die ranker wat jy daar gaan plant, staan jou regtig nie aan nie.”
Dit was opvallend, het ons gesê, hoe jy soms ’n stal te siene kry wat heeltemal te goed lyk vir ’n ordinêre bosveldplaas, met vierkante en driehoeke wat in die pleister bokant die deur van die stal gesny is. En met ’n stoep wat, as jy nie geweet het dit was ’n stal nie, wel, jy kon amper mense wat daarop koffie gesit en drink het, sien. En spinnekopagtige drade van rankers wat delikaat, maar ietwat uit plek uit lyk, en wat om soliede steiers met geteerde stutpale groei. En dit lyk asof die plaasboer die pergola so stewig gebou het, sodat die blekerige spinnekopagtige blomme nie sommer net sou wegswewe nie.
En dit kon alles so wees oor die raad van ’n buurman wat op ’n slag aan die anderkant van die draad gestaan het, ewe goedhartig, maar met sy oë op skrefies. Amper asof hy nie kon glo wat hy gesien het nie. En sy een hand het gemaklik op die draad gerus, asof hy enige oomblik reg bo-oor kon spring, en dit waarmee jy besig was, sommer uit jou hande kon neem, en jou wys hoe dit reg gedoen moes word. Sy ander hand sou hy op sy voorkop hou sodat hy beter kon sien. En hy sou sy kop skud, op ’n vriendelike manier, tussen sy aanbevelings.
Dit was wat ’n heining vir ons beteken het, het ons gesê. Jong Vermaak, die skoolmeester, het toe ’n opmerking gemaak.
Dit was die eerste kans, tot dan toe, wat hy gekry het om te praat.
So ver soos wat hy kon sien, het die skoolmeester gesê, sou die uitwerking daarvan – die oprigting van ’n heining tussen die Unie en die Betsjoeanalandse Protektoraat – wees dat dit die Unie en die Protektoraat regte bure sou maak.
A Severely Practical Line
From ‘Neighbourly’
In A Bekkersdal Marathon
by Herman Charles Bosman
A fence between the Union and the Bechuanaland Protectorate, At Naudé said – according to the wireless, the two Governments were already discussing it.
‘I hope they put gates in the fence, though, here and there,’ Chris Welman said. ‘Otherwise, how will we get to Ramoutsa siding?’
‘Yes, with a fence there,’ At Naudé agreed, ‘goods we had ordered from Johannesburg could lie at the siding for years, and we’d be none the wiser.
‘And as likely as not, we wouldn’t even notice the difference,’ At Naudé continued. ‘We’d think it was just the railways being a bit slow, again.’
There was one queer thing about putting up a fence, Oupa Bekker said, that he himself had noticed, long ago. And it was this. When you erected a fence around your farm, it never seemed to keep anybody out. All you were doing was fencing yourself in, and with barbed wire.
In the meantime, Gysbert van Tonder, with his somewhat extensive cattle-smuggling interests, had been doing a spot of thinking. And when he spoke, it was apparent that he had not been indulging in glad, carefree reveries. His reasoning followed a severely practical line – a line as straight as the five-strand, theodolite-charted, course of the fence that would provide the Union and the Bechuanaland Protectorate with official frontiers.
‘There should be a proper sort of a border – that I do believe in,’ Gysbert van Tonder announced, somewhat piously. ‘It makes it a lot too hard, smuggling cattle from the Protectorate into the Transvaal, when there’s no real line to smuggle them over. I’m glad the Government’s doing something about it. These things have got to be correct. I’ve been discouraged more than once, I can tell you, asking myself … well, what’s the good? You see what I mean?
‘Either you’re in the Marico, or you aren’t. And either you’re in the Protectorate, or you aren’t. When there’s no proper border, you can be standing with a herd of cattle right on the Johannesburg market, and not be feeling too sure whether you’re in the Transvaal or in Bechuanaland. And even when the auctioneer starts calling for bids, you don’t quite know whether they’re going to come in pounds or in rolls of brass wire.
‘You almost expect somebody to shout out: “So many strings of beads”. So I can only say that the sooner they put up a decent kind of fence, the better. The way things are, it’s been going on for too long. You’ve got to know if an ox is properly smuggled over, or if it isn’t. You’ve got to be legal.’
The years he had put in at cattle-smuggling had imparted to Gysbert van Tonder’s mind an unmistakably juridical slant. He liked arranging things by rule and canon, by precept and by code. And the next question he asked bore that out.
‘In this discussion that our Government is having with the Protectorate Government,’ he asked, ‘did the broadcast say rightly what kind of fence it is that they are going to put up? Is it the steel posts kind, with anchoring wires that you cut? Or will it have standards, that you pull out, and bend the fence down by the droppers, for the cattle to walk over on bucksails? That’s a thing they should get straight before anything else, I’m thinking.’
At that point, the conversation – naturally enough – took a technical turn. The talk had to do with strands, and surveyors, and wrongly positioned beacons, and surveyors, and rails, and the wire snapping and cutting Koos Nienaber’s chin open in rebounding, and gauges, and five-barb wires, and the language Koos Nienaber had used afterwards, speaking with difficulty because of all that sticking plaster on his chin.
~
‘And so the surveyor said to me,’ Chris Welman was declaring, about half an hour later, ‘that if I didn’t believe him about that spruit not coming on my side of the boundary, then I could check through his figures myself. There were only eight pages of figures, he said, and those very small figures on some of the pages, that didn’t look too clear, he would go over, in ink, for me,’ he said.
‘And he would also lend me a book that was all just figures that would explain to me what the figures he had written down meant. And when I said that, since my grandfather’s time, that spruit had been used on our farm, and that we used to get water there, the surveyor just smiled, like he was superior to my grandfather. And he said he couldn’t understand it. On the other side of the bult, in a straight line, that spruit was a long way outside of our farm.’
‘What the other surveyor, many years ago, had been up to, he just couldn’t make out, he said. With all his books of figures, he said, he just couldn’t figure that one out. Well, naturally I couldn’t go and tell him, of course. Although it’s something we all know in the family.
‘Because my grandfather had had the same kind of trouble, in his time, with a surveyor, more years ago than I can remember. And when my grandfather said to the surveyor: “How do you know that the line you marked out on the other side of the bult is in a straight line from here? Can you see through the bult – a bult about fifty paces high, and half a mile over it?” The surveyor had to admit, of course, that no man could see through a bult. And the land surveyor felt very ashamed of himself, then, for being so ignorant. And he changed the plan, just like my grandfather had asked him to do.
And the funny part of it is that my grandfather had no knowledge of figures. Indeed, I don’t think my grandfather could even read figures. All my grandfather had, while he was talking to the land surveyor, was a shotgun, one barrel smooth and the other choke. And the barrels were sawn off quite short. And they say that when he went away from our farm – my grandfather having proved to him just where he had gone wrong in his figures – he was the politest surveyor that had ever come to this part of the Dwarsberge.’
There would, he said, then, unquestionably be a good deal of that same sort of element in the erection of the boundary between the Bechuanaland Protectorate and the Transvaal.
More than one land surveyor would, as likely as not, raise his eyebrows, we said. Or he would take a silk handkerchief out of his pocket and start dusting his theodolite, saying to himself that he shouldn’t, in the first place, have entrusted so delicate an instrument to a raw Mchopi porter, smelling of home-brewed beer.
In the delimiting of the Transvaal-Bechuanaland Protectorate border, we could foresee quite a lot of trouble sticking out, for quite a number of people.
